علاوه بر این، جلوگیری از ابتلا به بیماریهای مختلف موجبات صرفه جویی اقتصادی  و ارتقای سطح بهداشت خانواده را فراهم می کند کاری که اکنون بسیاری از کشورها انجام داده اند و ما علی رغم توصیه های حیاتبخش بزرگان دینی خودمان تا کنون به آن توجهی نداشته ایم .

حقیقت آن است که آدمي براى حفظ سلامتي و خوب زیستن ناچار است نکاتی را بیاموزد و بایدها و نبایدهایی را به کار بندد تا ضمن داشتن بدنی سالم و محفوظ ماندن از بيماري‌ها، به طول عمر بیشتر كمك کند كه در اين مورد بهترين روش، پيشگيري است.

اصول بهداشتي و پزشكي امام رضا علیه‌السّلام بر پيشگيري و رعايت بايستگي هايي در امر تغذيه و رفتار بهداشتي نهاده شده است.  امام رضا علیه‌السّلام در این زمینه می‌فرماید : فالجسد بهذه المنزله و بالتدبير في الاغذية و الاشربه يصلح و يصح و تزكوا العافية فيه؛ پس بدن به منزلت همان زمين است و با تدبير عاقلانه اي كه در خوراكی‌ها و نوشیدنی‌ها به كار مي رود صحيح و سالم مي ماند و نيروي سلامتي در آن زياد مي گردد.

عادات غذايي مناسب

در این فرمایش امام علیه‌السّلام، تدبير عاقلانه در خوردن و نوشيدن، سبب طول عمر برشمرده شده و نشانة آن است مردمي كه زندگي معقولي از نظر خوراك داشته باشند نه تنها پير و ناتوان نمي شوند، بلكه هر چند در امتداد زمان جلوتر بروند نيروي صحت و سلامتی آنها بيشتر مي شود؛ از این رو برنامه غذایی هر فرد باید متناسب با وضع بدن، حسب سن ، طرز زندگی ، شغل و زمان باشد. شاید مهمترین توصیه امام رضا علیه‌السّلام در این زمینه توجه به سبک زندگی و شرایط آن است. آن حضرت در بیانی زیبا می‌فرماید: …فانظر ما یوافقک و یوافق معدتک و یقوى علیه بدنک و یستمر من الطعام فقدره لنفسک واجعله غذائک… ، پس ببین چه چیز موافق حال و مناسب شکم توست و بدنت از آن نیرو می‌گیرد و آن را خوش و گوارا مى‏شناسد، چنین طعامى را براى خود اندازه‏گیرى کن و غذاى خود قرار بده.(1)

از اين رو امام رضا علیه‌السّلام یکی از اصول بهداشت فردی و سلامت بدن را تغذیه درمانی و داشتن تدبیر در غذاها و نوشیدنی ها دانسته اند که در فرهنگ اسلامی از آن با عنوان«اطعمه و اشربه» یاد می‌شود و توجه خاصی به نوع، کیفیت و زمان مصرف غذا دارد. امام رضا علیه‌السّلام درباره اصول سلامت بدن و بهداشت تغذیه فرموده اند: همانا صلاح بدن و قوام بدن به غذا و آشامیدنی است و فساد آن نیز به این دو است، پس اگر این دو را اصلاح کنی، بدن اصلاح و اگر این دو را فاسد کنی بدن فاسد می‌گردد.

توجه به غذای حلال و حرام

در نظر گرفتن حلال و حرام بودن غذاها و نوشیدنی ها و چگونگی حلال شدن و حرام بودن آنها را فقط در تحقیق قواعد تغذیه ای اسلامی می‌توان به این سادگی و جامعیت پيدا كرد.(2)

توصيه ديگر امام رضا علیه‌السّلام در جهت رفتار پيشگيرانه رعايت حلال و حرام در تغذيه است . امام رضا عليه‏السلام در اين زمينه مي فرمايد: أنَّ اللّه‏َ تَبارَكَ وَ تَعالى لَمْ يُبِحْ اَكْلاً وَ لا شُرْبا اِلاّ ما فيهِ الْمَنْفَعهُ وَالصَّلاحُ وَ لَمْ يُحَرِّمْ اِلاّ ما فيهِ الضَّرَرُ وَالتَّلَفُ وَالْفَسادُ، فَكُلُّ نافِعٍ مُقَوٍّ لِلْجِسْمِ فيهِ قُوَّةٌ لِلْبَدَنِ فَهُوَ حَلالٌ وَ كُلُّ مُضِرٍّ يَذْهَبُ بِالْقُوَّهِ أوْ قاتِلٍ فَحَرامٌ؛ خداوند تبارك و تعالى هيچ خوردنى و نوشيدنى را حلال نكرده است مگر آن‏كه در آن سود و صلاحى بوده و هيچ خوردنى و نوشيدنى را حرام ننموده، مگر آن‏كه در آن زيان و نابودى و فسادى بوده است، پس هر چيز سودمندى نيرو بخش جسم، كه سبب تقويت بدن است حلال شده است و هر چيزى كه قواى جسمانى را از بين ببرد و يا موجب مرگ شود، حرام است.(3)

پرهيز و خویشتن داری در امر تغذيه

امام رضا علیه‌السّلام در بياني ديگر رمز سلامتي را در پرهيز غذايي و داشتن برنامه مناسب براي تغذيه بر شمرده اند. آن حضرت مي فرمايد: اِثْنانِ عَليلانِ اَبَدا: صَحيحٌ مُحْتَمٍ وَ عَليلٌ مُخَلِّطٌ ؛ دو گروه هميشه بیمارند: سالمى كه پرهيز مى‏كند و بیماری كه پرهيز نمى‏كند.

امام رضا عليه ‏السلام همچنين ضمن توصيه به رعايت اعتدال در غذاها، توجه به زمان و كيفيت تغذيه را از عوامل سلامت بر شمرده و مي فرمايد: اِذا جُعْتَ فَكُل وَاِذا عَطِشْتَ فَاشْرَبْ وَ اِذا هاجَ بِكَ البَولُ فَبُلْ، وَ ....؛ چون گرسنه شدى بخور، چون تشنه شدى بنوش، چون ادرار بر تو فشار آورد، ادرار كن و... (4)

همان‌طور كه اشاره كرديم تكيه اصلي امام رضاعلیه‌السّلام در رهایی از بيماري‌ها رعايت اصول تغذيه‌اي و پيشگيري از وقوع بيماري است و سرتاسر توصيه هاي پزشكي آن حضرت مبتني بر اصول پيشگيرانه است. در اين راستا سفارش‌های حكيمانه آن حضرت درباره تدابير ماه‌ها و فصول سال و توجه به نوع تغذيه هماهنگ با مزاج و زمان و مكان و نيز تجويز شربت مخصوص به همراه غذا و ساير دستورالعمل هاي پزشكي ايشان مبتني بر همين اصل استوار است.

پانوشت‌ها:

1. رساله ذهبيه امام رضاعلیه‌السّلام
2. شیخ عبدالله مامقانی ، مرآه الکمال، - بیروت- لبنان- دارالحوراء- 1424ه.ق
3. مستدرك الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۳۳، ح ۲
4. فقه الرضا، ص ۳۴۰