امروزه حفر چاه‌های غیرمجاز و بهره‌برداری نادرست از سطح آبهای زیرزمینی سبب شده بسیاری از مناطق و دشت‌های استان فارس با افت شدید آبهای زیرزمینی مواجه و خشکسالی بیشتر آشکار شود. کار به جایی رسیده که پدیده خشکسالی در استان فارس در تخت جمشید خود را به گونه فرو چاله‌ها و فرو نشست زمین نشان داده است که نگرانی بی‌حدی را برای مسؤولان و دوستداران میراث فرهنگی و مردم ایجاد کرده است.
در این زمینه مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید می‌گوید: پدیده فرو نشست زمین‌های اطراف مجموعه جهانی تخت جمشید یک هشدار جدی است.
مسعود رضایی منفرد می‌افزاید: در پی پدیده برداشت بی‌رویه آب از دشت تخت جمشید در سال‌های اخیر، قسمت بیشتر منابع تجدیدناپذیر طبیعی در این منطقه از بین رفته است و در صورت ادامه روند بهره‌برداری بی‌رویه از آبهای زیرزمینی، ضررهای زیست محیطی و طبیعی فراوانی وارد می‌شود و در نهایت، آن منطقه را به بیابان تبدیل می‌کند و مردم به کوچ از منطقه مجبور می‌شوند.
به گفته وی یکی از راهکارها برای ممانعت از بهره‌برداری از منابع آب و حفر چاه‌های بی‌رویه در دشت تخت جمشید، فرهنگ‌سازی برای کشاورزان منطقه است.
آب‌هایی که تلخ و شور می‌شود
در زمینه بهره‌برداری‌های غیراصولی و بی‌رویه از منابع آب فارس، معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای فارس نیز می‌گوید: بهره‌برداری‌های غیراصولی و بی‌رویه از منابع آب فارس بر کیفیت آبهای زیرزمینی این استان اثر گذاشته و آن را تلخ و شور کرده است.
مهندس حسین صالح جهرمی به روند نزولی بارش‌ها و کاهش میانگین بارندگی استان از 331 میلی متر به 302 میلی‌متر اشاره می‌کند و می‌افزاید: براساس بررسی‌های به عمل آمده از شروع خشکسالی در استان، با افزایش تعداد منابع آب، استحصال بیشتری نداریم و سفره‌های آب افت قابل توجهی دارند، به طوری که برخی آبخوان‌ها در حال متراکم شدن هستند و توان ذخیره و نگهداری آب خود را از دست داده‌اند.
معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای فارس، همچنین با اشاره به پر شدن بیش از 850 حلقه (20 درصد) چاه‌های غیرمجاز کشور در فارس می‌گوید: طرح احیا و تعادل بخشی چاه‌های آب کشاورزی گامی مؤثر در احیای منابع آب زیرزمینی محسوب می‌شود.
وی همچنین با تأکید بر اینکه هیچ کالایی راهبردی‌تر و ارزشمندتر از آب نیست، درخصوص این طرح تصریح می‌کند: دولت در طرح احیا و تعادل بخشی جدی است و ضمن پرکردن چاه‌های غیرمجاز، بهره‌برداری چاه‌های مجاز را با نصب کنتور هوشمند کنترل می‌کند؛ زیرا در برخی چاه‌ها در درون چاه مجاز یک چاه غیرمجاز وجود دارد.
خاک‌هایی که می‌میرند!
استان فارس را به عنوان منطقه مستعد کشاورزی می‌شناسند؛ اما ضرر و زیان کشاورزی مبتنی بر اصول سنتی بخصوص در یک دهه گذشته بیش از سودی بوده که عاید مردم استان کرده است.
کارشناسان معتقدند، اگر روند فرسایش به همین شکل ادامه یابد، در آینده شرایط استان بسیار بحرانی خواهد شد.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس نیز درباره فرسایش خاک در استان می‌گوید: طی چند دهه گذشته بویژه چهار دهه، روند فرسایش خاک در کشور بخصوص استان فارس افزایش یافته و عوامل زیادی در این فرسایش تأثیرگذار بوده است.
حمید مصباح در زمینه فرسایش خاک می افزاید: مشکل این است که طی چند دهه گذشته بویژه کاهش منابع آبی، فرسایش خاک و از دست دادن زمین‌های مرغوب از جمله آسیب‌هایی است که مردم فارس در پی کشاورزی سنتی با آن روبرو بوده اند.
وی با اشاره به اینکه فارس در این مسأله تابع حذف پوشش گیاهی است، می‌گوید: فرسایش خاک شامل اراضی کشاورزی و اراضی جنگلی است، اما عمده فرسایش اراضی کشاورزی مربوط به اراضی دیم است؛ زیرا این اراضی روی یک شیب قرار گرفته که از نظر فنی صحیح نیست.
