آسیب شناسان اجتماعی معتقدند عواملی مانند افزایش آمار بیکاری زنان و پایین بودن آمار اشتغال آنان، افزایش آمار طلاق و اعتیاد باعث شده که آسیبهای اجتماعی زنان سال به سال افزایش پیدا کند و فقر بر زندگی آنها چنبره بزند.

در حال حاضر دو میلیون و ۵۰۰ هزار زن سرپرست خانوار در کشور زندگی می کنند که یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر آنان تحت پوشش کمیته امداد هستند و کمتر از ۲۰۰ هزار نفر آنان نیز از سازمان بهزیستی خدمات دریافت می کنند.

سال ها است که فعالان اجتماعی از افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار خبر می دهند و می گویند روند فقر بین خانواده های این زنان رو به افزایش است و مدتی است که مسئولان دولتی هم به این فعالان اجتماعی پیوسته اند و درباره این موضوع هشدار می دهند.

افزایش آمار طلاق، فوت همسر، کاهش سن بیوه شدن وغیره از جمله دلایلی است که باعث افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار شده و افزایش نرخ بیکاری زنان بر مشکلات و آسیب این قشر افزوده است.

تناقض ها در آمار در کشور ما قابل تامل است، ولی بنابر مرجع رسمی آمار یعنی مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری در جامعه زنان دو برابر جامعه مردان است.

طبق آمارهای موجود در تابستان سال 1393، نرخ بیکاری زنان دو برابر مردان 15 تا 24 سال بوده ، یعنی به 8/42 درصد و مردان در همین محدوده سنی به 9/21 رسیده است.

یک جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: زنانه شدن فقر به عنوان پدیده جدیدی در جامعه مطرح شده است. ایران کشوری است که بین گذار سنتی و مدرنیته قرار گرفته است و این گذار مشکلاتی را با خود به همراه دارد.

حوریه دهقان افزود: امروزه نگاه زنان تغییر کرده و علاقه مند هستند در فضا های عمومی حضور داشته باشند ولی وقتی در چنین شرایطی نتوانند به خواسته های خود برسند، وارد فضای رقابتی می شوند.

وی با بیان اینکه اگر بتوانیم فقر را کاهش دهیم آسیب های اجتماعی بین زنان کمتر می شود، تصریح کرد: درهمه حوادث زنان و کودکان بیشترین آسیب را متحمل می شوند و از سوی دیگرباید به وضعیت زنان سرپرست خانوار نیز توجه کرد، چرا که آنان نیز از زنانه شدن فقر رنج می برند و در معرض انواع آسیب های اجتماعی قرار دارند.

دهقان در ادامه به مشکلات زنان سرپرست خانوار نیز اشاره کرد و بیان داشت: درگذشته در یک زندگی سنتی وقتی زن به دلیل فوت همسر سرپرست خانوار می شد از سوی شبکه های خویشاوندی مورد حمایت قرار می گرفت ولی امروزه این شبکه های خویشاوندی غیر رسمی از بین رفته و امروز دیگر معنایی ندارد.

وی تصریح کرد: در این شرایط این دولت است که باید شبکه های حمایتی خود را افزایش دهد و به شکل ضرورت به آن نگاه کند.

رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی نیز در این خصوص گفت: با توجه به بیشتر بودن عمر زنان نسبت به مردان و همچنین حوادثی که در مشاغل مختلف در کمین مردان است و منجر به فوت آنها می شود باعث می شود زنان سرپرستی خانواده ها را برعهده بگیرند.

عبدالرضا عزیزی با اینکه شرایط اشتغال برای مردان فراهم تر از زنان است و مردان در شغل هایی مانند صنایع مختلف، رانندگی در جاده ، نیروهای خدماتی، رفتگر، کارهای ساختمانی و غیره فعالیت می کنند گفت: در حالی که زنان در این شغل ها امکان فعالیت ندارند و به همین دلیل نمی توانند زندگی خود را تامین کنند و به سمت نهادهای حمایتی روی می آورند.

رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس اظهار داشت: نمایندگان مجلس به خصوص کمیسیون اجتماعی در جهت کمک به زنان سرپرست خانوار و همچنین کاهش آسیب های اجتماعی طرح های خوبی ارائه کرده و همکاری گسترده ای با نهادهای حمایتی دارند.

