گروه معارف/ آمنه مستقیمی - اگرچه ربیع الاول ماه شادی و سرور اهل بیت(ع)، آن هم پس از دو ماه مصیبت و عزاداری است، اما در همین ماه هم کینه دشمنان، سبب شهادت امام حسن عسکری(ع) و اندوه شیعیان شده است.

 تدابیر امام عسکری (ع) برای آمادگی ورود جامعه به عصر غیبت

از این رو   به مناسبت فرا رسیدن سالروز شهادت این امام همام(ع) با حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا نصوری، معاون تبلیغ و ارتباطات مرکز تخصصی مهدویت درباره اقدامهای ایشان برای ورود به عصر غیبت به گفت و گو پرداخته‌ایم:

 

 لطفاً برای ورود به بحث کمی درباره اوضاع سیاسی دوران زندگانی امام یازدهم(ع) و شرایطی که به غیبت امام عصر(عج) انجامید، توضیح دهید.

 امام عسکری(ع) بیشتر عمر مبارکشان را در سامرا در حصر بودند و به نوعی در منزل شخصی خود زندانی بودند و باید هفته‌ای دو مرتبه (روزهای دوشنبه و پنجشنبه) در دارالخلافه حاضر می‌شدند و به تبع همین حصر ارتباط حداقلی با مردم داشتند و بیشتر از طریق وکلا و ماموران خود با مردم در ارتباط بوده و مردم را هدایت و ارشاد می‌کردند.

خفقان سیاسی و حصر امام یازدهم(ع) به اندازه‌ای بود که ایشان حتی از سامرا خارج نشده و تنها امامی هستند که نتوانستند به حج بروند، این شرایط در حالی برای ایشان اعمال می‌شد که خلافت عباسی دوران طلایی خود را می‌گذراند و همین مسأله بحران را برای امام عسکری(ع) بیشتر می‌کرد.

  عمر مبارک حضرت(ع) کوتاه بود، اما در همین مدت کوتاه با وجود فشار عباسیان از ارشاد و هدایت مردم دست برنمی‌داشتند و تعالیم عالیه قرآن و احکام الهی را نشر می‌دادند، به گونه‌ای که ایشان جنبش علمی را احیا کرده و فرهنگ شیعه را رشد و توسعه دادند، به طوری که قدرت علمی ایشان مورد تأیید همگان بود و بزرگان علمی زمان، برابر علم حضرت(ع) درمانده بودند.

بنابراین، در دوران زندگانی پربرکت امام یازدهم(ع) فضا از بعد سیاسی در خفقان بود و در بعد اجتماعی محدودیتها سنگین، اما در بعد فرهنگی فضا آماده بود که امام(ع) با استفاده از همین فضا، فعالیت زیرزمینی داشتند.

 

 با توجه به آنکه امام عسکری(ع) وظیفه خطیر آماده سازی ذهن جامعه برای پذیرش غیبت را بر عهده داشتند، ایشان چه راهکارهایی برای این مهم انجام دادند و این راهکارها چقدر مؤثر بود؟

نخست آنکه امام عسکری(ع) برای آماده سازی شیعه برای ورود به عصر غیبت و جا انداختن عدم حضور امام در جامعه، مردم را برای یافتن پاسخ پرسشها به کتابها  یا برخی پرسشها را به علمای دوران ارجاع می‌دادند و حتی ارتباط حضرت(ع) با مردم بسیار کم شده بود و این بیشتر برای آن بود که ویژگی‌های دوران غیبت و ورود شیعه به عصر غیبت را برای مردم ملموس کنند تا دریابند دسترسی به امام سخت می‌شود، اما این سختی دلیل بر نبود امام نیست.

اقدام دوم ایشان این بود که ویژگی‌های دوران غیبت و ظهور را برای دوستداران خود تبیین می‌کردند، از این رو بسیاری از روایات را تبیین کردند تا مردم مباحث غیبت و عصر ظهور را دریافته و سره را از ناسره تشخیص دهند.به نقل تاریخ، پس از شهادت امام یازدهم(ع) فرقه‌های انحرافی رو به افزایش گذاشت و‌گاه تا ۸۰ فرقه بیان می‌شود که در دوران غیبت صغری همه آنها محو شدند و این در نتیجه اقدامهای علمی امام(ع) بود.

