یکی از اموری که مسلما به دست خداوند است تعیین روزی انسانهااست، پس لازم است قواعد میزان تعیین رزق و عوامل افزایش و کاهش آن را نیز از او جستجو کرد. با توجه به آموزه های قرآنی و روایات معصومین(علیهم السلام)درمی یابیم که روزی در عالم غیب تقدیر میشود و این تقدیر در لوح محفوظ ثبت است و روزی سال در شب قدر هر سال و اضافی روزی روز در مابینالطلوعین تقسیم میشودو در همه حال تقدیر رزق به تایید حجت خدا خواهد رسید. پس باید با توجه و توسل به حجت خدا زمینه اصلاح و بهبود تقدیر رزق را در عالم معنی فراهم کنیم.دکتر علی شریفی استادیار دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با قدس آنلاین عوامل کاهش رزق و روزی را از دیدگاه قرآن و روایات بیان می کند
همیشه رزق کم بد نیست
پس از تقدیر رزق در عالم ماوراء امکان حصول آن در عالم ماده را ایجاد میکند. تحقق بخشی از رزق که بدون کار و تلاش بهدست انسان میرسد، فقط نیاز به تقدیر در عالم غیب دارد ولی تحقق بخشی از رزق که باید برای بدست آوردن آن کار و تلاش انجام پذیرد، پس از تقدیر در عالم غیب نیاز به کار و تلاش و فعالیت هست. البته اگر رزقی برای انسان تقدیر شده باشد که برای بدست آوردن آن نیاز به تلاش و کوشش باشد، زمینه انجام تلاش و کوشش نیز برای انسان فراهم میشود.
حال مساله آن است که چه عواملی باعث کاهش رزق و بروز فقر شده و چه عواملی رزق را افزایش میدهد. اگر بدانیم چه عواملی باعث افزایش رزق میشوند یا اینکه چه عواملی رزق انسان را کاهش میدهند میتوانیم زمینههای معنوی و ماورائی افزایش تقدیر رزق را فراهم کنیم و زمینههای کاهش تقدیر رزق را از بین ببریم. البته بر اساس تعلیمات اسلامی لزوما همواره رزق کم بد نیست یا اینکه رزق زیاد برای انسان خوب نمیباشد. گاهی اوقات به خاطر مصالح بالاتری خداوند متعال روزی بندهای را تنگ میگرداند.
اعمال بدی که باعث کاهش روزی میشوند
گفتیم یکی از عوامل تنگی روزی، اثر اعمال بد ما است. البته باز هم تاکید میکنیم که کاهش روزی مادی همیشه بهخاطر اثر بد اعمال انسان نمیباشد بلکه گاهی اوقات کاهش رزق به واسطه حکمت الهی انجام شده است. از طرف دیگر همواره افزایش روزی بهخاطر اثر اعمال خوب انسانها نمیباشد. چه بسیار کفاری که خداوند متعال با وجود کفرشان به آنها رزق مادی نیکو عطا میفرماید. ولی باید توجه داشت که روزی فقط در روزی مادی و دنیوی خلاصه نمیشود. ممکن است برخی از اعمال بد اثر خود را در کاهش روزی مادی نشان ندهد ولی قطعا روزیهای معنوی و اخروی را از بین خواهد برد.
قرآن کریم میفرماید:
مَنْ كانَ يُريدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ في حَرْثِهِ وَ مَنْ كانَ يُريدُ حَرْثَ الدُّنْيا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ نَصيبٍ (شوری، 20)
كسى كه متاع آخرت را بخواهد، بر متاع او میافزاییم و و كسى كه متاع دنيا را بطلبد از متاع دنیا به او میدهیم ولی در آخرت نصیبی نخواهد داشت.
بنابراین هر کس مومن باشد یا کافر، فاسق باشد یا صالح اگر دنیا را بخواهد و برای رسیدن به آن تلاش کند خداوند او را از متاع دنیا بهرهمند خواهد ساخت. قرآن کریم میفرماید:
...ً وَ مَنْ يُرِدْ ثَوابَ الدُّنْيا نُؤْتِهِ مِنْها وَ مَنْ يُرِدْ ثَوابَ الْآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْها ... (آلعمران، 145)
هر كس پاداش دنيا را بخواهد (و در زندگى خود، در اين راه گام بردارد،) چيزى از آن به او خواهيم داد و هر كس پاداش آخرت را بخواهد، از آن به او مىدهيم.
