تاثیرات اجتماعی رکود اقتصادی در ماه ها و سالهای اخیر خود را به مراتب از چندین سال پیش بیشتر نشان داده به نحوی که خبرهایی مبنی بر هر 20 طلاق در یک ساعت و افزایش آمار بیکاران و فارغ التحصیلانی که هر ساله به جرگه بیکاران می پیوندند از مسائلی است که کارشناسان اجتماعی و فرهنگی را نگران کرده است قدس آنلاین در گفتگو با دکتر اصغر مهاجری جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی مسائل اجتماعی متاثر از رکود اقتصادی ،تبعات و پیامدهای بحران آفرین آن را مورد بررسی قرار داده است.

-به عنوان اولین سوال بفرمایید طرحها و تصمیمات اقتصادی تا چه حد بر مسائل و معضلات اجتماعی تاثیر می گذارد؟

-مسلما هر تصمیم و اقدام مداخله ای که در جامعه گرفته می شود پیامدهای خاص خود را دارد .تصمیمات اجتماعی  پیامدهای خاص خود را بر جامعه می گذارد این تصمیمات که در قالب یک  سیاست ،برنامه ،  طرح و پروژه انجام می شود نیازمند سنجیدن پیامدهای مثبت ومنفی است که بر جامعه به جای می گذارد .مسلما برنامه ریزی در سطوح بالا می تواند بر پیامدهای خوب و کاهش پیامدهای منفی آن تاثیر بگذارد یا پیامدهای منفی را تعدیل کنیم . متاسفانه در کشور ما اقدامات مداخله ای با پژوهش ، مطالعه  و برنامه ریزی و نگاه به خواست اصلی و نیاز جامعه و تبعات آن مورد بررسی قرار نمی گیرد به همین دلیل اتفاقی که با عدم توجه به برنامه ریزی و پژوهش رخ می دهد این است که هر اتفاق و اقدام مداخله ای به جای اینکه مشکلات  را برطرف کند و پیامدهای مثبتی به دنبال داشته باشد  پیامدهای منفی به دنبال خواهد داشت .حتی در صورتی که ما دچار مشکلات بزرگی مثل تحریم ها هستیم با مطالعه و پژوهش و توجه به الزامات اجتماعی و مطالعه بر اساس  فراخورنیازهای جامعه می توان برای آینده برنامه ریزی کرد و از هرگونه تنش برای آینده جامعه  اجتناب کرد.مثلا رکود که مورد سوال شماست یکی از مسائلی است که پیامدهای مختلفی بر جامعه دارد و در حوزه آسیبهای اجتماعی رکود مباحث مختلفی می آفریند .رکود مشکلات مختلفی بر جامعه تحمیل می کند که یکی از موثرترین تبعات آن تاثیر بر سرمایه اجتماعی است  به نحوی که موجب کاهش و فرسایش سرمایه اجتماعی می شود.

-رکود اقتصادی در حال حاضر یکی از اصلی ترین معضلات اقتصادی کشور است که بر زوایای پیدا و پنهان مسائل اجتماعی تاثیر گذاشته تداوم رکود چه آسیبی بر اجتماع وارد می کند؟

 یکی دیگر از ابعاد موثر و تاثیر گذار اجتماعی رکود که بسیار باید مورد توجه مسولان قرار بگیرد تاثیر بر سیستم روانی جامعه است نه تنها با رکود نمی توان به سلامت جامعه امیدوار بود، بلکه این سلامت تحت تاثیرات منفی قرار گرفته و با ایجاد نگرانی و ناامیدی تبعات مختلفی را بر جامعه وارد می کند .با وجود رکود ،شادی اجتماعی از بین می رود و با افزایش نگرانی های اجتماعی اضطراب ،استرس و هیجانات منفی زیاد می شود هیجانات خوشایند کاهش می یابد .درمجموع عواملی که موجب زایش آسیبهای اجتماعی می شود با فرسایش سرمایه اجتماعی سپهر روانی جامعه را تحت  تاثیر قرار داده و  رضایت از زندگی به لحاظ ذهنی و عینی کاهش می یابد .این کاهش از رضایت زندگی اعم از  کیفیت و کمیت موجب می شود که جامعه ظرفیت خود را برای ساماندهی دوباره و بارور شدن دوباره از دست بدهد و بعد از مدتی  سطح انتظارات افراد جامعه از زندگی پایین می آید با کاهش سطح انتظار میزان افق دید و خواسته های مردم در جامعه ها محدود می شود این محدودیت موجب می شود که مردم تواناییهایشان را باور نکنند  بنابراین بر این باور هستند که همین اندازه توانایی دارند و بیش از این نباید یا نمی توانند فعالیت کنند از این رو سطح پرواز انها برای رسیدن به ارمانها و ایده آل هایشان  کاملا تنگ نظرانه و سخت می شود و جامعه دچار بستگی اجتماعی ، بخصوص بستگی فرهنگی شده در نهایت تک قطبی می شود.