اقدام بعدی حضرت(ع) برای ورود به عصر غیبت، حفظ وجود مقدس امام زمان(عج) بود، از طرفی سوال می‌شد آیا ایشان فرزندی دارند یا خیر؟ از طرفی نگرانی وجود داشت که در صورت نشان دادن ولی عصر(عج)، آن حضرت(ع) را به شهادت برسانند، اما اگر نمی‌گفتند هم شیعه در تردید باقی می‌ماند.از این رو امام یازدهم(ع) به برخی متدینان و بزرگان، امام عصر(عج) را نشان دادند و نیز عقیقه‌های متعددی را برای صحت فرزندشان انجام می‌دادند که نشان از ولادت و حضور حضرت حجت(عج) داشت و اینکه جانشین خود را معرفی می‌کردند.

نکته پایانی که بسیار زیرکانه توسط امام یازدهم(ع) مدیریت شد، تقویت نهاد وکالت به عنوان رکن اساسی در ارتباط امام(ع) و شیعیان بود، زیرا این مسأله اهمیت داشت که مردم با چه کسانی در ارتباط باشند.

اگرچه سازمان وکالت پیش از امام عسکری(ع) ایجاد شده بود، اما فعالیت آن توسط ایشان جدی‌تر دنبال می‌شد و در این دوران وظایف وکلا گسترده‌تر بود و حضرت(ع) شخصیت‌ها را به مردم معرفی می‌کردند.در مناطق مختلف همچون حجاز و ایران، شمال آفریقا و شامات مدیریت وجوه شرعی و موقوفات و بیان احکام و پاسخ به شبهات و سوالها ضرورت داشت، از این رو، امام(ع) سازمان وکالت را توسعه داده بودند تا وکلا بتوانند با اختیارات خود به عنوان نایب امام(ع) به ارشاد و هدایت جامعه بپردازند.

البته بودند افرادی که فقط دست به دامان دعا بودند و وقوف داشتند بر وجود امام یازدهم(ع) و اینها از عدم بصیرت آنها حکایت داشت، زیرا در تحلیل‌های شخصی دچار اشتباه شدند وگرنه امر بر آنها روشن بود.

این مسأله مثل جریان غدیر و تفاسیر شخصی از این واقعه بود، البته بعد از هر امام(ع)، این جریان عادی بود و بعضا کسانی به دلیل قدرت و اموالی که در اختیار داشتند چنین رویکردی را در پیش می‌گرفتند و این کوتاهی‌ها در تاریخ دیده شده است.

 

 چرا سازمان وکالت در دوران امام یازدهم(ع) فعال‌تر از قبل عمل می‌کرد و این مسأله چه تاثیری بر ورود به عصر غیبت داشت؟ اصلا کادرسازی و تربیت نیرو توسط امام یازدهم(ع) چه فلسفه‌ای داشت؟

 یکی از فلسفه‌های تشکیل نهاد وکالت، استمرار فعالیت بود تا دوران غیبت، یعنی نگرش و برنامه‌ای بود تا مردم از طریق وکلا بتوانند مسایل استدلالی و فقهی را پیگیری کنند، نکته دوم لزوم ارتباط بین رهبری و پیروان بود که امام یازدهم(ع) این موضوع را حفظ کرده بودند، زیرا در نظام سیاسی، اجتماعی و دینی این ارتباط با مردم ضرورت داشت.

در آن زمان ارتباط با امام(ع) موجب دستگیری می‌شد، برای همین ارتباط با امام(ع) با شرایطی خاص صورت می‌گرفت و اینکه امام عسکری(ع) یکی از نشانه‌های مؤمن و شیعه را انگشتر در دست راست کردن معرفی کرده‌اند، به دلیل این بود که همین مسأله نوعی رمز برای ارتباط با مردم بود.

