و حال آنکه وحدت، یکی از اصول زیربنایی جامعه اسلامی‌و به منزله تپش هماهنگ قلبها و آهنگ حركت دستهاست که توجه به این مساله، در کلام تک تک معصومین(ع) به روشنی مشهود است. چنانکه وحدت در سیره و سخن ثامن الحجج(ع) نیز جایگاه ویژه‌ای دارد و ایشان این فریضه را محور حق برشمرده‌اند و عقل و ایمان را دو عامل بزرگ «اتحاد و برادری» می‌دانند. اما بررسی اندیشه‌های سیاسی امام رضا(ع)از آن جهت حایز اهمیت است که افزون بر رفع شبهات تاریخی، خط و مشی سیاسی امامان پیش از ایشان را نیز روشن میکند که تأسی به این سیره و اندیشه می‌تواند مسلمانان را در جهان امروز در برابر سلطه بیگانه حفظ کند.
از این رو برای بررسی دیدگاه‌های ارزشمند امام رضا(ع) در راستای وحدت آفرینی در میان امت اسلامی، گفت‌وگو کرده‌ایم با دکتر سیدمحسن میرباقری، مدرس دانشگاه و کارشناس معارف اسلامی‌که در ادامه می‌خوانید:
جناب میرباقری! در ابتدا بفرمایید وحدت در سیره ثامن الحجج(ع) چگونه تعریف می‌شود و آن حضرت محورهای اتحاد را مبتنی بر چه اصولی تبیین فرموده‌اند؟
- از دیدگاه امام رضا(ع) که مبتنی بر اندیشه وحی است؛ وحدت اسلامى، عامل اقتدار اسلام در برابر كفر، نفاق و اختلاف، است. ایشان همواره تاکید داشته‌اند آفت عزتمداری و استقلال و استحکام مسلمانان؛ اختلاف و پراکندگی است. ایشان مدارا، صبوری و همدلی را ارکان وحدت میان آحاد امت اسلامی‌می‌دانند و همواره توصیه موکد دارند که حفظ حرمت انسانی همه بندگان خدا با هر دین، آیین و اندیشه‌ای بر همه ما واجب است. چنانکه ما می‌بینیم این امام همام در مناظرات خود با رهبران و اندیشمندان سایر مذاهب و اقوام، به حفظ حرمت انسانی آنها توجه ویژه داشتند و کلام خود را با اجبار و ندیده گرفتن حق انسانی آنها، ارایه نمی‌کردند و ما می‌بینیم که همین برخوردهای حضرت موجب اشاعه دین و توسعه معارف اسلامی‌شد.
به اصل مدارا به عنوان یکی از ارکان مورد توجه امام رضا(ع) برای وحدت آفرینی اشاره کردید، در شرایط حاضر که جهان اسلام دستخوش جریانهای انحرافی و تکفیری است، توجه به چنین اصلی چه نقشی در توسعه اتحاد امت اسلامی‌ایفا میکند؟
- پرسش قابل تأملی است و همان طور که اشاره داشتید جهان اسلام در این روزها درگیر ماجراجویی‌ها و تندروی‌های گروه‌های تروریستی و تکفیری است که به نام اسلام، هر روز عده‌ای از مردم مظلوم مسلمان را به بهانه‌های واهی حتی تماشا کردن فوتبال از تلویزیون اعدام می‌کنند! و حال آنکه اسلام چنین دیدگاهی ندارد و دین رحمت و رأفت است. این وقایع و جنایتهای ضد بشری گروه‌های تروریستی و بویژه داعشی‌ها، زنگ خطری برای همه مسلمانان است که مراقب تفرقه افکنی‌های دشمنان باشند. آنچه امروز جهان اسلام را به جامعه‌ای منسجم تبدیل میکند دوری از تجسس‌های دینی و قومی و اتحاد و انسجام بر پایه وفق و مدارا با یکدیگر است. همه مسلمانان باید با هر گرایش عقیدتی اعم از تشیع و تسنن در کنار هم قرار بگیرند تا جهان اسلام به دژی مستحکم در برابر دسیسه‌ها و دشمنی‌های گروه‌های تروریستی تبدیل شود. اگر از وفق و مدارا صحبت می‌کنیم، تک تک ما باید این مساله را در زندگی خود پیاده کنیم، چنانکه حضرت ثامن الحجج(ع) از این رویه برای برخورد با مخالفان و دشمنان خود استفاده می‌کردند و ما نیز باید در برابر فشار‌ها، تنگناهای اجتماعی و اقتصادی صبور و شکیبا باشیم تا شالوده اتحاد اسلامی‌نه تنها در کشور، بلکه در جهان اسلام حفظ شود.
