به همین مناسبت با دکتر محمد حسین رجبی دوانی عضو هیأت علمی دانشگاه امام حسین(ع) گفت و گو کردهایم، وی در این گفت و گو عملکرد مختار در برابر امامان عصر خود را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.
مختار در شمار صحابی رسولا...
وی با اشاره به این که مختار ثقفی متولد سال اول هجری است و شخصیتی است که توانسته حوادث مهم و سرنوشت ساز صدر اسلام را از نزدیک شاهد باشد، گفت: مختار عصر رسول خدا را درک کرده و هنگام ارتحال رسولا... نوجوانی حدود 11 ساله است. طبق یکی از اقوال پدر مختار به مدینه آمد و ساکن این شهر شد، پس بر این اساس مختار جزو صحابی نسل دوم محسوب میشود، گرچه درباره عملکرد او در عصر رسولا... در منابع تاریخی چیزی نیامده است.
عصر امیرالمومنین(ع)؛ اقامت در کوفه
رجبی دوانی با بیان این که بخش مهمی از عمر مختار در عصر امیرالمومنین(ع) گذشت ادامه داد: تمام 30 سال دوران امامت حضرت علی(ع) توسط مختار درک شد. او از کسانی است که هنگام تأسیس شهر کوفه به عنوان پایگاه نظامی سپاه اسلام، به این شهر آمد و در آن مقیم شد. مختار جزو مردانی است که مرتب برای جهاد به مرزهای اسلام اعزام میشد، اما درباره رزمهای او چیزی در تاریخ ذکر نشده . در تاریخ آمده است در جنگ جسر که فرماندهی سپاه مسلمانان با پدر مختار یعنی ابوعبید ثقفی بود، او همراه سپاه حضور داشت که در این نبرد پدر و برادر مختار کشته شدند.او پس از مرگ پدر و برادرش به عمویش در مدائن پیوست که عمویش کارگزار حکومت امیرالمومنین(ع) در این شهر بود.
آیا مختار در جنگهای امیرالمومنین حضور داشت؟
وی در پاسخ به این سؤال افزود: مختار در شهر کوفه اقامت داشت تا این که دوران خانه نشینی امام علی(ع) به پایان و ایشان به حکومت رسید و حضرت مرکز خلافت را از مدینه به کوفه منتقل کرد.
اما این که آیا او در جنگهای عصر امیرالمومنین(ع) حضور داشت یا نه باید گفت: برخی در تاریخ برای این که مختار را زیر سوال ببرند، میگویند او در جنگهای حضرت علی(ع) حضور نداشته است اما به اعتقاد من اگر مختار کوتاهی کرده بود و در جنگها حضور نداشت، با مخالفان و دشمنان کینه توزی که در تاریخ داشت این عملکرد را قطعاً به عنوان یک نقطه ضعف بزرگ برای او مطرح میکردند و بشدت در حیات او و پس از مرگش از این نقطه ضعف برای ترور شخصیتی مختار بهره میگرفتند.حال آن که در کنار همه اتهامهایی که به مختار زده شد، این نکته تاکنون مطرح نشده است.
دلیل دوم من برای پاسخ به این شبهه این است که اگر هم مختار در جنگها حضور نداشته به دلیل عذر موجه او بوده و ممکن است هنگام وقوع این سه جنگ، مختار همراه عمویش در مأموریت مدائن بوده باشد.
علاوه به آن، ما در تاریخ آمار دقیقی از همه رزمندگان در رکاب امیرالمومنین(ع) نداریم، فقط اسم حدود 50 نفر از رزمندگان سرشناس و مشهور و تأثیرگذار در تاریخ ذکر شده است، پس اگر اسم مختار در شمار رزمندگان در رکاب آن حضرت در جمل و نهروان و صفین نیامده، این دلیل نمیشود که مختار در این جنگها حضور نداشته یا از حضور سرباز زده است، پس این حرف بیمنطق است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است مختار در سپاه دشمن بوده گفت: چنین اتفاقی ممکن نیست، چون با توجه به حساسیتی که نسبت به مختار است، اگر او در سپاه دشمن میبود، حتماً در تاریخ ذکر میشد و این بهترین حربه برای ضربه زدن به مختار بود، پس چنین امکانی وجود ندارد.
مأموریت در مدائن
این استاد تاریخ اسلام با اشاره به این که هنگام حضور مختار در مأموریت مدائن، امیرالمومنین(ع) به شهادت میرسند و امام مجتبی(ع) به امامت میرسند، افزود: اسمی از مختار در حکومت امام مجتبی(ع) نیامده است، اما هنگامی که آن حضرت به مدائن میآیند تا برای عقبه سپاه خود از این شهر رزمنده جمع کنند تا به مقابله با معاویه بروند. در یک حادثهای سپاه امام(ع) ازهم فرو میپاشد و لشکریان شورش کرده و حتی قصد قتل امام حسن(ع) را دارند که در نتیجه ترور امام حسن (ع) آن حضرت بشدت مجروح شده و در خانه عموی مختار بستری میشوند.
امام مجتبی(ع) میهمان خانه عموی مختار
رجبی دوانی با اشاره به این که در منابع اهل تسنن و متأسفانه گاهی در برخی منابع تشیع آمده است که هنگامی که امام(ع) در خانه عموی مختار در بستر بیماری بودند، مختار به عمویش پیشنهاد کرد که حضرت را تحویل معاویه بدهیم تا در حکومت او جایگاهی بیابیم که عموی او بشدت از این پیشنهاد ناراحت شد؛ به رد این دیدگاه پرداخت و گفت: به نظر من چون رد پایی از مختار در حوادث عصر امام مجتبی(ع) نیست، این حدیث جعل شده تا به شخصیت او ضربه بزنند، بخصوص این سند وجود دارد که او همراه عموی در مدائن بوده است.