نباید زیادی روزی مادی کافران و فاسقان و کم بودن روزی مادی مومنان و صالحان انسان را به تعجب وادارد و اهمیت تاثیر اعمال صالح را در افزایش رزق و تاثیر اعمال ناشایست را در کاهش رزق برای انسان کمرنگ نماید. اعمال خوب و بد در درجه اول تاثیر خود را بر ارزاق اخروی و معنوی انسان میگذارند و پس از آن روزی مادی را تحت تاثیر قرار میدهند.
حرام خواری و کاهش رزق
بر اساس روایات مشخص میشود که اگر فردی از طریق حرام روزیاش را کسب نماید، از روزی حلال مقدر وی که بخشی از آن حتی بدون سعی و تلاش به انسان میرسد، کاسته میشود. از امام رضا علیهالسلام نقل شده که ایشان فرمودند:
«وَ اعْلَمْ أَنَّ الرِّزْقَ رِزْقَانِ فَرِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ يَطْلُبُكَ فَأَمَّا الَّذِي تَطْلُبُهُ فَاطْلُبْهُ مِنْ حَلَالٍ فَإِنَّ أَكْلَهُ حَلَالٌ إِنْ طَلَبْتَهُ مِنْ وَجْهِهِ وَ إِلَّا أَكَلْتَهُ حَرَاماً وَ هُوَ رِزْقُكَ لَا بُدَّ لَكَ مِنْ أَكْلِه» (الفقه الرضا عليه السلام، ص: 251)
و بدان که روزی دو گونه است: رزقی که تو در طلب آنی و رزقی که آن طالب توست. پس آن رزقی را که تو به دنبال آن میروی از طریق حلال دنبال کن زیرا اگر آن را از حرام بدست آوری، به عنوان رزق تو محسوب میشود و از ارزاق حلالی که برای تو مقدر شده کسر میشود زیرا همان رزق، رزق تو است و چارهای نداری جز آنکه همان را مصرف کنی.
بنابراین انسان باید بداند که با حرامخواری، روزی مقدر حلال انسان که بخشی از آن حتی بدون تلاش به انسان میرسد کاسته خواهد شد.
کفر و تکذیب خدا و کاهش رزق
در آیات قرآن تاکید شده که اگر مردم ایمان داشتند و تقوا پیشه میکردند، خداوند نیز به آنها برکات آسمان و زمین را عطا میفرمود ولی کفر و تکذیب آموزههای الهی باعث قطع شدن برکات آسمان و زمین و فقر و ابتلاء به مشکلات شد.
وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ (اعراف، 96)
و اگر اهل شهرها و آباديها، ايمان مىآوردند و تقوا پيشه مىكردند، بركات آسمان و زمين را بر آنها مىگشوديم ولى (آنها حق را) تكذيب كردند ما هم آنان را به كيفر اعمالشان مجازات كرديم.
خداوند متعال در این آیه شریفه تاکید میفرماید که کفر و تکذیب پیامبران و آیات الهی موجب میشود که خداوند متعال انسان را به کیفر اعمالش در همین دنیا گرفتار سازد که یکی از این کیفرها فقر و تنگدستی است.
تخطی از کتب الهی و کاهش رزق
قرآن کریم عمل نکردن به دستورات کتب الهی را موجب بسته شدن ابواب آسمانی و زمینی رزق و رحمت الهی دانسته است.
وَ لَوْ أَنَّهُمْ أَقامُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجيلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَكَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَ كَثيرٌ مِنْهُمْ ساءَ ما يَعْمَلُونَ (مائده، 66)
و اگر آنان، تورات و انجيل و آنچه را از سوى پروردگارشان بر آنها نازل شده [قرآن] برپا دارند، از آسمان و زمين، روزى خواهند خورد جمعى از آنها، معتدل و ميانهرو هستند، ولى بيشترشان اعمال بدى انجام مىدهند.
