انسان تنها با ترس از خدا و دوری گزیدن از بدی‌ها می‌تواند محیط امن و آرامی برای خود به وجود آورد. کسی که خداترس است و خداوند را همواره حاضر و ناظر کردار خود می ‌بیند، به آسانی فریب شیطان را نخواهد خورد و همواره جاده سلامت را می‌پیماید. ترس از خدا سبب پرهیز از گناه می‌شود و پرهیز از گناه سبب می‌شود و انسان در آخرت ترسی از عذاب الهی نداشته باشد. در این حال، خداوند نیز به او آرامش خاطر عنایت می‌فرماید، به گونه‌ای که از زندگی، لذت روحانی می ‌برد و همواره سرزنده و با نشاط خواهد بود. حضرت علی (عَلیه السَلام) می‌فرمایند: الْخَوْفُ مِنَ اللَّهَ فِی الدُّنْیا یُؤْمِنُ الْخَوفَ فِی الْاخِرَةِ مِنْهُ؛ خداترسی در دنیا سبب ایمن شدن از ترس در آخرت می‌شود.
نه تنها خداترسی در آخرت سبب ایمنی است، بلکه بنا بر فرموده آن حضرت که اهل سنت نقل کرده‌اند، در دنیا نیز خداترسی چنان شجاعتی به مؤمن می‌دهد که: مَن خَافَ اللَّهَ خَافَهُ کُلُّ شَی‌ءٍ؛ کسی که خداترس باشد، همه چیز از او در هراسند. امامی باید پیوسته خوف و رجاء را نیز در دل داشت. مؤمنان واقعی همواره خود را در حالت ترس و امید می ‌بینند. این روحیه در سازندگی آنها آثار تربیتی فراوانی دارد. بی‌شک، هرکسی در زندگی خطاهایی کرده است و هرگز نمی‌تواند به پرونده اعمال خود، صددرصد مطمئن باشد، بلکه همواره باید به لطف و رحمت بی‌پایان پروردگار چشم‌ دوخت و هرگز از رحمت و الطاف بی‌پایان الهی ناامید نشد. از آن سو هم نباید با تکیه بر فضل و کرم الهی، در ارتکاب گناه جسور بود.

چرا که ممکن است انسان برای برخی از گناهان دچار عقوبت سخت شود و جزو بدکاران روز قیامت قرار گیرد. ازاین رو امید به لطف پروردگار، اگر با خوف خداوند همراه باشد، می‌تواند مایه آرامش باشد. حضرت علی (عَلیه السَلام) در این باره می‌فرمایند: خَیْرُ الْاعْمالِ اعْتِدالُ الرَّجاءِ وَ الْخَوْفِ؛ بهترین کارها، میانه ‌روی میان امید و ترس است.
اندیشمند ژرف‌اندیش آن است که مردم را در حد میانه‌روی نگه دارد، چنان‌که شیعه و اهل سنت از آن حضرت نقل کرده‌اند که فرمود: الا انَبِّئُکُم بَالْفَقِیْه کُلِّ الفَقیْهٍ؟ مَنْ لَمْ یُغْنِطُ النَّاسَ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ لَمْ یُرَخِّص لَهُمْ فِی مَعَاصِی اللَّهِ؛ آیا به شما شخص ژرف ‌اندیش واقعی را نشناسانم؟ آنکه مردم را از رحمت خدا ناامید نسازد و از طرفی دیگر چنان امیدوار نسازد که برای انجام معاصی الهی رها باشند.

با این حال رسم بندگی، توجه کامل و پیوسته به معبود است. در این مسیر، خداترسی، راهی برای دست ‌یابی به تقوای الهی است. پیشوایان دینی و عارفان خداجو از همه خداترس‌تر بودند. آنان همیشه نگران و در اندیشه جهان آخرت بودند. از این رو امیرالمومنین علی (عِلیه السَلام) بنا به نقل شیعه و اهل سنت می‌فرمایند: طُوبی لِمَنْ خافَ الْعِقابَ وَ عَمِلَ لِلْحِسابِ؛ خوشا به حال کسی که از عذاب الهی بترسد و خود را برای روز حساب آماده سازد.

منابع:

1-متقی، کنزالعمال، ج 10: 261.

2-آمدی، غررالحکم، ج 4، 455.

3-جندی، سجع الحمام: 399.

*حسین اسحاقی، چگونه زیستن: درسهایی از چشمه‌سار حکمت امام علی (ع) به روایت شیعه و سنی: 60-62.