در کنار مسلم بن عقیل
وی به نقش مختار در دوران حضور مسلم در کوفه اشاره و خاطرنشان کرد: مختار همراه و میزبان مسلم است تا این که از سوی مسلم مأمور شد بیعت قبایل اطراف کوفه را برای امام حسین(ع) بگیرد و همراه آن مردم وارد کوفه شوند تا دست به قیام مورد نظر بزنند. مختار مطیع فرمان نماینده امام حسین(ع) است و به این مأموریت میرود. و حتی در این مأموریت موفق میشود اما در اثنای این مأموریت، عبیدا... وارد کوفه میشود و چون همه میدانستند خانه مختار مرکز فعالیت مسلم است، مسلم از این خانه بیرون میآید و به خانه هانی میرود. مختار هم که بیعت گروهها را گرفته و با آنها راهی شهر کوفه بود، در نزدیکیهای این شهر به او خبر رسید که مسلم توسط عبیدا... به شهادت رسیده و مردم کوفه خیانت کردهاند.
ورود مختار به کوفه و خطرهای بسیار
رجبی دوانی افزود: اگر مختار ریگی در کفش داشت در این زمان باید می گریخت، چون میدانست عبیدا... در کوفه است و متوجه هم شده که قبلاً مختار با مسلم همراهی کرده است و عبیدا... دست بردار از مختار بخاطر این عملکرد نخواهد بود.اما مختار با وجود خطرهایی وارد کوفه شد، ما از هدف او اطلاعی نداریم اما تصور میشود او به دنبال تمام کردن مأموریت مسلم در کوفه بود و از عمر بن هریث در برابر عبیدا... امان گرفت.عمربن هدیث هم که مختار خدمت بزرگی قبلاً به او کرده بود، به مختار کمک کرد و برای او ضمانت گرفت و با این تضمین مختار وارد کوفه شد البته عبیدا... متوجه این حضور شد.
امام حسین(ع) در کربلا، مختار در زندان
این نویسنده تاریخ اسلام به زندانی بودن مختار در زمان قیام عاشورا اشاره کرد و گفت: وقتی ابواسحاق وارد کوفه شد، عبیدا... قصد کشتن او را داشت، اما به خاطر عمر بن هریث از قتل او صرف نظر کرد و او را به زندان انداخت.
که از این زمان تا چند روز پس از واقعه عاشورا مختار در زندان عبیدا... بود و لذا او نتوانست در نبرد کربلا حضور یابد، پس عذر مختار در عدم حضور کاملاً پذیرفته است، عملکرد او خیلی متفاوت از توابین است، مختار امکان حضور نداشت، ولی توابین میتوانستند حضور یابند اما حضور نیافتند. حتی عبیدا... قصد قتل مختار در زندان را داشت اما با وساطت عبیدا... بن عمر شوهر خواهر مختار، مختار از زندان آزاد شد اما عبیدا... او را از کوفه اخراج کرد، پس مختار به ناچار به حجاز رفت و تا پایان حکومت یزید، در حجاز بود. تا این که یزید مرد، اوضاع جهان اسلام آشفته شد و عبدا... بن زبیر قیام کرد.
آغاز قیام مختار در عصر امام سجاد(ع)
رجبی دوانی به عملکرد مختار در عصر امام سجاد(ع) نیز اشاره و اظهار کرد: وقتی عبدا... زبیر بر بخشهای مهمی از دنیای اسلام حاکم شد، مختار برای رسیدن به اهداف، خود را ناگزیر از همراهی با عبدا... دید. در تاریخ آمده مختار هنگام بیعت شرط کرد که به حکومت کوفه برسد اما بعدها عبدا... به این قول خود وفا نکرد.به اعتقاد من مختار در حال فراهم کردن زمینههای قیام خود بود.
پس از بیوفایی عبدا... بین زبیر، مختار از او برید و وارد کوفه شد و قیام خود را آغاز کرد.
***
مطمئنترین فرد کوفه
دلیل من برجعلی بودن این حدیث، عملکرد بعدی مختار است، به این صورت که هنگامی که او از مدائن بازگشته و ساکن کوفه شده و دوران امامت امام حسین(ع) آغاز میشود، آن حضرت هنگامی که میخواهند مسلم را به عنوان نماینده خود بسوی کوفه عازم کنند، خطاب به او سفارش میکنند که «هنگامی که به کوفه رسیدی، در خانه مطمئنترین فرد کوفه فرود آی و آن جا را پایگاه و مرکز فعالیت خود قرار بده» و در تاریخ آمده که مسلم خانه مختار را انتخاب کرد، بنابراین از نظر امام حسین(ع) و مسلم مطمئنترین فرد در کوفه، مختار ثقفی بوده است.حال اگر او چنین سابقه سیاه و خائنانهای درباره امام حسن(ع) داشته باشد، حتی اگر توبه هم کرده باشد، او نمیتواند از دیدگاه اهل بیت مطمئنترین فرد کوفه شناخته شود.
زیرا در کوفه افراد سرشناسی چون: هانی بن عروه، سلیمان بن صرد خزاعی، عابس بن ابی شبیب، حبیب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه و... حضور دارند.
اما با وجود همه آنها مسلم خانه مختار را برای اقامت برگزید، انتخاب مسلم به عنوان نماینده امام حسین(ع) و کسی که امام(ع) در نامههایشان به مردم کوفه او را نماینده و حتی برادر خود معرفی کردند؛ از روی حساب و کتاب و شناخت دقیق است.
نظر شما