در چنین شرایطی امام(ع) از طریق وکلا با مردم در ارتباط بودند و این برای رفع بلاتکلیفی شیعه بود تا دریابند امام چه حاضر باشد و در حصر و چه غایب باشد با مردم در ارتباط است؛ از این رو وکلا در حجاز با مرکزیت مدینه و در عراق و در مصر و در ایران وظایف و شؤونی داشتند مثل دریافت وجوه شرعی، رسیدگی به موقوفات، هدایت شیعه و مناظره با مخالفان و پاسخ به شبهه‌ها؛ البته نیاز به منابع و محتوا داشتند که امام در اختیار آنها می‌گذاشتند، از همه مهمتر کمک و دفاع از مظلومان بود.

بنابراین، کار وکلا نیز سخت بود، زیرا باید ثقه، رازدار، زیرک، امانتدار و دوستدار اهل بیت(ع) بوده و همچنین قدرت و توان مدیریت در برخورد با خلافت را نیز می‌داشتند.

در تاریخ نام وکلایی که خدمات بسیار انجام دادند؛ همچون علی بن مهزیار اهوازی که از وکلای امام بودند و بعد از ایشان از کارگزاران عثمان بن سعید، نخستین نایب امام عصر(عج) شد، آمده است.

 

 کادرسازی امام یازدهم(ع) و تربیت و نصب وکلا چه تاثیری بر ورود به عصر غیبت و هدایت و راهنمایی جامعه در حضور نداشتن امام عصر(عج) داشت؟

ابتدا باید توجه داشت درد و دغدغه ائمه(ع) هدایت مردم است به سمت بندگی خدا، تا زمانی که می‌توانستند خود آن را انجام می‌دادند و وقتی نمی‌توانستند به افراد مورد وثوق این مأموریت را می‌دادند، به عنوان مثال زمانی که با پیامبر(ص) در “عقبه” بیعت شد، یکی از یاران را برای آموزش مردم فرستادند، این پرورش نیرو و فقیه جزو سنت نبوی است و همه امامان(ع) نیز این کار را می‌کردند.دیگر ائمه(ع) نیز این گونه بودند تا مردم نیز یاد بگیرند.در دوران غیبت صغری هم همین طور بوده و برخی شخصیت‌ها و منابع معرفی می‌شدند تا مردم یاد بگیرند که می‌شود بدون حضور فیزیکی امام(ع) پاسخ سوالات را یافت.

بنا بر این، امام یازدهم(ع) در نصب وکلا شرایطی عام همچون قدرت در تقیه، رازداری و تقوا را در کنار شرایط خاص در نظر داشتند و همین مسأله و کادرسازی انسانی ایشان، امام زمان (عج) را در دوران غیبت صغری بسیار یاری کرد، به عنوان مثال عثمان بن سعید و بعد محمدبن عثمان بن سعید نائبان اول و دوم امام عصر(عج)، از تربیت شدگان امام عسکری(ع) بودند.

وکلا و شخصیت‌های بزرگی که وکیل و مورد تربیت امام عسکری(ع) قرار گرفتند، همچون علی بن مهزیار و کتابهایی که نوشته‌اند مثل «القائم» نشان می‌دهد امام یازدهم(ع) نگاه عالمانه و خوب نسبت به پرورش نیرو داشتند.

وظایفی که بر عهده وکلا بود مثل مبارزه با غلات و افشای ادعای آنها را امام یازدهم(ع) به وکلا آموزش دادند و نیز مبارزه با وکلای خائن که همه نشان می‌دهد ایشان با کادرسازی خاص خود عقل را در وکلا پرورش دادند که در دوران غیبت صغری بسیار کمک کننده بود.

 

 اگر بخواهیم در یک جمله نقش امام یازدهم(ع) را برای ورود به غیبت و پذیرش آن بیان کنیم، چه تعریفی می‌توان ارایه کرد؟

 با توجه به جو خفقان آن زمان و کمبود نیرو و امکانات، امام عسکری(ع) بهترین روش را به کار بردند، زیرا بهترین افراد را از درون جامعه اسلامی گلچین و امام زمان(عج) را به آنها معرفی کردند و نیز جامعه را به غیبت عادت دادند، حتی ایشان بهترین زمینه سازی را برای ورود جامعه به غیبت کبری انجام دادند.

برچسب‌ها

پخش زنده

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.