بسیاری از کارشناسان مدیریت آموزشی معتقدند که ثبات مدیریت در دانشگاه ها موجب رشد و توسعه علمی آن جامعه خواهد شد. نگاهی به ثبات مدیریت در دانشگاه های بزرگ دنیا نشان می دهد که این امر موجب امنیت خاطر مدیران و فراغ بال آنان برای برنامه ریزی های بلند مدت و رشد شاخص های علمی در آن کشور شده است. البته متوسط عمر مدیریت دانشگاهی نشان می دهد که این عدد برای دانشگاه های معتبر دنیا بسیار بیشتر از کشور ماست. دانشگاه ایالت میشیگان آمریکا طی 194سال، تنها 19 مدیر داشته که یکی از رؤسای آن تا 38 سال بر صندلی ریاست تکیه زد. همچنین 18 رئیسی که طی 150 سال عمر دانشگاهMIT آمریکا بر صندلی ریاست نشسته بودند، در جایگاه مشاوران علمی رؤسای جمهور این کشور قرار داشتند. دانشگاه هاروارد نیز به عنوان قدیمی ترین و سرشناس ترین مرکز آموزش عالی آمریکا، طی 375 سال عمر خود، شاهد تغییر 28 رییس بوده که 11 نفر از آنان تا آخرین لحظات زندگی خود، ریاست دانشگاه را بر عهده داشتند و با مرگ آنان، رئیس بعدی جایگزین شد. با وجود تفاوت در عمر مدیریت دانشگاهی در کشورهای مختلف، معاون آموزشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، استاندارد ثبات مدیریت را در اکثر دانشگاه های دنیا 8 تا 12سال می داند. به گفته عباس صفوی، ثبات مدیریت تضمین کننده برنامه ریزی های آموزشی و پاسخگویی است.

توانمندی مدیران در محاق گرایشهای سیاسی

عمر مدیریت دانشگاهی در کشور ما تقریباً 3 سال است و با متوسط جهانی که 10 سال را نشان می دهد، فاصله زیادی دارد. البته نوسان در مدیریت دانشگاهی ایران، دلایل مختلفی دارد. یک استاد دانشگاه، شرایط و الزامات سیاسی و جهت گیری های فکری رؤسای قبلی را در تغییر آنان مؤثر دانسته و می گوید: به همین دلیل با تغییر دولت ها، تحولات زیادی در سطح مدیریت دانشگاه ها ایجاد می شود.
دکترعلی اکبر حاج مومنی تأکید می کند: برای رفع این مشکل، باید اساس را بر تخصص مدیریت آموزشی دانشگاه ها گذاشت تا الزامی برای تغییر مدیران قبلی وجود نداشته باشد. او ادامه می دهد: در چنین شرایطی با امنیت خاطر، مدیران می توانند در مدت عمر مدیریتی خودشان، امکان برنامه ریزی پیدا کرده و کارها را با سرعت به پیش ببرند.
رئیس دانشگاه بوعلی سینای همدان نیز معتقد است: تحولات سیاسی تأثیر زیادی بر تغییرات مدیریتی دانشگاه ها دارد، در حالی که نباید چنین باشد. دکتر محمد علی زلفیگل با اشاره به اختلاف زیاد عمر مدیریت دانشگاهی ایران در مقایسه با متوسط های جهانی می گوید: مدیریت دانشگاهی خیلی نباید تحت تأثیر تحولات سیاسی کشور باشد.او معتقد است: با روی کار آمد جناح های سیاسی و تغییر دولت ها، به توفیقات مدیریت دانشگاهی در ابقا یا برکناری آنان کمتر توجه می شود و توانمندی های مدیریتی در سایه گرایشهای سیاسی به محاق می رود. متأسفانه این مسایل وجود دارد و نمی شود آن را انکار کرد.
دکتر حاج مومنی بهره گیری از افراد متخصص را در رفع این مشکل مؤثر دانسته و می گوید: رؤسای دانشگاه ها باید جنس کار را بشناسند. اما متأسفانه سال هاست، جامعه دانشگاهی کشور از فقدان مدیریت آموزشی متخصص رنج می برد. او با تأکید بر ارزیابی های مشخص و روشن برای زیر ذره بین قرار دادن عملکرد مدیران دانشگاهی، خاطرنشان می کند: این ارزیابی ها از سوی سیستم آموزش عالی، اعضای هیأت علمی و دانشجویان آن دانشگاه انجام می شود.

