در زمینه تأثیر تغذیه بر حافظه و توان یادگیری امام رضا علیه السلام می فرماید : « وَ الْاِکْثَارُ مِنْ لُحُومِ الْوَحْشِ وَ الْبَقَرِ یُورِثُ تَغْیِیرَ الْعَقْلِ وَ تَحَیُّرَ الْفَهْمِ وَ تَبَلُّدَ الذِّهْنِ وَ کَثْرَهَ النِّسْیَانِ …»؛ زیاد خوردن گوشت حیوانات وحشی و گاو، عقل را دگرگون می کند، (گوشت گاو سرد است )فهم را حیران می کند، ذهن را کودن می کند و فراموشی را زیاد می کند.‏ (1)
امام رضا علیه السلام همچنین در دستورالعملی دیگر برای افزایش توان یادگیری می فرماید : فراوان کندر بخورید آن را در دهان نگه دارید و بجویید برای من جویدن آن دوست داشتنی تر است . کندر بلغم معده را می زداید به هضم غذا کمک می کند بلغم معده را می زداید و آن را تمیز می کند و عقل را استحکام می بخشد . (2)
در زمینه افزایش توان یادگیری توصیه هایی مختلفی از ائمه (ع) آمده است . از جمله استفاده از غذاهای خون ساز همچون کرفس. به عنوان مثال پیامبر (ص) به امام حسین (ع) می فرماید: « یا بُنَىَّ کُلِ الکَرَفْسَ، فَاِنَّها بَقْلَةُ الاَنْبیاءِ مَغفولٌ عَنْها وَ هُوَ طَعامُ الخَضِرِ وَ اِلْیاسَ وَ الْکَرَفْسُ یَفْتَحُ السُّدَدَ وَ یُذَکِّى الْقَلْبَ وَ یَرِثُ الْحِفْظَ وَ یَطْرُدُ الْجُنونَ وَ الْجُذامَ وَ البَرَصَ وَ الْجُبْنَ؛ فرزندم کرفس بخور، چرا که کرفس سبزى پیامبران است، از آن غفلت شده، خوراک خضر و الیاس علیهماالسلام است. کرفس گرفتگى رگ‏ها را باز مى‏کند، دل را طراوت مى‏بخشد،(چون خون ساز است ) حافظه را زیاد مى‏کند و دیوانگى، جذام، پیسى و ترس را دور مى‏کند.(3)
اما به طور کلی از نظر طب اسلامی مزاج بلغم سرد و تر است و معمولا سرد مزاج ها به صورت طبیعی حافظه شان از گرم مزاج ها کمتر است . از این رو توصیه کلی برای تقویت حافظه استفاده از خوردنی هایی همچون عسل و مویز است.
در همین زمینه در فقه رضوی روایتی آمده است از امام موسی کاظم علیه السلام که در عسل درمان هر دردی است . هر کس ناشتا یک قاشق کوچک عسل بخورد بلغم (گرم و سرد)را از بین می برد و صفرا (گرم و خشک )را فرو می نشاند و مانع سودا ( سردو خشک ) هم می شود. عسل هم گرم هم تر است گرمایش بلغم و سودا را از بین می برد و تریش صفرا و سودا را از بین می برد.
از آنجا که در کشمش آهک ، منیزیم ، آهن ، منگنز ، پتاسیم ، کلر ، اسید فسفریک و مقدار زیادی قند وجود دارد، خوراک مستقیم مغز و اعصاب محسوب می شود . علاوه بر آن کشمش سبب نرمی مزاج ، صافی خون، نشاط روح ، بیداری اعصاب و آرامش بدن است. در باره استفاده از مویز و کشکش هم امام رضا ع می فرماید :« خوردن کشمش صبح ناشتا ، حافظه را تقویت می کند .
همچنین امام رضا علیه السلام از پدران خود از امام علی‏ علیه السلام نقل کرد که آن حضرت فرمود: اَلزَّبیبُ یَشُدُّ الْقَلْبَ، وَ یَذْهَبُ بِالْمَرَضِ، وَ یُطْفِی‏ءُ الْحَرَارَةَ، وَ یَطیبُ النَّفْسَ. «کشمش جان را قوی و بیماری را از تن بیرون می‏کند، و گرمای بدن را فرو نشانده و روح را شاداب می‏سازد.»(4)
و در جایی دیگر در باره خواص اعجاب انگیز مویز امام رضا علیه السلام از پدران بزرگوارش از حضرت امیرالمؤمنین‏ علیه السلام نقل کرد که آن حضرت از پیامبر چنین نقل فرمود: عَلَیْکُمْ بِالزَّبیبِ فَإنَّهُ یَکْشِفُ الْمُرَّةَ، وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ، وَ یَشُدُّ الْعَصَبَ، وَ یَذْهَبُ بِالْأعْیاءِ، وَ یُحْسِنُ الْخُلْقَ، وَ یَطیبُ النَّفْسَ، وَ یَذْهَبُ بِالْغَمِّ. «بر شما باد مصرف کشمش، که کشمش تلخی‏ها را می‏زداید،
بلغم را از بدن بیرون می‏راند، اعصاب را قوی می‏کند، سُستی‏ها را از تن می‏زداید، اخلاق را نیکو و روح را شاداب و غم و اندوه را برطرف می‏سازد.»(5)
در طب الرضا هم درباره تقویت نیروی حافظه و توان یادگیری آمده است که کسى که می خواهد حافظه‏اش قوى شود صبح‏ها ناشتا نزدیک هفت مثقال مویز بخورد و کسانى که به نیروى حفظ بیشترى احتیاج دارند هر روز سه قطعه زنجبیل که با عسل مربا شده بخورند و نیز مقدارى خردل با غذاى خود مصرف کنند و آن کس که می خواهد خردش نیرومند گردد هر روزه سه دانه هلیله را با نبات بکوبد و میل کند.
و ابو بصیر از امام رضا (ع) نقل می کند که جهت تقویت حافظه 10درهم میخک 10درهم کندرسفید بگیرد وخوب بکوبد و هر روز ناشتاق دری از آن بخورد.(6)
برای تقویت قوه حافظه دستورات دیگری هم در متون اسلامی آمده است. نگاه به قرآن، تلاوت قرآن، حفظ قرآن و اساسا هر گونه ارتباط با قرآن بطور خارق العاده ای حافظه را تقویت می کند و همچنین مداومت به برخی اذکار و ادعیه که در جای خود بحث خواهد شد.

 پانوشتها:
1. الرسالة الذهبیة ص 29
2. مکارم الاخلاق : ج 1 ص 423 ح 1442
3. الفردوس، ج 5، ص 370، ح 8468
4. بحارالأنوار ج63 ص152 ح5
5. بحارالأنوار ج 66 ص151 ح1
6. طب و بهداشت از امام علی بن موسی الرضا علیه اسلام / چاپ پنجم / ص 261