و با توجه به شرايط اقليمي و جغرافيايي و قرار گرفتن بر روي كمربند خشكي از يك سو و نيز پذيرايي سالانه از حدود 30 ميليون زائر حضرت رضا(ع)، مشكل كم آبي در اين خطه، بحراني تر از ساير نقاط كشور است.
خراسان رضوی دربند بحران آب
به استناد آمار، وضعیت افت منابع آبی در خراسان رضوی، بحرانی و چهار برابر میانگین کشوری است، به عبارتي ديگراز مجموع 37 دشت استان، 34 دشت بحرانی و ممنوعه است.بسياري از شهرستانهاي خراسان رضوي دچار تنش آبي بوده و هستند، صدها روستاي آن با بي آبي دست و پنجه نرم ميكنند و كمتر از يك چهارم آب شرب مورد نياز ساكنان اين روستاها با تانكر و بیشتر در وضعيتي غيربهداشتي و نامطلوب تأمين ميشود. درحال حاضر بيش از 9 هزار حلقه چاه غيرمجاز در اين استان فعال است و 20 درصد افت آب کشور یعنی حدود یک میلیارد مترمکعب مربوط به خراسان رضوي است.
خراسان شمالي در آستانه تخليه روستاها
خراسان شمالي هم برخلاف تصور برخي كه به دليل قرار گرفتن اين خطه در همسايگي استان سرسبز گلستان، مشكل كم آبي را براي مردمانش متصور نيستند، همچون ساير نقاط، زيانديده خشكسالي و بي آبي است.
باتوجه به اينكه 84 درصد بافت جمعيتي خراسان شمالي روستانشين است، ميتوان آسيبهاي شديدتري را براي اين استان درصورت غفلت و بی تدبیری در مصرف بهينه آب انتظار داشت.
به طوري كه امسال حدود 200 روستا که در هشت شهرستان پخش شده، دچار بحران آب بوده اند و اهالي دهها روستای این استان برای تأمین آب، در مقابل مخازن آب و تانكرها صف میکشند تا شاید ظرفی از آب را به خانه ببرند.
خراسان جنوبی و تأثیر مخرب 17سال خشکسالی
17سال خشکسالی در خراسان جنوبی تأثیرهای مخربی بر منابع آبی استان گذاشته و بخش وسیعی از آن درگیر خشکسالی شدید است و درحالي كه از 40 دشت، 21 دشت، ممنوعه اعلام شده، تعداد محدودههای ممنوعه این استان همچنان در حال افزایش است.
شبكههاي فرسوده آبرساني
درحالي استانهاي خراسان از كمبود آب رنج ميبرند كه 30 تا 40 درصد آب توليدي در شبكههاي فرسوده توزيع و انتقال، هدر ميرود و مسؤولان به دلايل نامعلوم يا حداقل غيرمنطقي، عزمي براي اصلاح و تعويض اين شبكه پير و فرسوده آبرساني كه در برخي مناطق عمر آن به بيش از 40 سال ميرسد، ندارند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی به خبرنگارما ميگويد: به جز مشهد، 35 درصد شبکه آبرسانی در شهرهای این استان دچار فرسودگی شدید است.
وی بابيان اينكه 28 درصد آب تولیدی «آب به حساب نیامده» محسوب میشود، اضافه ميكند: 45 درصد این میزان نظیر انشعابهای غیرمجاز در شبکه توزیع، مصرف و بقیه آن قبل از مصرف، در شبکه هدر میرود.
قائممقام شرکت آب منطقهای خراسان رضوی هم از هدررفت 65 درصد از آب تولیدی استان به دلیل فرسوده بودن خطوط انتقال خبر ميدهد و ميگويد: 65 درصد از میزان آب تولیدی استان، از طریق سد دوستی تأمین میشود كه به دلیل فرسودگی شبکه آبرسانی، در طول مسیر هدر میرود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی خراسان شمالی نيز به خبرنگار ما ميگويد: یک سوم شبکههای آبرسانی در روستاهای تحت پوشش اين شركت فرسوده هستند كه این فرسودگیها موجب هدر رفت 35 تا 47 درصد از آب تولیدی به فراخور سایز لوله در شبکههای آبرسانی میشود.
همچنين به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسانشمالی، در حال حاضر 40 درصد از شبکه آب شرب استان فرسوده و دارای قدمتی 40 ساله است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی خراسان جنوبی نيز از فرسودگی 27 درصد شبکههای آبرسانی و 34 درصد شبکه توزیع آب روستایی دراين استان خبر ميدهد.
کشاورزی نکنیم بهتر است
درحالي كه بيش از 90 درصد آب توليدي، در بخش كشاورزي به مصرف ميرسد و هفت درصد از آب تولیدی در بخش شرب و بهداشت و سه درصد در بخش صنعت مورد بهرهبرداری قرار میگیرد، اما با وجود حجم بالای مصرف آب در اين بخش، میزان راندمان و تولید محصول کشاورزی بسیار پایین است.
