در فرهنگ اسلامی از احسان و نیکوکاری با عناوینی چون: گذرگاهی برای آخرت، مزرعه آخرت، معامله ای پرسود، توشه راه، نصرت الهی ، خوان کرم اهل بیت(ع) و... یاد شده است.
کمک به دیگران و خدمت به خلق به معنای برآوردن نیازهای آنان از راههای درست است واعم از آن که مادی یا معنوی باشد در فرهنگ اسلامی، یکی از عبادت های پر اهمیت به شمار می آید. نقل است پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: هر کس نیازی از برادر مؤمنش را برآورد مانند آن است که عمری خدای بزرگ را عبادت کرده باشد(1).
امام رضا (ع) هم به مناسبت های مختلف از این سنت حسنه به نیکی یاد کرده و آن را بزرگ شمرده اند. حضرت ضمن اینکه نیکی کردن به دیگران را سبب افزایش عمر انسان دانسته اند، (2) سفارش های متعددی در باب احسان و صدقه داشته اند.
حضرت رضا (ع) به ترتیب از پدران گرامی خود صلوات الله علیهم اجمعین نقل فرموده است: « بهترین و سودمندترین مال از اندوخته های انسان، صدقه دادن است». امام رضا (ع) بر حسب روایاتی درباره آثار و انواع صدقه می فرماید: «صدقه بده اگر چه چیز اندکی باشد. زیرا هر چیز اندکی اگر در راه خدا با نیت صادقانه داده شود بزرگ و ارزشمند است.» «با دادن صدقه، رزق و روزی زیاد از خداوند طلب کنید.» «بیمارانتان را با صدقه درمان کنید.» «هر کار نیکی یک نوع صدقه است و پاداش صدقه را دارد.» «کمک کردن به ضعیفان و محرومان از بهترین انواع صدقه است.»
امام رضا (ع) در جایی دیگر تامین زندگی دیگران و کمک به نیازمندان را زندگی ایده آل معرفی کرده و می فرمایند: بهترین و نیکوترین زندگی از آن کسی است که زندگی دیگران در کنار زندگی او تأمین شود. (3)
**
حقیقت آن است که هر چیزی که در راه خدا و برای رضایت و خشنودی پروردگار داده شود اگر چه کم باشد نزد خداوند بزرگ و زیاد است. امام رضا (ع) در این باره می فرماید: در هزینه زندگی میانه روی کن! به هنگام دارایی و نداری، و همچنین در احسان و نیکی کردن، چه کم باشد و چه زیاد. به درستی که خداوند تبارک و تعالی بخشش پارهای از یک دانه خرما را بزرگ می دارد. به حدی که در روز قیامت آن را به اندازه کوه احد بزرگ جلوه می دهد.
ایشان در جایی دیگر می فرماید: چنان با مردم رفتار کن که دوست داری با تو رفتار کنند. (4)
**
امام رضا علیه السّلام فرمود: « ... در بنى اسرائیل قحطى شدیدى به مدّت چند سال متوالى به وجود آمد. زنى لقمه نانى داشت. همین که آن را در دهانش گذاشت، سائلى گفت: ... اى بنده خدا! گرسنگى!.
آن زن با خود گفت: در چنین زمانى صدقه خوب است. نان را از دهان درآورد. به سائل داد. این زن فرزند کوچکى داشت. براى جمع‏آورى هیزم به صحرا رفته بود. گرگ آمد و فرزند را ربود. فرزند فریاد کشید. مادر به دنبال گرگ دوید. خداوند جبرئیل را فرستاد. جبرئیل فرزند را از دهان گرگ گرفت و به مادر داد.
جبرئیل به مادرش گفت: اى بنده خدا! این لقمه گرگ در مقابل آن لقمه‏اى که صدقه دادى. آیا راضى شدى‏!...».(5)

پانوشتها:
1- علامه مجلسی، بحارالانوار ج93،‌ص 383.
2- کافی، ج2، ص152
3- تحف العقول ص448
4- مسندالامام رضا ج1 ص 385
5- ثواب الأعمال و عقاب الأعمال‏ / شیخ صدوق / دار الرضى‏/ ترجمه بندرریگى/ ص: 301