در هر حال کارشناسان عقیده دارند افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار در کشور نشان دهنده افزایش مشکلات این قشر از جامعه است که باید مسئولان برای جلوگیری از این معضلات اقدامات اساسی و زیر بنایی انجام دهند.

***نتیجه خشونت علیه زنان است

دراین حال یک کارشناس امور زنان با بیان اینکه زنانه شدن فقر نتیجه خشونت علیه زنان است، گفت: به کار بردن این مفهوم در جامعه ای که تلاش می شود زنان به بهترین جایگاه و منزلت اجتماعی و خانوادگی خود دست پیدا کنند معنایی ندارد.

لیلا استیری در خصوص مفهوم زنانه شدن فقر گفت: این واژه اولین بار توسط یک جامعه شناس آمریکایی برای توصیف وضعیت نامساعد زنان در جوامع در حال توسعه و کم رشد به کار برده شده است و تعریفی که از ظاهر این مفهوم به دست می‌آید تا حدودی با مفهوم اصلی آن تفاوت دارد.

وی ادامه داد: در فهم اصلی از این واژه زنانه شدن فقر زمانی در یک جامعه اتفاق می‌افتد که فوق خشونت و استثمار در آن جامعه علیه زنان صورت گرفته باشد این خشونت و استثمار جدید کاملا با هم ارتباط داشته و از این ارتباط پدیده زنانه شدن فقر اتفاق می افتد.

این کارشناس مسائل حوزه زنان اظهار داشت: بنابراین اینکه دیده می‌شود در برخی جوامع همانند جامعه ما این اصطلاح در حال رواج پیدا کردن است کمی جای تامل دارد چرا که همانگونه که گفته شد زنانه شدن فقر زمانی در جامعه اتفاق می افتد که در آن جامعه روند تبعیض علیه زنان در موضوعات اجتماعی، سیاسی ، اقتصادی به اوج خود رسیده باشد در حالی که به کار بردن این مفهوم در جامعه ای که تلاش می شود زنان به بهترین جایگاه و منزلت اجتماعی و خانوادگی خود دست پیدا کنند معنایی ندارد.

استیری افزود: لذا اگر خواستار این هستیم که زنان را از آسیب های اجتماعی دور و در جهت حل مشکلات آنان قدم برداریم بایستی تلاش کنیم گفتمانی را در جامعه ایجاد کنیم که نتیجه بخش بوده و جامعه را به سمت تعالی به پیش ببرد.

درهمین حال معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده گفت: با چالش‌های عدیده‌ای در حوزه خانواده مواجه هستیم که افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار و زنانه شدن فقر از جمله این چالش‌هاست که منجر به ناپایداری خانواده می‌شود.

شهیندخت ملاوردی تصریح کرد: نباید هیچ آسیب اجتماعی را بدون توجه به خانواده بررسی کرد و مبارزه با آسیب‌های اجتماعی باید با توجه به نقش بی‌بدیل خانواده در جامعه صورت گیرد که دولت نیز در این زمینه سیاست‌گذاری‌های لازم را انجام دهد و باید توجه داشت که دولت در این مسیر نباید قبل از عناصر اجتماعی باشد.

***نباید مردم را به گرفتن یارانه ترغیب کنیم

دراین حال رییس کمیته امداد امام خمینی (ره) گفت: رییس کمیته امداد امام خمینی (ره) گفت: نباید مردم را به گرفتن یارانه و مستمری ترغیب کنیم بلکه با تشخیص درست و اصولی با رفع نیازهای آنها به دنبال توانمند کردن نیازمندان باشیم.

سید پرویز فتاح افزود: افتخار ما در این نیست که تعداد مددجویان افزایش یابد بلکه باید تلاش کرد با توانمندسازی افراد نیازمند، تعداد افراد تحت پوشش کاهش یابد.

رییس کمیته امداد امام خمینی (ره ) افزایش فقر زنان را یکی از آسیب های اجتماعی کشور دانست و افزود: مدیریت فقر زنانه دشوار است.

وی با تاکید بر این که باید توجه جدی و اصولی به مساله فقر زنان شود، افزود: از یک میلیون و 700 هزار خانوار تحت حمایت این نهاد، یک میلیون نفر را زنان سرپرست خانوار تشکیل می دهند.

وی ادامه داد: در نشست با اعضای کمسیون های مختلف مجلس هشدار داده ام که مدیریت فقر زنانه دشوار است و باید در جهت پیشگیری از پیامدهای فقر زنان در مجلس برنامه های مدونی تدوین شود تا با وجود مشکل برای سرپرست خانواده، زندگی افراد دچار مشکل نشود.