برنامه محور نبودن نظام آموزش عالی

یکی از عمده مشکلات نظام آموزشی کشورمان، برنامه محور نبودن آن است. حاج مومنی معتقد است: مدیریت نظام آموزش عالی، آیین نامه محور است، در حالی که باید برنامه محور باشد. به گفته او، مشکلی را که آیین نامه محوری ایجاد می کند، محروم کردن سیستم آموزش عالی از نوآوری و حفظ موقعیت سنتی آن به دلیل نوسازی نشدن آیین نامه هاست. این استاد دانشگاه، برنامه محور بودن مدیریت آموزش عالی را موجب شفاف شدن عملکرد آن برای دستگاه های نظارتی دانسته و می افزاید: برنامه قابلیت انعطاف دارد، باید مسیر مدیریت را از آیین نامه محوری و فرد محوری به سمت برنامه محوری سوق داد.
دکتر زلفی گل نیز در این باره معتقد است: مدیریت دانشگاهها باید مبتنی بر برنامه باشد تا با تغییر رؤسا، نگرانی در تغییر مسیر و هدف اصلی وجود نداشته باشد. بلکه هر مدیر، شیوه های مدیریتی خود را در قالب آن برنامه قرار دهد نه اینکه به یکباره، همه چارچوب ها را به هم بریزد. او تأکید می کند: مدیریت دانشگاهی باید علمی باشد و شایسته نیست که بواسطه گرایشهای سیاسی، یک استادیار بشود رئیس یک دانشگاه معتبر.زلفی گل معتقد است: در مدیریت دانشگاهها باید سلسله مراتب طی شود، گزینه ریاست باید قبلا مدیر گروه، معاون دانشکده، رئیس دانشکده، معاون دانشگاه هم باشد. همچنین باید یک شخصیت علمی و آکادمیک داشته باشد تا دانشگاهیان آن را به عنوان هم جنس خود بپذیرند.
به گفته این استاد دانشگاه، در دنیا برای انتخاب رییس یک دانشگاه به این نکات توجه می شود اما گاهی در کشور ما پس از تحولات سیاسی به یکباره یک فرد صفر کیلومتر و بی تجربه را می گذارند رییس یک دانشگاه بزرگ و تا اینکه طرف بفهمد که دانشگاه چیست؟، علم چیست؟، استاد چیست؟، دانشجو چیست؟، از برنامه ها عقب می ماند یا آنها را به هم می ریزد. البته او یادآور می شود: طی چند سال گذشته ثبات مدیریتی دانشگاه ها نسبتاً خوب بوده است.

مدیری که جنس کار را نمی شناسد

چه شاخص هایی برای انتخاب مدیران دانشگاهی وجود دارد؟ زلفی گل معتقد است: برای انتخاب مدیران دانشگاهی، هیچ شاخصی وجود ندارد. به اعتقاد او، وزارت علوم شاخص خاصی ندارد و انتخاب مدیر به رابطهها، بستگی دارد. این استاد دانشگاه تأکید می کند: رییس یک دانشگاه باید جنس کار مدیریت آموزشی را بداند، اینکه در مسایل آموزشی، پژوهشی، فرهنگی، دانشجویی و مالی دانشگاه چه برخوردی داشته باشد. البته اکثر رؤسای دانشگاه ها، عضو هیأت علمی دانشگاه هم هستند و این یعنی از حداقل مسایل و مشکلات دانشگاه باخبرند.
به گفته او، باید برای مدیریت آموزش عالی شاخص تعیین کرد و این شاخص ها به گونه ای باشد که گزینه ریاست، از حداقل رتبه علمی برخوردار بوده و تجربیاتی را در مدیریت آموزشی داشته باشد. همچین شاخص هایی برای تعیین مقبولیت او وجود داشته باشد و ویژگی های اعتقادی و رفتاری او هم مورد بررسی قرار گیرد.
در غیر این صورت، مدیری که جنس کار را نشناسد، به برنامه محوری سیستم هم اعتقادی ندارد و این باعث عقب ماندگی علمی کشور می شود.دکتر صفوی نیز با بیان اینکه باید برای تغییر مدیریت ها راهکاری ارائه داد تا در برنامه های دانشگاه مشکلی ایجاد نشود، پیشنهاد می کند: می توان در محیط آکادمیک یک تیم سیاستگذار تشکیل شود تا در برنامه ریزی ها در صورت تغییر مدیریت ها، مشکلی ایجاد نشود.