به گزارش قدس آنلاین و به نقل از ایرنا، دهمین دور از انتخابات مجلس شورای اسلامی، هفتم اسفندماه با مشارکت گسترده قشرهای گوناگون جامعه برگزار شد. این مشارکت گسترده دربردارنده نکته های قابل توجهی بود که آن را از دیگر دوره ها متمایز می سازد. با شروع زمان ثبت نام نامزدهای ورود به مجلس، شاهد ثبت رکود تازه ای از شمار زنان داوطلب ورود به مجلس شورای اسلامی بودیم. همچنین، شمار منتخبان زن در دوره دهم نسبت به دوره های پیشین افزایش یافت. مشارکت پررنگ زنان در این دوره از انتخابات در حالی صورت گرفت که درخواست هایی چون تبعیض مثبت در جهت حمایت از نقش آفرینی گسترده تر زنان در عرصه سیاسی در عمل مجالی برای طرح نیز نیافت.
آمارهای جهانی از میانگین 23 درصدی حضور زنان در مجلس های قانونگذاری در جهان حکایت می کنند ولی این میزان در ایران هنوز از پنج درصد فراتر نرفته است. بر پایه آمار «بانک جهانی» در سال 2015 از میزان مشارکت زنان در مجلس های قانونگذاری، ایران از مجموع 190 کشور جهان در جایگاه 134 قرار گرفته بود و برزیل و لبنان نیز در وضعیتی مشابه قرار داشتند. در شرایطی که زنان ایران درصد بالایی از جمعیت نخبه کشور را تشکیل می دهند، این رتبه جای درنگ و تامل دارد.
به این بهانه انتخابات اخیر مجلس شورای اسلامی بر آن شدیم که نگاهی به پیشینه کمی و کیفی حضور زنان در مجلس قانونگذاری پس از پیروزی انقلاب اسلامی داشته باشیم.
*** چرایی مشارکت سیاسی زنان
افزایش حضور و مشارکت در عرصه های اجتماعی- سیاسی و قرارگرفتن در ساختار قانونگذاری، تصمیم سازی و مسوولیت اجرایی از خواسته های زنان در سراسر جهان بوده است. در فوریه 1997 (بهمن 1375) «حضور و مشارکت سیاسیِ مساوی زنان و مردان جهان» موضوع کنفرانس اتحادیه بین المجالس در دهلی نو بود که در آن افزایش 25 درصدی حضور زنان در مجلس های قانونگذاری طی 10 سال مطرح شد.
در پنجاه و هشتمین کنفرانس مقام زن نیز که مارس 2014 (اسفند 1392) در مقر اصلی سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار شد، افزون بر ترسیم نقشه جایگاه زن در سیاست، برابری جنسیتی در مشارکت سیاسی نیز مورد تاکید قرار گرفت. علاوه بر آن، به کارگیری اقدام های فوری و موقتی به عنوان یکی از راهبردهای موثر در افزایش شمار زنان در مجلس های قانونگذاری از جمله دیگر دستورکارهای آن نشست بود.
بدون تردید، از میان رفتن نابرابری های جنسیتی و تنگناهای اجتماعی- فرهنگی می تواند بر توانمندسازی زنان بیافزاید. در این میان ضروری است تا دیدگاه های مردسالارانه در جهان تعدیل و میدان برای افزایش حضور زنان به ویژه در امور سیاسی مهیا شود. در ایران نیز این مهم مورد توجه قرار گرفته است اما متاسفانه به رغم بسیاریِ توانمندی های زنان، آنان هنوز به جایگاه واقعی خود در عرصه سیاست نرسیده اند. شاید مهم ترین دلیل آن، کلیشه های فرهنگی، نگاه مردسالار جامعه به ساختار قدرت و همچنین نبود برنامه ریزی در این زمینه باشد.
*** شمار نمایندگان زن در 10 دوره مجلس شورای اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، زمینه های حضور زنان در عرصه های اجتماعی بیش از گذشته فراهم شد و شمار دانش آموختگان و فعالان اجتماعی زن، طی 37 سال افزایش چشمگیری یافت. در این مدت بخش قابل توجهی از فعالان بخش های مختلف اقتصادی، مدنی، فرهنگی، هنری و ... و نیز پذیرفته شدگان دانشگاه ها را زنان تشکیل می دادند. با وجود این پیشرفت ها و تلاشی که نظام جمهوری اسلامی و مسوولان برای ارتقای جایگاه زن داشتند، میزان حضور زنان در مجلس شورای اسلامی اندک بود.
شمار داوطلبان زن در دوره نخست مجلس شورای اسلامی 90 تن، دوره دوم 32 تن، دوره سوم 47 تن، دوره چهارم 86 تن، دوره پنجم 351 تن، دوره ششم 504 تن، دوره هفتم 827 تن، دوره هشتم 585 تن، دوره نهم 390 نامزد زن و در دوره دهم نیز یک هزار و 234 تن بود. در دوره دهم این میزان نسبت به انتخابات گذشته با رشد سه درصدی به 11 درصد از کل داوطلبان رسید.
