احادیثی زیادی از پیغمبر اسلام (ص) درباره سلامت، بیماری، بهداشت و مسایل دیگر مربوط به پزشکی وجود دارد. مجموعه گفته‌های پیغمبر اسلام درباره طب را بعدها نویسندگان اسلامی تدوین کردند و بر آن شرح‌ها نوشتند و این مجموعه‌ها به نام طب‌النبی معروف گردید. ائمه علیهم السلام هم روایات پزشکی زیادی را از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده اند.
یکی از موضوعات پزشکی مورد توجه پیامبر (ص) بهداشت دهان و دندان و رابطه آن با سلامت روح است که به برخی از آنها اشاره می کنیم. قبل از هر چیز پیامبر اکرم (ص) پاکیزگی دهان و مسواک زدن را از فطرت توحیدى دانسته اند و در باره اهمیت این امر فرموده اند: ما زالَ جَبرَئیلُ علیه السلام یوصینی بِالسِّواکِ حَتّى خَشیتُ أن اُدرَدَ واُحفِیَ . جبرئیل ، آن اندازه مرا به مسواک زدن سفارش مى کرد که ترسیدم دندان هایم یک به یک بریزد و بى دندان شوم . (1)
و در بیانی دیگر فرمودند: ما زالَ جِبرَئیلُ علیه السلام یوصینی . . . بِالسِّواکِ حَتّى ظَنَنتُ أنَّهُ سَیَجعَلُهُ فَریضَةً . جبرئیل ، آن اندازه مرا به . . . مسواک زدن سفارش مى کرد که گمان بردم آن را واجب قرار خواهد داد . (2)
روی همین اصل پیامبر (ص) بهداشت دهان را مایه آمرزش معرفی کرده و فرمودند: لِیُبالِغ أحَدُکُم فِی المَضمَضَةِ وَالاِستِنشاقِ ؛ فَإِنَّهُ غُفرانٌ لَکُم ، ومَنفَرَةٌ لِلشَّیطانِ . 4بایسته است کسى از شما در چرخاندن آب در دهان و بینى ، مبالغه ورزد ؛ چرا که این کار ، مایه آمرزش براى شما و باعث گریزِ شیطان است . (3)
و نیز فرمودند: مَن تَخَلَّلَ فَلیَلفِظ ، مَن فَعَلَ فَقَد أحسَنَ ، ومَن لَم یَفعَل فَلا حَرَجَ . هر کس خلال مى کند ، [پس مانده ها را] بیرون افکند . هر کس چنین کند ، کار خوبى کرده است و هر کس چنین نکند ، [بر او] ایرادى نیست . (4)
و در حدیثی دیگر توجه به پاکیزگی دهان را مایه جلب روزی دانسته اند . در حدیث آمده است : ناوَلَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله جَعفَرَ بنَ أبی طالِبٍ علیه السلام خِلالاً ، فَقالَ لَهُ : یا جَعفَرُ ، تَخَلَّل ؛ فَإِنَّهُ مَصلَحَةٌ لِلفَمِ ـ أو قالَ : لِلِّثَةِ ـ ، ومَجلَبَةٌ لِلرِّزقِ .پیامبر خدا ، خلالى به جعفر بن ابى طالب داد و فرمود : «اى جعفر! خلال کن ، که این کار ، موجب بهداشت دهان (یا فرمود : لثه) و سبب جلب روزى است» .(5)
و در همین زمینه فرمودند: تَخَلَّلوا عَلى أثَرِ الطَّعامِ ؛ فَإِنَّهُ صِحَّةٌ لِلنّابِ وَالنَّواجِذِ ، ویَجلِبُ عَلَى العَبدِ الرِّزقَ . در پى غذا خوردن ، خلال کنید ؛ چرا که مایه سلامت دندان هاى نیش و نواجد (آسیا) است و براى انسان ، جلب روزى مى کند . (6)
