به گزارش قدس آنلاین، الفاظ انسانی که برای بیان مشخصات زندگی محدود و ناچیز وضع شده نمی تواند به درستی بیانگر عظمت خداوند و حتی عظمت مخلوقات بزرگ او باشد، به همین دلیل با استفاده از معانی کنایی این الفاظ شبحی از آن همه عظمت را ترسیم می کند. از جمله الفاظی که این سرنوشت را پیدا کرده است کلمه «عرش» است که در لغت به معنی «سقف» یا «تخت پایه بلند» در مقابل کرسی که به معنی تخت پایه کوتاه است آمده، سپس این کلمه در مورد تخت قدرت خداوند به عنوان عرش پروردگار به کار رفته است .
در اینکه منظور از عرش خدا چیست و این کلمه کنایه از چه معنایی می باشد، مفسران و محدثان و فلاسفه سخن بسیار گفته اند .گاهی عرش را به معنی «علم بی پایان پروردگار» تفسیر کرده اند . گاه به معنی «مالکیت و حاکمیت خدا». گاه به معنی هریک از صفات کمالیه و جلالیه او، چرا که هر یک از این اوصاف بیانگر عظمت مقام او می باشد، همانگونه که تخت سلاطین نشانه عظمت آنها است .براستی خداوند دارای عرش علم و عرش قدرت و عرش رحمانیت و عرش رحیمیت است .طبق این تفسیرهای سه گانه مفهوم «عرش» بازگشت به صفات ذات پاک پروردگار می کند، نه یک وجود خارجی دیگر .
بعضی از روایاتی که از طرق اهل بیت (ع) رسیده نیز همین معنی را تأیید می نماید، مانند حدیثی که حفص بن غیاث از امام صادق (ع) نقل می کند که از حضرت درباره تفسیر «وسع کرسیه السماوات والارض» سؤال کردند، فرمودند: «منظور علم خداوند است».
در حدیث دیگری از همان امام همام «عرش» را به معنی علمی که انبیا را بر آن واقف کرده و «کرسی» را به معنی علمی که هیچکس را از آن آگاه نکرده است تفسیر فرموده، در حالی که بعضی دیگر از مفسران با الهام گرفتن از روایات دیگری «عرش» و «کرسی» را به دو موجود عظیم از مخلوقات پروردگار تفسیر کرده اند .از جمله بعضی گفته اند: منظور از عرش مجموعه عالم هستی است .گاه گفته اند مجموعه این زمین و آسمان در درون کرسی قرار دارد، بلکه آسمان و زمین در برابر کرسی همچون حلقه انگشتری است در یک بیابان پهناور و کرسی در برابر عرش نیز همچون حلقه انگشتری است در یک بیابان وسیع و گاه «عرش» را بر قلب انبیا و اوصیا و مؤمنان کامل اطلاق کرده اند، چنانکه در حدیث آمده است: اَنِ قَلب المُؤمن عَرش الرَحمن؛ قلب مؤمن عرش بزرگ خدا است. نیز در حدیث قدسی نقل شده است: لَم یَسعنی سَمائی وَلااَرضی وَ وَسعنی قَلب عَبدی المُؤمن؛ آسمان و زمین من وسعت وجود مرا ندارد ولی قلب بنده مؤمن من جایگاه من است.
اما برای درک حقیقت معنی عرش ـ البته تا آنجا که قدرت تشخیص انسان اجازه می دهدـ بهترین راه این است که موارد استعمال آن را در قرآن مجید دقیقاً مورد بررسی قرار گیرد. در آیات زیادی از قرآن این تعبیر به چشم می خورد : ثُم اَستوی عَلی العَرش؛ خداوند (بعد از پایان گرفتن خلقت جهان) بر عرش تسلط یافت.
در بعضی از آیات پشت سر این تعبیر جمله «یدبر الامر» و یا تعبیراتی که حاکی از علم و تدبیر پروردگار است دیده می شود .در بعضی دیگر از آیات قرآن توصیف هایی برای عرش دیده می شود مانند توصیف به «عظیم» چنانکه در سوره توبه می فرماید: وَ هُوَ رَب العَرش العَظیم. گاه سخن از حاملان عرش است و گاه سخن از ملائکه ای است که گرداگرد عرش را گرفته اند و گاه آمده است که عرش خدا روی آب قرار گرفته است
از مجموع این تعبیرات و تعابیرِ دیگری که در روایات اسلامی وارد شده به خوبی می توان نتیجه گرفت که عرش بر معانی مختلفی اطلاق شده هر چند ریشه مشترکی دارد .یکی از معانی عرش همان مقام «حکومت و مالکیت و تدبیر عالم هستی» است، چرا که حتی در اطلاقات معمولی کلمه عرش به عنوان کنایه از تسلط یک زمامدار بر امور کشور خویش به کار می رود. دیگر از معانی عرش «مجموعه عالم هستی» است، چرا که همگی نشانه عظمت خداوند است و گاه «عرش» به معنی «عالم بالا» و «کرسی» به معنی عالم پائین به کار می رود .گاه «عرش» به معنی «عالم ماوراء طبیعت» و کرسی به معنی مجموع عالم ماده اعم از زمین و آسمان استعمال می شود چنانکه در آیة الکرسی آمده است «وسع کرسیه السموات والارض». از آنجا که مخلوقات و معلومات خداوند از ذات پاک او جدا نیستند گاهی عرش بر «علم خدا» اطلاق شده است .اگر به قلب پاک بندگان با ایمان «عرش الرحمان» گفته شده به خاطر این است که جایگاه معرفت ذات پاک او و نشانه ای از نشانه های عظمت و قدرت او است .بنابراین در هر مورد باید از قرائن فهمید که منظوراز عرش کدامیک از معانی آن است، ولی در هر حال همگی در این امر مشترکند که عرش بیانگر بزرگی و عظمت خداوند است .
در آیه ای که سخن از حاملان عرش الهی می گوید ممکن است منظور از عرش همان حکومت خداوند و تدبیرش در عالم هستی باشد و حاملان عرش اجرا کنندگان حاکمیت و تدبیر او هستند .نیز ممکن است به معنی مجموعه عالم هستی و یا عالم ماوراء طبیعت باشد و حاملان آن فرشتگانی هستند که پایه های تدبیر این جهان به فرمان خدا بر دوش آنها است.

منابع:

1-مجلسی، بحار الانوار، ج 58: 28، 39.
2ـمکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 20: 35.

3-مکارم شیرازی، یکصد و هشتاد پرسش: 50-52.