وی در عین حال تصریح کرد: کمیته امداد امام خمینی (ره) متناسب با وضعیت و توان برنامه ریزی و اقدام در جهت تعدیل آثار فقر در جمعیت زنان کشور خواهد کرد.

**روی موج نگرانی

طبق آخرین سرشماری، زنان بی همسر در کشور -که دست کم یک بار تجربه ازدواج داشته اند- به دو دسته تقسیم می شوند؛ گروه اول، آنها که از همسر خود جدا شده اند و آمارشان بیش از 440 هزار نفر است و گروه دیگر آنها که همسرشان فوت کرده است و تعداد شان دو میلیون و 300 هزار نفر می باشد؛ یعنی 16 درصد طلاق در برابر 84 درصد فوت همسر.

نکته قابل تامل این است که آمار بی همسران در اثر طلاق در سرشماری سال 85 (یک دوره قبل) 11.8 درصد و در سرشماری سال 75 (دو دوره قبل) 7.6 درصد بوده؛ یعنی روند افزایشی داشته است. آمار به اینجا ختم نمی شود، به گفته پدر علم آسیب شناسی ایران، دوملیون و 500 هزار خانواده زن سرپرست در ایران وجود دارد که80درصد آنها بیکار و 75درصد آنها بین 20 تا 45 ساله هستند.

ابهری، آماری عجیب رو می کند:«در سال 60000 نفر به جمعیت این زنان اضافه می شود.» البته با توجه به رشد آمار طلاق، این آمار نمی تواند چندان عجیب و درشت باشد. به تازگی قائم مقام وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرده است که آمار زنان سرپرست خانوار از سال 75 تا 90، پنج درصد افزایش داشته و در حال حاضر از 9 درصد به 13.7 درصد رسیده است.

دکتر ابوالحسن فیروز آبادی نگرانی خود را از این آمار اینگونه ابراز می کند:«مشکل نگران کننده ای در خصوص زنان وجود دارد و آن این است که نسبت بیکاری در زنان نسبت به مردان دو برابر است.»

به گفته رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران، بررسی وضعیت سرشماری ایران در سال 1390 که از سوی مرکز آمار منتشر شده است نشان می دهد بیش از دو میلیون و 563 هزار نفر زن سرپرست خانوار در کشور ما وجود دارد که حدود یک میلیون و دویست، سیصد هزار نفر از آنها تحت پوشش کمیته امداد و کمتر از سیصد هزار نفر آنها تحت پوشش و حمایت مستمر سازمان بهزیستی قرار دارند.

حسن موسوی چلک تاکید می کندکه مطابق قانون تامین زنان و کودکان بی سرپرست، دولت موظف به حمایت از این افراد است و سالانه باید مستمری را به این افراد اختصاص دهد.

بر اساس مفاد این قانون افرادی که حقوق آنها حداقل یک سوم حقوق کارمندان دولت باشد باید تحت پوشش سازمانهای حمایتی قرار بگیرند و سازمانهای حمایتی هم باید حداقل یک سوم دستمزد ماهیانه یک کارمند دولت را به این افراد پرداخت کنند. با فرض حداقل حقوق یک کارمند؛ یعنی 700 هزار تومان در ماه باید بیش از 200 هزار تومان ماهیانه باید به این افراد پرداخت شود. در حالی که در حال حاضر از 50 هزار تومان تا 100 هزار تومان مستمری ماهانه به خانواده هایی که از یک تا پنج نفر هستند پرداخت می شود. این کفاف مخارج این افراد را نمی دهد و نمی توان انتظار داشت با این مبلغ نیازهای مالی آنها برطرف شود. بنا بر این باید گفت فشار اقتصادی که به این گروه وارد می شود با توجه به نوسانات بازار زیاد است و این نشان دهنده این است که اقدامات حمایتی دولت درباره این گروه نتوانسته قانون تامین زنان و کودکان بی سرپرست را اجرایی کند.