-اگر هم چنان به پیامدهای رکود بی توجهی شود باید منتظر چه عواقب اجتماعی باشیم؟

هنگامی که جامعه به این وضعیت رسید برای درمان به  دنبال علت های غیر واقعی  مرض های  اجتماعی می گردد . جامعه شناشان معتقدند که معلولهای اجتماعی علت های اجتماعی دارد اما جامعه چون نمی تواند پاسخ اصلی مشکلات را بیابد به سراغ علت هایی می رود که علت های واقعی نیستند بنابراین به خرافه پناه می برد لذا شاهد افول عزم جمعی یک جامعه برای پیمودن فرآیند توسعه و  دست یابی به تمدن  هستیم.  به عبارت دیگر اگر بخواهیم علمی تر توضیح بدهیم پیامدهای منفی رکود و یا وضعیت اقتصادی بد که فراتر از رکود است تاثیرات خود را در چند مرحله به نمایش می گذارد تاثیرات اولی و ثانوی غیر مستقیم اجتماعی که موجب تاثیر ات انباشنی می شود. این تاثیرات انباشتی جامعه را دچار جمود فکری ، فرهنگی کرده و مانع  عزم وحرکت جدی مردم به سوی توسعه می شود مردم در این جامعه به کشوری شبیه می شوند که حتی سخت می توانند به توسعه بیندیشند .خوشبختانه ایران  هنوز به این فرآیند نرسیده است و باز هم خوشبختانه توافق هسته ای موجب شد که دیگر بیش از این شاهد تاثیرات و پیامدهای بلند مدت رکود نباشیم .بنده به عنوان یک پژوهشگر اجتماعی و جامعه شناس هر چند که زمان مناسبی نبود و دیر هنگام انجام شد اما خوشحالم  زمانی توافق شد که بسیاری از مردم از وضعیت اقتصادی و تاثیرات اجتماعی آن ناامید شده بودند امید می رود در این وضعیت بتوانیم به  به نقطه ای برسیم که قفل خروج از رکود را پیدا کنیم تا با باز شدن فضای اقتصادی در کشور هر چه زودتر مانع از رسیدن به تاثیرات   غیر مستقیم و انباشتی شود.

-با توجه به معضلات اجتماعی بیکاری ،طلاق،آسیبهای اجتماعی فراوانی که متاسفانه هر روز گزارش می شود و بسیاری از آن به دلیل عدم اشتغال جوانان ،بیکاری سرپرستان خانواده و عدم ازدواج و افزایش طلاق و مشکلات اقتصادی است آیا می توان گفت به مرز بحران و خط قرمز رسیده ایم؟

خوشبختانه هنوز به  نقطه بحران نرسیده ایم.تاثیرات اولیه و ثانویه رکود و بیکاری و مشکلات اقتصادی در جامعه پدیدار شده  اما به بحران نرسیده اما اگر به مسائل یاد شده بی توجهی شود قطعا باید منتظر وقوع بحران بود .هنگامی که مسائل اجتماعی به بحران و خط قرمز برسد مسائل به سادگی حل نمی شود  و پیامدهای بحرانی آن به مراتب از تاثیرات اولیه و ثانویه آن بیشتر و غیر قابل کنترل خواهد شد .در صورت تداوم بحران و عدم توجه مسولان به عواقب آن باید منتظر پیامدهای انباشتی آن شد .با انباشته شدن پیامدها به نقطه بحران نزدیک می شویم این بحران می تواند منجر به گسسته شدن نظام های اجتماعی شود و نظام های سیاسی فرو بریزند . و ما هنوز به نقطه بحران نرسیدیم و این پیامدها وجود داشته  و تقریبا روز به روز بیشتر می شود.متاسفانه اثار رکود در زندگی مشهود است ا و اثرات مستقیم و غیر مستقیم خود را بر جامعه گذاشته است که از آن میان می توان به  بیکاری  و عدم اشتغال که ره آورد رکود است توجه کرد.میزان ناسازگاری خانواده ها و اثر انباشتی آن که منجر به  طلاق میشود خود نیز تبعاتی از قبیل   خودکشی و ناامیدی به جامعه تحمیل می کند و به بحران های اجتماعی بزرگتر با مصادیق فاجعه انگیز تری تبدیل می شود .متاسفانه آثار مصادیق شرو شده و اثرات مستقمی رکود بر جامعه کاملا پدیدار شده اتس و اگر مسئولان و دست اندرکاران براب حل این مشکلات چاره ای نیندیشند گسست های نظام های سیاسی فرهنگی ره آورد عدم توجه به رکود و مشکلات و معضلات پس از آن است .