این آیه شریفه نیز تاکید میکند که اگر ادیان گذشته کتب الهی را اقامه میکردند از آسمان و زمین برایشان روزی نازل میشد ولی آنها بد عمل کردند و جلو نزول روزی فراوان از آسمان و زمین را گرفتند.
عدم پذیرش ولایت و کاهش رزق
برخی از روایات تاکید میکنند که یکی از مصادیق اقامه تورات و انجیل و سایر کتب الهی پذیرش ولایت پیامبران الهی و اهل بیت علیهمالسلام است.
« عن ابى جعفر عليه السلام في قول الله عز و جل: «وَ لَوْ أَنَّهُمْ أَقامُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِيلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ» قال: الولاية.» (عروسى حويزى،1/651)
از امام باقر (علیهالسلام) نقل شده که در مورد این کلام خداوند متعال که «اگر آنها تورات و انجیل و آنچه از جانب خداوند بر آنان نازل میشد را اقامه میکردند...» فرمودند که منظور ولایت است.
بنابراین اگر ولایت انبیاء و ائمه اطهار علیهمالسلام را قبول نکنیم ابواب رحمت آسمانی و زمینی الهی بر ما بسته خواهد شد. داشتن ولایت پیامبران الهی و اهل بیت علیهمالسلام امری است که از طرف خداوند متعال آمده و در کتب آسمانی گذشته نیز بر آن تاکید شده است موجب باز شدن ابواب روزی از آسمان و زمین خواهد شد. علاوه بر اثرات ماورائی ولایتمدار، در جامعهای که ولی خدا زمامدار امور باشد و بر اساس موازین عدالت حکومت میکند علاوه بر نزول رحمت الهی، سازوکارهای طبیعی اقتصادی و اجتماعی نیز بهگونهای شکل میگیرد که از همه پتانسیلها استفاده شده و عدالت برقرار گشته و زمین آباد میگردد.
کفران نعمت الهی و کاهش رزق
یکی از عوامل کم بودن روزی آن است که انسان نعمات الهی را کفران نماید. منظور از کفران نعمات الهی آن است که انسان نعمات الهی را ضایع سازد و تکالیف الهی را که در قبال آن نعمات بر دوش دارد ادا نسازد. خداوند متعال در قرآن میفرماید:
وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْيَةً كانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتيها رِزْقُها رَغَداً مِنْ كُلِّ مَكانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما كانُوا يَصْنَعُونَ (نحل، 112)
خداوند (براى آنان كه كفران نعمت مىكنند،) مثلى زده است: منطقه آبادى كه امن و آرام و مطمئن بود و همواره روزيش از هر جا مىرسيد امّا به نعمتهاى خدا ناسپاسى كردند و خداوند به خاطر اعمالى كه انجام مىدادند، لباس گرسنگى و ترس را بر اندامشان پوشانيد.
در روایتی که از رسول گرامی اسلام نقل شده که حتی بیاحترامی به خرده نان که مصداقی از کفران نعمات الهی است موجب بروز فقر میشود. (وَ إِهَانَةُ الْكِسْرَةِ مِنَ الْخُبْزِ)
علاوه بر آثار ماورائی کفران نعمات الهی در کاهش رزق انسان، اگر انسانی عادت داشته باشد که قدر فرصتها و نعمتهایی را که در اختیار او است نداند و آنها را به هدر بدهد و از هر چیزی که در اختیار دارد استفاده بهینه ننماید طبیعتا وضعیت اقتصادیاش رو به افول خواهد رفت.
اسراف عامل کاهش رزق
یکی از مصادیق کفران نعمات الهی اسراف است. اسراف و هدر دادن منابع موجب فقر میشود است. امام صادق علیه السلام در حدیثی میفرمایند:
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: « إِنَّ السَّرَفَ يُورِثُ الْفَقْر»َ (الكافي، ج4، ص: 53)
همانا اسراف فقر را به ارث میگذارد.