مصباح می‌افزاید: در اراضی کشاورزی باید حداکثر شیب تا پنج درصد باشد، اما متأسفانه در حال حاضر در کشت دیم این شیب بالای 25 درصد و حتی تا 30 درصد است و این امر سبب فرسایش خاک می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: در این راستا می‌توان به اراضی کشاورزی شهرستان‌های ممسنی، اقلید و سپیدان اشاره کرد که با دلیل شیب بالا عملیات حفاظتی در آن انجام نمی‌شود.
وی تأکید می‌کند: چرای دام افزون بر از بین بردن پوشش‌های گیاهی، نمی‌گذارد نهالی که تازه کشت یا سبز شده، رشد کند و جایگزین پوشش از بین رفته شود، به همین دلیل فرسایش خاک رخ می‌دهد.
مهارلو؛ دریاچه رسوب!
با توجه به وضعیت فرسایش خاک در استان فارس و شهر شیراز به طور حتم طی 35 تا 40 سال دیگر دریاچه مهارلو از رسوب به طور کامل پر شده و با ادامه این روند از بین می‌رود.
وی با تأکید بر اینکه تغییرات اقلیمی نیز در از بین رفتن پوشش‌های گیاهی تأثیرگذار بوده است، ادامه می‌دهد: به سبب خشکسالی و کاهش بارندگی در استان، درختان و پوشش‌های گیاهی خشک شده و به دنبال آن رطوبت کاهش و دما افزایش یافته است.
وی بیان می‌کند: در این سال‌ها مدیریت مناسبی برای استفاده از سفره آبهای زیرزمینی صورت نگرفته، به گونه‌ای که برداشت‌های بی‌رویه سبب کاهش رطوبت خاک شده و این امر در فرسایش خاک تأثیر بسزایی گذاشته است، زیرا عامل اصلی توسعه پوشش، رطوبت است که در فارس وجود ندارد.
مصباح با اشاره به اینکه زیر و رو کردن خاک و شخم‌های بی‌رویه و در نهایت از بین بردن لایه حفاظتی خاک در فرسایش آن طی چند سال گذشته نیز تأثیرگذار بوده، اظهار می‌دارد: پس از اینکه فرسایش اتفاق افتاده، رسوبات خاکی با آب حمل شده و با تبدیل به رسوب خاکی، خسارت‌های جبران ناپذیری را در قسمت‌های تأسیسات شهری و روستایی بر جا می‌گذارد که می‌توان به لایروبی جوی آب که هزینه‌های زیادی را به همراه دارد، در شهر شیراز و دیگر شهرها اشاره کرد.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس با اشاره به سیل سال 82 در شیراز می‌گوید: در این سیلاب به دلیل حمل رسوبات خسارت‌های جبران ناپذیری به تأسیسات شهری و روستایی وارد شد و مدت‌ها طول کشید که وضعیت به حال قبل برگشت.
وی با اشاره به اینکه احتمال ورود این رسوبات به مخازن نیز وجود دارد، تصریح می‌کند: حوضچه‌ها و آبگیرها برای ظرفیت خاصی طراحی شده و به طور حتم اگر رسوب وارد آن شود خسارت‌هایی را بر جا گذاشته و مشکلاتی را به وجود می‌آورد.
آبخیزداری؛ راه حل بحران
مصباح درخصوص راهکارهای جلوگیری از فرسایش خاک نیز می‌گوید: یکی از این راهکارها مدیریت اراضی در قالب مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز است. در این راستا باید عوامل مؤثر شناسایی و تصمیم‌گیری‌های لازم انجام شود.
وی می‌افزاید: در حال حاضر میانگین فرسایش در کشورهای اروپایی سه تا پنج تن در هکتار در سال است، اما در فارس این رقم به 15 تا 20 تن و در برخی نقاط از جمله غرب شیراز به 70 تن در هکتار در سال نیز می‌رسد!
یک کارشناس حوزه محیط زیست نیز درخصوص فرسایش خاک می‌گوید: فرسایش خاک زمانی که منطقه خشک می‌شود، اتفاق می‌افتد؛ زیرا با خشک شدن منطقه شرایط برای فرسایش به وجود می‌آید.
علمدار علمداری ادامه می‌دهد: در چنین شرایطی رطوبت به طور کامل از بین رفته و به طور حتم این امر در روند فرسایش و به وجود آمدن مشکلات مؤثر است.
علمداری درخصوص مشکلات فرسایش بیان می‌کند: زمانی که فرسایش رخ دهد، شرایط برای وقوع سیلاب به دنبال کوچک‌ترین بارش باران فراهم می‌شود؛ از این رو ضروری است که در این خصوص تدابیر لازم اتخاذ شود.
به هر حال استان فارس در حوزه فرسایش خاک دچار شرایط نامناسبی است که باید برای کند کردن این روند و توقف آن برنامه‌ریزی کرد. بدون تردید بی‌توجهی به روند فرسایش خاک، استان فارس را در طولانی مدت دچار مشکلات و بحران‌های مختلفی خواهد کرد.
نظر شما