بر این اساس بسیاری از اختلافهای فکری میان مسلمانان زاییده بی توجهی به همین نکته ظریف برشمرده می‌شود، درست است؟
- بله همین طور است و امام هشتم(ع) همواره تاکید دارند که بسیاری از اختلافهای امت اسلامی‌زاییده بی توجهی به مدارا کردن است و همین مسایل موجب ایجاد فاصله و شکاف میان مسلمانان می‌شود که با اتحاد و برادری منافات دارد. از نگاه امام هشتم(ع) چنین برخوردهایی در رفتارهای اجتماعی منفور و موجب سقوط اخلاقی و دوری از یکدیگر است. و باز ذیل حدیث ارزشمندی تاکید فرموده‌اند: «عقل و ایمان، دو رکن اتحاد و برادری است.» از نگاه حضرت درگیری‌ها و اختلافهای اجتماعی محصول دور شدن انسان از دایره عقل و ایمان است. بنابر این امت اسلامی باید بر پایه توسعه روح برادری در سایه ایمان به خدا و مبتنی بر عقلانیت حرکت کنند و همواره به جای آنکه دوست و دشمن را همیشه در بیرون زندگی فرد جست‌و‌جو کنند، نسبت به دوست و دشمن درونی هشدار می‌دهند و تأکید می‌کنند که: «دوست هر کس، عقل او و دشمنش جهل و نادانی اوست.»
و برای توسعه اندیشه‌های وحدت آفرین امام رضا(ع) در میان آحاد امت اسلامی چه باید کرد؟
- به نکته خوبی اشاره داشتید، زیرا دستاوردهای وحدت آفرین امام رضا(ع) پیش روی همه ما قرار دارد، دستاوردهایی که از دوران حضور حضرت در ایران، ولایتعهدی ایشان و حتی شیوه برخوردشان در مناظره‌ها با سران ادیان و مذاهب دیگر برای ما به یادگار مانده است. توجه به تمامی این رهنمودها ما را در تحکیم وحدت اجتماعی یاری میکند. در سیره زندگی امام هشتم(ع) اصول اجتماعی اسلام، واقع‌بینی در قبال جامعه و سنتهای الهی حاكم بر آن به صورت شفاف و روشن مطرح شده است. بنابر این برخورد با جامعه و نهادهای اجتماعی ما باید در سایه احترام متقابل صورت بگیرد تا خدای ناکرده چهره هیچ یک از مسلمانان شیعه و سنی تخریب نشود. چنانکه حضرت ثامن الحجج(ع) به دلیل حضور داشتن در صحنه‌های سیاسی، اجتماعی و پیچیدگی‌های عصر خلافت عباسی، در كانون رخدادها، مناسبات اجتماعی و سیاسی زندگی می‌كردند. بنابر این توسعه نگاه مسؤولانه و محترمانه حضرت در قبال تک تک افراد جامعه آن روز؛ برای شرایط امروز جهان اسلام، بسیار ضروری است. حضرت با توجه به شرایط آن روزگار وحدت را بخوبی میان آحاد امت اسلامی‌برقرار کردند بدون اینکه ذره‌ای از حقوق مردم با هر دیدگاه و مشی فکری، نقض شود. بنابر این دیدگاه‌های ائمه هدی(ع) و امام هشتم(ع) به دور شدن از خط کشی‌های اعتقادی و نزدیک شدن به پیوستگی‌های اجتماعی در جامعه تاکید دارد. چنانکه در میان اصحاب و راویان احادیث امام هشتم(ع)، تنها شیعیان حضور نداشتند، بلکه برخی از راویان حدیث هم از جامعه اهل سنت بودند. بنابراین تدابیر امام رضا(ع) در شرایط امروز نقش عمده‌ای در کاهش فاصله‌ها میان مسلمانان و افزایش استحکام و وحدت آحاد مسلمانان ایفا میکند. و این مساله از سوی ثامن الحجج(ع) یک اصل شناخته شده و انکارناپذیر است چنانکه ایشان در حدیث گرانقدری در همین زمینه تاکید فرمودند: «إنَّ الإمامَه زِمامُ الدِّینِ وَنِظامُ الْمُسْلِمینَ وَصَلاحُ الدُّنْیا وَعِزُّ الْمُؤمِنینَ، اِنَّ الإمامَه أُسُّ الاْسْلامِ النّامِى وَ فَرْعُهُ السّامی؛ امامت، زمام دین و مایه نظام و تشكیلات مسلمانان و صلاح دنیا و عزّت مؤمنان است. رهبرى، پایه بالنده اسلام و شاخه بلند آن است.»
نظر شما