هدر دادن منابع که خود نوعی کفران نعمات الهی است باعث خواهد شد که دعای انسان برای افزایش رزق و روزی مستجاب نشود. از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که حضرت فرمودند:
«أَصْنَافٌ لَا يُسْتَجَابُ لَهُمْ:... وَ رَجُلٌ رَزَقَهُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مَالًا ثُمَّ أَنْفَقَهُ فِي الْبِرِّ وَ التَّقْوَى، فَلَمْ يَبْقَ لَهُ مِنْهُ شَيْءٌ، وَ هُوَ فِي ذَلِكَ يَدْعُو اللَّهَ أَنْ يَرْزُقَهُ، فَهَذَا يَقُولُ لَهُ الرَّبُّ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: أَوْ لَمْ أَرْزُقْكَ وَ أُغْنِيكَ، أَ فَلَا اقْتَصَدْتَ وَ لَمْ تُسْرِفْ؟! إِنِّي لَا أُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ.» (حميرى، ص 80)
«چند گروه هستند که دعایشان مستجاب نمیشود. از جمله آنها فردی است که خداوند متعال مالی به او مالی میدهد و او آن مال را در راه خیر خرج میکند و از آن چیزی نگاه نمیدارد. در این حالت دعا میکند که خدایا به من رزق بده و خداوند تبارک و تعالی به او میفرمایند: آیا من به تو رزق ندادم و بینیازت نگرداندم؟ چرا میانه روی نکردی و اسراف نمودی؟ همانا من مسرفان را دوست ندارم.»
حتی اگر مخارج انسان در راه خیر و صلاح نیز باشد، انسان نباید پا را از حد فراتر بگذارد بلکه باید میانهروی را رعایت کند و الا دچار فقر میشود چه برسد به اینکه انسان بخواهد در راه باطل منابع خود را صرف نماید و در این راه اسراف نماید.
دروغگویی و کاهش رزق
بر طبق روایات دروغگویی و عادت به دروغ گفتن موجب بروز فقر میشود. در ضمن روایاتی از حضرت علی علیهالسلام نقل شده که فرمودند:
وَ الْيَمِينُ الْفَاجِرَةُ تُورِثُ الْفَقْرَ (مجلسى، 73/ 315)
و قسم دروغ باعث فقر میشود.
وَ اعْتِيَادُ الْكَذِبِ يُورِثُ الْفَقْرَ (مجلسى، 73/315)
عادت کردن به دروغگویی باعث فقر میشود.
علاوه بر آثار ماورائی دروغگویی در کاهش روزی مقدر انسان، دروغگویی باعث از بین رفتن اعتماد سایرین شده و در نتیجه تعاملات اقتصادی انسان با دیگران کاهش یافته و خود به خود وضعیت اقتصادی فرد بدتر خواهد شد. مثلا فعالین بازار معمولا با کسانی که به دروغگویی شهرت دارند خرید و فروش نمیکنند، پولی به آنها قرض نمیدهند و با آنها مشارکت نخواهند داشت. از این رو بزرگترین سرمایه فعالان اقتصادی اعتماد و سابقه نیکو است. بنابراین اگر کسی دروغ میگوید و دچار کمبود روزی است باید دروغگویی را ترک کند.
بی عفتی و کاهش رزق
یکی دیگر از گناهانی که باعث فقر میشود بیعفتی و آلوده دامنی است. حضرت رضا علیهالسلام میفرمایند:
«الزِّنَا يُسَوِّدُ الْوَجْهَ وَ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ يَبْتُرُ الْعُمُرَ وَ يَقْطَعُ الرِّزْقَ وَ يَذْهَبُ بِالْبَهَاءِ وَ يُقَرِّبُ السَّخَطَ وَ صَاحِبُهُ مَخْذُولٌ مَشْئُوم» (فقهالرضا علیهالسلام ص275)
همانا بی عفتی و آلوده دامنی صورت را سیاه نموده، فقر را به ارث میگذارد، عمر را کوتاه کرده و روزی را قطع مینماید و بزرگی و هیبت انسان را از بین میبرد و عذاب الهی را نزدیک میسازد و فرد را بدبخت و بیچاره میکند.