در ارتباط با شمار نمایندگان زن در 9 دوره پیشین مجلس شورای اسلامی لازم به یادآوری است که در هر یک از دوره های اول، دوم و سوم مجلس شورای اسلامی، چهار نماینده زن (1.5 درصد مجموع نمایندگان) در مجلس حضور داشتند. در دوره چهارم، 9 نماینده زن، در دوره پنجم 10 نماینده زن، در دوره ششم و هفتم 13 نماینده زن، در دوره هشتم، هشت نماینده زن و دوره نهم 9 نماینده زن در مجلس شورای اسلامی حضور یافتند.
بنابر تازه ترین نتایج انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی، تاکنون 14 نماینده زن به طور قطعی به مجلس آینده راه یافته اند و هشت نفر دیگر نیز در دور دوم انتخابات به رقابت ادامه می دهند. از این رو، در مجلس دهم رکورد حضور زنان در خانه ملت شکسته شده و حتی این احتمال وجود دارد که 22 نماینده زن به مجلس راه یابند.
***کیفیت حضور زنان در مجلس
همچنان که اشاره شد، افزایش حضور زنان در مجلس های قانونگذاری امروز به خواست عمومی تبدیل شده است. اینکه زنان راه یافته به مجلس در جایگاه نماینده چه اندازه می توانند توانمندی خود را در قانونگذاری و تصمیم سازی ها نشان دهند، جای بحث و بررسی دارد. همچنین اینکه تصمیم گیری زنان تا چه اندازه می تواند به بهبود مشارکت سیاسی آنها و اثرگذاری بر جامعه بیانجامد مساله ای دیگر است.
نگاهی به گذشته و کارنامه نمایندگان زن در 9 مجلس پیشین نشان می دهد که همه آنان یکسان عمل نکرده اند. برخی در قانونگذاری ها و توجه به حقوق زنان بسیار خوب ظاهر شده و برخی نیز در برابر جریان های سیاسی مجلس منفعل بوده و نتوانسته اند نقش واقعی خود را آنچنان که باید به نمایش بگذارند به گونه ای که گاه نه تنها از حقوق زنان در مجلس دفاع نکردند بلکه با دیدگاه مردانه و افراطی مجلس هم صدا شدند. برای نمونه، در موضوع حضور زنان در ورزشگاه ها، یکی از نمایندگان زنِ مجلس نهم در اظهار نظری، کار زن را بچه دار شدن و تربیت فرزند و شوهرداری دانست، نه تماشای مسابقه والیبال.
کارنامه زنان نماینده در 37 سال گذشته نشان می دهد در برخی دوره ها نقش آنان پررنگ و گاهی کم رنگ بوده است. در مجموع می توان گفت آنان تا اندازه ای محدود توانستند نقش موثری در قانونگذاری ها ایفا کنند.
نمایندگان زنِ مجلس شورای اسلامی در دوره های اول تا ششم نقش و حضور موثری در مجلس داشتند و تا اندازه ای نیز توانستند بر طرح ها و مصوبه های مجلس تاثیرگذار باشند. همزمان با مجلس ششم امکان حضور زنان در هیات رییسه فراهم شد. در ارتباط با عضویت و حضور زنان در کمیسیون های مجلس لازم به یادآوری است که بیشترین گرایش نمایندگان زن به فعالیت های اجتماعی مربوط می شد. آنان بیشتر در کمیسیون های بهداشت و درمان، فرهنگی و اصل نود قانون اساسی عضو بوده و تمایل کمتری برای حضور در کمیسیون های اقتصادی، مسکن و شهرسازی، امنیت ملی و سیاست خارجی، بودجه و ... داشته اند.
موضوع ها و امور مربوط به زنان تا مجلس پنجم بیشتر در کمیسیون های دیگر بررسی می شد تا اینکه در مجلس پنجم کمیسیونی ویژه زنان، جوانان و خانواده شکل گرفت اما در مجلس ششم که نمایندگان زن در آن حضور موثرتری نسبت به دوره های پیشین داشتند، فراکسیون زنان شکل گرفت. این فراکسیون با محوریت مسایل و موضوع های همپیوند با زنان، خانواده و کودکان هم اکنون نیز فعالیت می کند.
در ارتباط با تاثیرگذاری زنان صاحب نظر در مجلس بیان این نکته لازم است که زنان در مجلس ششم با حضور اکثریتی از نمایندگان اصلاح طلب توانستند با کسب حمایت این جریان در دفاع از حقوق زنان چه در وضع قوانین و چه در بخش نظارتی گام های موثری بردارند. این مساله تا اندازه ای نیز در مجلس پنجم وجود داشت. حتی در مجلس هفتم هم به دلیل افزایش کنش ها و طرح خواسته های اجتماعی، مسایل زنان از وزن قابل توجهی برخوردار بود. در دوره نهم زنان به طور میانگین 55 طرح را امضا کردند که در همسنجی با 85 طرحی که نمایندگان مرد به امضا رساندند، افول نمایندگان زن از جایگاه واقعیشان را نشان می دهد. بنابراین، در آن مجلس هم زنان نتوانستند آنگونه که باید در تصمیم گیری های مهم نقش داشته باشند.