پیامبر رحمت حضرت محمد (ص) دوست داشتند که امتش همیشه با دهان و دندان تمیز و خوشبو در جامعه ظاهر شوند و فرمودند: ما لی أراکُم قُلحاً ! ما لَکُم لا تَستاکونَ؟ ، چرا شما را با دندان هاى زرد مى بینم؟ چرا مسواک نمى زنید؟(7)
و نیز فرمودند: أتانی جَبرائیلُ علیه السلام فَقالَ : یا مُحَمَّدُ ، کَیفَ نَنزِلُ عَلَیکُم وأنتُم لا تَستاکونَ؟ ! جبرئیل ، نزد من آمد و گفت : اى محمّد ! چگونه در حالى که مسواک نمى زنید ، بر شما نازل شویم؟(8)
پیامبر اکرم (ص) در باره آثار و برکات رعایت بهداشت دهان و دندان فرموده اند: مَنِ استاکَ کُلَّ یَومٍ مَرَّتَینِ فَقَد أدامَ سُنَّةَ الأَنبِیاءِ علیهم السلام ، وکَتَبَ اللّه ُ لَهُ بِکُلِّ صَلاةٍ یُصَلّیها ثَوابَ مِئَةِ رَکعَةٍ ، وَاستَغنى عَنِ الفَقرِ ، وتَطیبُ نَکهَتُهُ ، ویَزیدُ فی حِفظِهِ ، ویَشتَدُّ لَهُ فَهمُهُ ، ویَمَرأُ طَعامُهُ ، ویَذهَبُ أوجاعُ أضراسِهِ ، ویُدفَعُ عَنهُ السُّقُمُ ، وتُصافِحُهُ المَلائِکَةُ لِما یَرَونَ عَلَیهِ مِنَ النّورِ ، ویَنقى أسنانُهُ . هر کس در هر روز ، دو بار مسواک بزند ، سنّت پیامبران را استمرار بخشیده است ، در برابر هر نمازى که بخواند ، خداوند ، برایش پاداش صد رکعت مى نویسد ، از فقر به غنا (و بى نیازى) درمى آید ، دهانش خوش بو مى شود ، حافظه اش فزونى مى یابد ، فهمش استوار مى گردد ، غذایش گوارش مى یابد ، درد دندان هایش از میان مى رود ، بیمارى از او دور مى گردد ، و فرشتگان ، به واسطه نورى که بر او مى بینند ، با او دست مى دهند و دندان هایش تمیز مى شود . (9)
و در باره ویژگی های مسواک زدن فرموده ا ند: فِی السِّواکِ عَشرُ خِصالٍ : یُطَیِّبُ الفَمَ ، ویَشُدُّ اللِّثَةَ ، ویُذهِبُ البَلغَمَ ، ویَجلُو البَصَرَ ، ویَذهَبُ بِالحَفَرِ ، ویُصلِحُ المَعِدَةَ ، ویُوافِقُ السُّنَّةَ ، ویُفَرِّحُ المَلائِکَةَ ، ویُرضِی الرَّبَّ ، ویَزیدُ فِی الحَسَناتِ . در مسواک زدن ، دوازده ویژگى است : مایه پاکى دهان است ؛ سبب خشنودى پروردگار است ؛ دندان ها را سفید مى کند ؛ جِرم دندان را از میان مى بَرَد ؛ بَلغَم را مى کاهد ؛ غذا را مطبوع مى سازد ؛ حسنات را دو چندان مى کند ؛ به واسطه آن ، سنّت انجام مى گیرد ؛ فرشتگان بدین وسیله حضور مى یابند ؛ لثه را تقویت مى کند ؛ برگذرگاه قرآن مى گذرد و نزد خداوند ، هر دو رکعت نماز با مسواک ، دوست داشتنى تر از هفتاد رکعت بى مسواک است . (10)
پانوشتها:
1. الکافی ، ج 6 ، ص 495 ، ح 3
2. کتاب من لا یحضره الفقیه ، ج 4 ، ص 13
3. بحار الأنوار ، ج 80 ، ص 338 ، ح 10
4. المحاسن ، ج 2 ، ص 378 ، ح 2328
5. بحار الأنوار ، ج 66 ، ص 441 ، ح 19 .
6. مکارم الأخلاق ، ج 1 ، ص 331 ، ح 1061
7. بحار الأنوار ، ج 76 ، ص 132 ، ح 29
8. النوادر للراوندی ، ص 192 ، ح 349
9. جامع الأخبار ، ص 151 ، ح 340
10. الأحکام النبویّـة فی الصناعة الطبیّة ، ج 2 ، ص 116