علاوه بر آثار ماورائی بی عفتی در کاهش رزق و روزی، فعالان بازار با افراد هرزه کمتر تعامل میکنند و در نتیجه وضعیت اقتصادی چنین فردی در اثر عدم تعامل اقتصادی با سایرین نیز رو به افول خواهد بود.
موسیقی حرام و کاهش رزق
گوش دادن به غنا و موسیقیهای حرام باعث بروز فقر میشود.
از امام صادق علیهالسلام نقل شده که فرمودند:
الْغِنَاءُ أَخْبَثُ مَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْغِنَاءُ أَشَرُّ مَا خَلَقَ اللَّهُ الْغِنَاءُ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ النِّفَاقَ. (ابن حيون، 2/ 208)
«غنا و موسیقیهای حرام ناپاکترین و بدترین چیزهایی است که خداوند عزیز و بلندمرتبه خلق کرده است. غنی فقر و دورویی و نفاق را به ارث میآورد.»
اگر کسی دچار کمی روزی است و عادت به گوشدادن موسیقیهای حرام دارد برای افزایش روزی باید گوش دادن به موسیقیهای حرام را ترک نماید.
نپرداختن زکات و کاهش رزق
عدم پرداخت زکات باعث بسته شدن ابواب رحمت الهی و کاهش رزق و بروز فقر میشود. از رسول گرامی اسلام صلیاللهعلیهوآلهوسلم نقل شده که حضرت فرمودند:
لَا تَزَالُ أُمَّتِي بِخَيْرٍ مَا تَحَابُّوا وَ تَهَادَوْا وَ أَدَّوُا الْأَمَانَةَ وَ اجْتَنَبُوا الْحَرَامَ وَ قَرَوُا الضَّيْفَ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ آتَوُا الزَّكَاةَ فَإِذَا لَمْ يَفْعَلُوا ذَلِكَ ابْتُلُوا بِالْقَحْطِ وَ السِّنِين (مجلسى، 93/14)
تا زمانیکه امت من به یکدیگر محبت بورزند و به یکدیگر عطا و بخشش داشته باشند و امانات را ادا کنند و از محرمات دوری گزینند و مهمان را اکرام کنند و نماز را بهپا داشته و زکات بدهند در خیر خواهند بود ولی اگر اینکارها را ترک کنند دچار قحطی و بیچارگی میشوند.
و نیز از امام رضا (علیهالسلام) نقل شده است:
إِذَا حُبِسَتِ الزَّكَاةُ مَاتَتِ الْمَوَاشِي (مجلسى، 93/14)
چون زكات داده نشود چهار پايان مىميرند.
زکات باعث پاکی اموال انسان میشود. قرآن کریم به رسول گرامی اسلام میفرماید:
خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها... (103)
از اموال آنها زکات بگير تا بوسيله آن اموالشان را پاک گردانده و با پرداخت زکات خودشان را باصفا سازی.
علاوه بر آثار ماورائی پرداخت زکات در افزایش روزی در صورتی که فقرای جامعه توانمند شوند تعاملات اقتصادی افزایش یافته و وضعیت کل اقتصاد بهبود مییابد که نتایج بلند مدت آن برای همه ملموس خواهد بود. علاوه بر آن پوشش اجتماعی فقرای جامعه باعث کاهش بزهکاریهای اجتماعی ناشی از فقر و تنگدستی شده و امنیت اجتماعی را بالا میبرد. در نتیجه افزایش امنیت اجتماعی اوضاع اقتصادی بهبود مییابد.
بی توجهی به نماز و کاهش رزق
یکی از عوامل کاهش رزق سبک شمردن نماز است. پیامبر گرامی اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) ضمن حدیثی که در آن عوامل فقر را ذکر میکردند میفرمایند:
وَ الِاسْتِخْفَافُ بِالصَّلَاةِ (مجلسى، 73/315)
سبک شمردن نماز باعث کاهش رزق میشود.
بنابراین برای افزایش روزی مادی و معنوی باید به نماز اهمیت بدهیم.
نظر شما