-بنابراین باید گفت که زنگ خطر به صدا در آمده است ؟

-زنگ خطر تقریبا از ده سال پیش به صدا درآمده است .با بررسی روندهای گذشته که به صورت زنجیروار به هم وصل بودند پیش بینی آینده هم چندان سخت نبود .مسلما  شکستن زنجیرهای فرآیند توسعه ده سال پیش زنگ خطررا به صدا درآورد اما چون مسائل اجتماعی خود را دیر هنگام نشان می دهد و اوایل در تصمیم های عجولانه و غیر منطقی و مستانه و از سر غررو و هیجان و شوری که در جامعه ایجاد می کند دید نمی شوند عواقب آنها در اجتماع دیر هنگام ظاهر می شود .یعنی زمانی که در فرآیند توسعه جامعه تصمیم می گیریم دوباره ماهی دادن به دست مردم را تمرین کنیم  در صورتی که دیگر در کمتر کشوری به دست مردم ماهی می دهند و در حال حاضر بسیاری از کشورها در حال توسعه محلی هستند  حتی در جامعه های فقیر هم دست مردم ماهی نمی دهند بلکه در فرآیند توسعه مردم  جامعه را ثروتمند می کنند تا افراد به لحاظ فکری،عملی ،ذهنی و اقتصادی ثروتمند شوند در ده سال پیش ما دوباره به دست مردم ماهی دادیم و مردم را راهی بانکها کردیم تا یارانه بگیرند و در یک تصمیم عجولانه ره  به ترکستانی در حالی که مردم هیجان زده بودند و احساس می کردند که دریافت این مبلغ چقدر خوب است کارشناسان همان زمان در این هیاهوی هیجانی و مستانه صدای شکسته شدن فرآیند و زنجیرهای توسعه را شنیدند و با مشکلات منطقه ای و فرا منطقه ای  و متعاقب آن خرد شدن استخوانهای نظام اقتصادی از دو سه سال پیش زنگ خطر به صدا درآمد .شاید تا چند سال پیش اکثریت مردم صدای خرد شدن توسعه را نشنیدند اما در یکی دو سال اخیر همه حتی طبقات متوسط صدای خرد شدن پایه های اقتصادی که می توانست توسعه را در پی داشته باشد را شنیدند حتی آنهایی که سرمست از یارانه گرفتن بودند. مجموعه تصمیمات سیاسی دولت مهر ورز شرایطی را فراهم کرد که به این سمت برویم تا در مرز بحران قرار بگیریم .یعنی اثرات انباشتی که در حال وارد کردن جامعه به مرز بحران است .امیدوار هستیم با توافق هسته ای و مدیریت مطلوب و استفاده از نخبگان در مراکز تصمیم گیری بتوان از خط قرمز عبور کرد و سپهر روانی جامعه به  سمت مطلوب و مثبت شدن حرکت کند و نظام سیاسی با جبران همه مسائل پیشین جامعه را به نقطه ای بازگرداند تا اثرات مستقیم انباشتی که منجر به فاجعه و بحران می شود را کاهش دهدتا به  نقطه صفر برسیم .رسیدن به نقطه صفر یعنی رسیدن به چیزی حدود ده سال پیش که صبر و حوصله زیادی می طلبد اما شدنی است و می توان از بسیاری معضلات اجتماعی همچون فروپاشی نظام خانواده ،افسردگی ،خودکشی ،پیوستن به باندهای انحرافی و پرخاشگری جوانان جلوگیری نمود.