يك کارشناس ارشد اقتصاد آب در گفتوگو با خبرنگار ما میگوید: هفت درصد کل مصرف آب متعلق به شهروندان خانگی است که اگر 10 درصد آن نیز هدر برود، به تصفیه خانه برگشته و دوباره به چرخه آب بر میگردد و هزینه آن نیز از مصرف کننده دریافت میشود، پس مشکل آب از جای دیگری سرچشمه میگیرد.
اين درحالي است كه در چند سال گذشته تاكنون توجه جدي به صرفه جويي و مصرف بهينه آب در بخش كشاورزي نشده و تمام اقدامهای دولتي در اين حوزه باوجود صرف هزينههاي ميلياردي – كه ميتوانست حداقل مشكل فرسودگي شبكه آبرساني را به كلي برطرف كند – بيشتر صرف بالا بردن آمار و ارقام، در بيلان عملكرد مسؤولان دستگاههاي متولي شده است.
نكته قابل تأمل اينكه در برخي موارد مسؤولان در مواجهه با انتقاد به مصرف زياد آب در بخش كشاورزي، جبهه گيري كرده و با اين بهانه كه كشاورزي محور توسعه است و امثال آن، سهم بيش از 90 درصدي كشاورزي از آب توليدي را اجتناب ناپذير قلمداد ميكنند و توپ را به ميدان مصرف كنندگان خانگي مياندازند.
به طور مثال چندي پيش رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در همايشي اظهار داشت: بیش از 70 درصدآبی که بخش کشاورزی دراختیار دارد، قابل شرب نيست واز کیفیت پایین برخوردار است و این آب بدون تصفیه و بی کیفیت را تبدیل به غذا و یا محصول صادراتی ارزشمند میکند.
حال آنكه عمده اعتراض وارده به متوليان بخش كشاورزي، كارنامه ضعيف و ناكامي آنها در اصلاح الگوي كشت و تداوم كشت محصولات آب بر، حتي در مناطق دچار تنگنای آبی، اصلاح شيوه آبياري، بهسازي جويها و كانالهاي بين مزارع، پلمب چاههای غيرمجاز و ضعف در اجراي طرحهاي آبخيز داري و... بوده است و اگر اقدامي هم دراين زمينهها صورت گرفته نگاه مسؤولان متوجه كشاورزان خرده مالك نبوده و سود اين اقدامها بيشتر نصيب كشاورزان عمده و سرمايه داران شده است. درحالي كه سنگيني بار توليد غذاي ارزشمند! دراين خطه بردوش خرده مالكان و كشاورزان با بنيه ضعيف مالي بوده و هست.
كمبودآب؛ بهانهاي براي افزايش قيمت
يكي از كارشناسان حوزه كشاورزي در اين خصوص به خبرنگار ما ميگويد: درحالي كه كمتر از 25 درصد اراضي كشاورزي خراسان، قابليت اجراي طرحهاي نوين آبياري را داراست و بيشترين هدررفت آب مربوط به جويها و كانالهاي خاكي بين مزارع است، اعطاي تسهيلات 80 درصدي مربوطه با آن تبصرهها و اما و اگرهاي فراوانش، گرهگشا نيست.
حسيني اضافه ميكند: از سوي ديگر هوشمند سازي كنتورهاي آب با وجود آثار مفيدي كه ممكن است دربرداشته باشد، باتوجه به ميزان اعتبار و انرژي كه براي آن صرف ميشود و اولويتهاي مهمتر اين حوزه، تأثير ملموس و تصوير روشني در برنامه صرفه جويي آب، پيش رو قرار نمي دهد.
به اعتقاد وي، كمبود آب گويا بهانهاي شده براي مسؤولان شركتهاي آب و فاضلاب كه قيمت را افزايش دهند، غافل از اينكه همين منفعت طلبي، موجب بزرگنمايي مشكل در بخش مصارف خانگي و صنعتي شده و فرصتي براي متوليان ساير بخشها فراهم كرده تا خود و دستگاه زيرمجموعه خود را از نگاه منتقدان دور نگاه دارند. درحالي كه مجموع مصرف بخشهاي خانگي و صنعتي، بسيار كمتر از ميزان آبي است كه در بخشهاي ديگر هدر ميرود.
تهديد جدي است
آنچه مسلم است اینکه اگر وضعیت به همین منوال ادامه پیدا کند، تهدید جدی برای سفرههای زیرزمینی است و به گفته معاون بهرهبرداری و حفاظت آب شرکت مدیریت منابع آب ایران؛ اگر بحران آب را جدی نگیریم، تا چند سال دیگر برخی شهرهای کشور بویژه در خراسان، از جمعیت خالی میشود و مسؤولان بايد تمرکز خود را برای بهبود شرایط روی بخشهایی بگذارند که بیشترین مصرف و هدررفت آب را دارد.
به عبارتي ديگر برای خروج از بحران آبی در خطه پهناور خراسان، باید جبران مافات کنیم. واقعیت این است که برای تصمیمگیری فرصت زیادی نداریم.
نظر شما