موسوی چلک توضیح می دهد که توجه جمعیت بالای این گروه و محدودیت منابع سبب شده است در هیچ دوره ای دولتها نتوانند از این گروه به درستی حمایت کنند. او معتقد است در کنار دولت خیران و بخش های غیردولتی که درآمد، امکانات و تسهیلات حمایت از این افراد را دارند نیز می توانند از این افراد حمایت کنند و همه چیز محدود به دولت نشود. از آنجایی که در کشور میانگین زنان شاغل از مردان کمتر و دسترسی زنان به مشاغل سودآور نسبت به مردان کمتر است، بنابر این لزوم آموزش به این افراد چه برای تصدی شغل و چه مهارت های زندگی لازم است در حالی که کمبود و خلأ حمایت های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی از زنان سرپرست خانوار هنوز باقی است.

*** علل زنانه شدن فقر

دراین حال سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس ضمن هشدار نسبت به بحران زنانه شدن فقر در جامعه،‌ گفت: علاوه بر ضرورت بررسی کارشناسانه مرکز پژوهش‌های مجلس، باید دستگاه‌های حمایتی نیز اقدامات پیشگیرانه‌ای را جهت جلوگیری از افزایش زنانه شدن فقر در جامعه به کار گیرند.

عباس قائیدرحمت درباره اعلام رئیس کمیته امداد مبنی بر زنانه شدن فقر در کشور، افزود: واقیعت آن است که افزایش آمارها در فقر زنان باید ریشه‌یابی شده تا مشخص شود کدام عامل منجر به زنانه شدن فقر در جامعه شده است.

نماینده مردم درود و ازنا در مجلس شورای اسلامی، با بیان اینکه درصدی از علت زنانه شدن فقر در جامعه رابطه مستقیمی با افزایش جمعیت دارد، ادامه داد:‌ در سال‌های قبل جمعیت جامعه کمتر از این بود، این در حالی است که امروزه حدود 80 میلیون نفر جمعیت در کشور وجود دارد که نسبت به سال‌های گذشته افزایش چشمگیری داشته است.

این نماینده مردم در مجلس نهم، تصریح کرد: از سویی دیگر افزایش طلاق‌ها و فروپاشی خانواده‌ها نیز علت دیگری در زنانه شدن فقر است لذا باید با اقدامات کارشناسی مشخص شود چند درصد طلاق‌ها و چند درصد مرگ همسر، در زنانه شدن فقر تاثیر داشته است.

وی یادآور شد: اگر آمارها آنالیز نشود نمی توان به طور دقیق درباره آن اظهارنظر کرد چراکه بر اساس آمار ارایه شده از سوی رئیس کمیته امداد امروزه یک میلیون وسیصدهزار نفر از زنان سرپرست خانوار تحت پوشش این کمیته قرار دارند این درحالی است که آمار ارایه شده تنها محدود به زنان تحت پوشش است و ممکن است افرادی نیز خارج از پوشش کمیته امداد و دیگر نهادهای حمایتی باشند که این‌ها نیز باید شناسایی شوند.

قائید رحمت افزود: باید دستگاه‌های حمایتی به ویژه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در این زمینه ورود پیدا کند چراکه آمارها در زمینه زنانه شدن فقر در جامعه افزایش یافته است و نباید به بحرانی در کشور تبدیل شود.

نماینده مردم درود و ازنا در مجلس نهم، تاکید کرد: دستگاه‌های حمایتی باید اقدامات پیشگیرانه‌ای را در جهت جلوگیری از افزایش زنانه شدن فقر در جامعه باید به کار گیرند، همچنین در کنار برنامه‌ریزی‌های پیشگیرانه، فعالیت‌های حمایتی از این قشر را مدنظر قرار دهند.

این نماینده مردم در مجلس نهم، با تاکید بر ضرورت ورود مرکز پژوهش‌های مجلس نسبت به بررسی کارشناسی زنانه شدن فقر در جامعه، افزود: تحلیل به دست آمده از این بررسی‌ها می‌تواند زمینه‌ساز اقدامات کارشناسی شده‌ای برای کاهش زنانه شدن فقر در جامعه شود در این میان مجلس نیز می‌تواند  در زمینه تصویب قوانین و نظارت بر اجرای آن کمک کننده باشد.

سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه باید اعتبارات ویژه‌ای برای جلوگیری از افزایش زنانه شدن فقر در کشور لحاظ شود، گفت: دولت نیز باید در لایحه بودجه خود این موضوع را نیز مدنظر قرار دهد چراکه سازمان‌های حمایتی با پرداخت حداقلی کمک هزینه به این افراد نمی تواند مشکل عمده این افراد را رفع کند و باید تلاش شود بخش عمده‌ای از این زنان خودکفا شده و درآمدزا شوند.