***تبعیض مثبت؛ سیاستی که به آن توجه نشد
با باور خواهندگانِ افزایش نقش و تاثیرگذاری سیاسی بانوان، حضور زنان در ساختار قدرت و تصمیم گیری، افزون بر گسترش پویش آشتی جویانه می تواند بهبود وضعیت اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی زنان را در پی داشته باشد. همچنین مشارکت زنان در ساختار قدرت و تصمیم گیری می تواند مسیر را برای زندگی بهتر زنان، ارتقای جایگاه اجتماعی و رهایی آنان از نگاه سنتی و مردسالار جامعه هموار کند.
تبعیض مثبت سیاستی است که بیشتر کشورهای جهان با ارایه سهم 30 درصدی در جهت افزایش حضور زنان در مجلس های قانونگذاری به کار بسته اند. در ایران با وجود پافشاری فعالان حقوق زن و اقبال برخی سیاستمداران، این سیاست به کار گرفته نشد اما حزب ها و جریان های سیاسی این سهمیه بندی را در فهرست های انتخاباتی خود تا حدی رعایت کردند. حمایت از این سیاست با راه اندازی کمپین «زنان به زنان رای می دهند»، فراخوان برای «تغییر چهره مردانه مجلس»، «کمپین زنان برای تصاحب 100 کرسی»، «کمپین 50 زن برابری طلب را به مجلس بفرستیم» و «کمپین من کاندیدا می شوم» در فضای مجازی، شبکه های اجتماعی و نیز همایش ها و سخنرانی هایی پیگیری شد. این حمایت تا اندازه زیادی با موفقیت همراه بود چنانکه در با نگاهی به شمار نمایندگان زن انتخاب شده و زنانی که به دور دوم راه یافته اند این موضوع دیده می شود.
امروز در کشورهایی همچون افغانستان و عراق، سیاست تبعیض مثبت را به کار بسته اند که بر پایه آن زنان بتوانند 25 درصد صندلی های مجلس را دراختیار داشته باشند. در ایران اما با وجود تاکید بسیار بر مشارکت سیاسی زنان، سهم آنان از کرسی های مجلس ناچیز است که با افزایش زنان انتخاب شده در دوره دهم انتظار می رود چشم انداز حضور نمایندگان زن در مجلس نسبت به گذشته روشنتر شود.
*** چرا زنان مشارکت سیاسی پایینی دارند؟
از آغاز موج جهانی تلاش برای افزایش مشارکت سیاسی زنان بیش از 2 دهه می گذرد. از آن زمان زنان خواستار سهم قابل توجهی از حضور موثر در جامعه سیاسی و مدنی هستند. با وجود این نگاه، بی عدالتی جنسیتی در بیشتر کشورهای جهان هنوز امری عادی به نظر می آید. در ایران چنین نگاهی اگر چه کمرنگ است ولی در برخی حوزه ها همچنان باقی است. از این رو برطرف کردن این بی عدالتی و افزایش توانمندی های زنان در هدف های توسعه هزاره و توسعه پایدار گنجانده شده است.
اینکه چرا در ایران میزان مشارکت سیاسی در جایگاه نامزدی برای نمایندگی مجلس یا مسوولیت های اجرایی پایین است مساله ای است که شاید از نبود حمایت قانونی مشخص در خصوص حضور زنان در عرصه سیاست سرچشمه می گیرد. افزون بر آن، بخشی نیز از سوگیری ها و شکاف های جنسیتی، ساختارهای مردانه و خلاء هایی در اعتماد جامعه به زنان، باورپذیری توانمندی های آنان و بی تفاوتی شماری از سیاستگذاران به دغدغه های زنان ناشی می شود. این مساله تا اندازه ای در انتخابات مجلس دهم برطرف شده است اما زنان تا جایگاه واقعی خود فاصله زیادی دارد.
امروز حتی در جوامع توسعه نیافته و در حال توسعه نیز به رغم وجود مانع های فرهنگی و اجتماعی، تلاش می شود تا با ایجاد انگیزش سیاسی در زنان، آنان را به مشارکت و فعالیت های مدنی تشویق کنند. به این منظور نیز بخش مشخص و قابل توجهی از کرسی های مجلس را به زنان اختصاص داده اند تا بدین گونه راه پر پیچ و خمِ افزایش حضور زنان در مجلس قانونگذاری را به عنوان یک ضرورت در جامعه هموار سازند.
کوتاه سخن آنکه میزان مشارکت زنان در دهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی و راهیابی آنان به این مجلس، بیش از دوره های گذشته است این مشارکت بیش از هر چیز از گسترش فعالیت تشکل ها و جریان های سیاسی در کشور ناشی می شود که در فهرست های انتخاباتی خود سهمی را به زنان اختصاص دادند.
در کنار تلاش حزب ها و جریان های سیاسی برای افزایش مشارکت مردم و به ویژه زنان، تحول در برخی قوانین و نگاه های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ضرورت می یابد. بنابراین، سیاست ها و قانونگذاری های باید به گونه ای باشند تا با مهیا سازی زمینه حضور زنان در مجلس بتواند باور و اعتماد عمومی به آنها را در جامعه نهادینه کند.