استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره اثرگذاری فلسفه در دو معنای عام و خاص بر تحول علوم انسانی گفت: فلسفه به معنای عام مبانی مابعدالطبیعه و جهان بینی دانش و فلسفه به طور خاص یا همان فلسفه علم، مبانی شناختی یک دانش را به دست می دهد.
وی اظهار کرد: فلسفه عام به ما جهان بینی می دهد و فلسفه علم می تواند مبانی این علوم را به ما عرضه کند؛ از این رو، فلسفه اسلامی به فلسفه عام و هم تا حدودی به فلسفه علم اشاره شد. همچنین نزد برخی اندیشمندان همچون ابن سینا درباره فلسفه علم بحث های بسیاری مطرح شده که می تواند به عنوان مبانی علوم انسانی مورد استفاده قرارگیرد.
دادجو درباره اینکه چطور می توان از استعداد فلسفه اسلامی در هر دو بُعد عام و خاص در تولید علوم انسانی اسلامی بهره برد، بیان کرد: فلسفه اسلامی رئالیست یا واقع گرا است، از این رو علامه مطهری قبل از انقلاب در مقابل ماتریالیست ها یعنی اهل ظاهر، روش فلسفه و رئالیسم را به رشته تحریر درآورد. چراکه ما مسلمانان به ویژه شیعیان واقع گرا و به تبع آن عقل گرا هستیم.
این دکترای فلسفه ادامه داد: این بنیان فلسفه علم در فلسفه اسلامی است و بر این اساس ما می توانیم از منظر رئالیسم فلسفه علوم انسانی اسلامی را طرح کنیم و یا اینکه بگوییم چطور این علوم می تواند واقع بینانه (رئالیستی) متحول شود. پس باید دریابیم ما چه نوع واقع گرایی هستیم تا بر اساس آن به علوم انسانی اسلامی باز گردیم. دراین صورت می توان خود را از ظاهربین ها همچون اشاعره، حنبلی ها و اهل حدیث جدا کنیم و واقع گرا شویم که اقتضای این واقع گرایی و عقل گرایی فهم این مطلب است: «علوم انسانی چطور باید متحول شود؟».
دادجو افزود: اهل ظاهر می گویند می توان علوم انسانی را به علم دینی تبدیل کرد اما در مقابل واقع گراها به دلایل مختلف نمی توانند هم قائل به تاسیس علوم انسانی باشند و هم تولید علم دینی، چراکه علم دینی را اگر در معنای حقیقی در نظر بگیریم همان علوم دینی قدیم می شود، اما آنهایی که در عالم تشیع می گویند می توان علم دینی داشت، به حقیقت این علم نظر ندارند بلکه می گویند چون برخی علوم انسانی در حوزه دین مفید هستند یا چون به دین نظر دارند و یا شارح دین اند، می توان از آنها نیز به علم دینی تعبیر کرد.
وی با بیان اینکه اینگونه نظریات گرچه علم دینی را تعریف می کنند اما حقیقت آن را بیان نکرده اند، گفت: ذات این علوم نمی تواند دینی باشد بلکه به تبع سودمند بودن و شارح بودن می تواند دینی باشد، از این رو، علم دینی علمی است که دین آن را تاسیس کند و از منابع دینی استخراج شده باشد و معیار صدق و کذب آن نیز دین باشد که با این تعریف تنها علوم قدیمه همچون فقه، حدیث، تفسیر، اخلاق و کلام نقلی، دینی هستند.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه بنابراین نمی توان علوم انسانی کنونی را دینی کرد، ادامه داد: برای تحول علوم انسانی باید این علوم را تهذیب کرد یعنی دین یااندیشمند دینی با تولید نظریه و مکتب به این علوم نظر کند و آنها را بر اساس مبانی دینی بسط و توسعه دهد، آنگاه می توان گفت علوم انسانی با قید اسلامی هستند که از منظر مکتب اسلام مورد بحث قرار گرفته اند.
وی با بیان اینکه راهکار رئالیستی تحول علوم انسانی تنها همین است، ابراز کرد: یعنی تولید نظریه یا تاسیس مکتب در علوم انسانی همراه با تهذیب این علوم با نظر به مکاتب و نظریات اندیشمندان دینی باشد.
نظر شما