تاریخ، گواه روشنی بر حقایق زندگی نبی مکرم اسلام حضرت محمد(ص) است، گواهی بر دیدگاه و نگاه حق طلبانه و وحدت آفرین آخرین نبی خدا که با وجود همه نیرنگ‌ها و هجمه هایی که بر وجود مقدس ایشان در صدر اسلام و ادامه رسالتشان وارد شد، اما باز هم حضرت بر توسعه برادری و وحدت میان امت اسلام و همین طور انتشار مهربانی در میان مسلمانان و غیرمسلمانان تأکید داشتند.
اما هجرت تاریخی پیامبراکرم(ص) از مکه به مدینه دوره جدیدی از راهکارهای وحدت آفرینی حضرت را به نمایش می گذارد و ایشان با ورود به مدینه، هدایت امت اسلام و انتشار دین را به توسعه وحدت پیوند دادند.
همان طور که در وقایع تاریخی ثبت شده، در ابتداى هجرت در شهر مدينه، قبايل گوناگونى سكونت داشتند و رسول خدا(ص) با ورود به مدینه  نخستين گروه آنان را که پیش از همه به اسلام گرویده بودند انصار ناميدند، اما دسته ديگر مهاجرانى بودند كه از مكه به مدينه فرار کرده بودند و دسته سوم هم يهوديان بودند، ضمن اینکه بت‏پرستانى كه همچنان بر شرك به خدا باقى ماندند نیز در مدینه سکونت داشتند.
در چنین شرایطی، رسول خدا برای ایجاد وحدت و همدلی میان مردم جامعه مدینه، نخست اختلاف‌ها میان قبایل را بررسی کردند تا ریشه‌ها و علت‌های خشونت طلبی برخی قبایل مشخص شود.
حضرت تلاش کردند با طرح پیمان برادری میان مهاجران و انصار وحدت را در میان این دو گروه امت اسلامی برقرار کنند و طی این پیمان تأکید کردند هر يك از انصار، برادر مهاجر خويش را به خانه خود راه دهد  و از وى پذيرايى به عمل آورد.
پس از انعقاد اين پيمان نامه و عقد برادرى ميان مسلمانان، وضعيت مدينه آرام شد، جنگ طلبی‌ها و خشونت‌ها میان قبایل مسلمین از بین رفت و جای آن وحدت و آرامش به جامعه راه پیدا کرد.
هجرت رسول اكرم (ص) و مؤمنان همراه وى از مكه به مدينه، نه جنبه فرار داشت و نه از بيم و ترس انجام پذيرفت و نه در اثر يأس و نااميدى بود و نه براى استراحت و آرامش از دشوارى دعوت و آزار و اذيت خويش، بلكه به این جهت صورت گرفت كه فاصله‏اى ايجاد شود و طرفداران حق كه به ضعف كشيده شده بودند، توان خود را براى پايان دادن به ظلم و سركشى باز يابند.
وحدت و همدلی میان مردم جامعه مهم‌ترین ثمره هجرت نبوی بود که البته توسعه مهربانی و سهیم کردن مؤمنان از موهبت‌هایی که در جامعه وجود داشت، از بین رفتن گسست‌های فکری میان امت اسلامی، افزایش گذشت و دور شدن مؤمنان از خواسته‌های صرف نفسانی نیز از دیگر برکاتی است که در هجرت دیده می شود.
هجرت رسول خدا همچنین به استحکام و قوت جامعه اسلامی کمک کرد، چنانکه خدای متعال در قرآن چگونگى بيرون رانده شدن نبىّ اكرم(ص) توسط كفار و هجرت نهانى او را در تاريكى شب به شهرى ديگر كه بتواند در آن آزادانه مردم را به خدا و پرستش او دعوت نمايد به تصوير مى‏كشد. خداى سبحان اين رخداد را به عنوان يك پيروزى قلمداد مى‏كند، آن‏گاه كه حضرت و همراهش در غار پنهان شدند و كافران با تلاشى مذبوحانه در جست‌وجوى آن‌ها بر آمدند تا آن دو را به قتل برسانند؛ اما به عنایت حضرت حق این خیال باطل کافران محقق نشد.