نهم اردیبهشت ماه با عنوان روز شوراها در تقویم رسمی کشور ثبت شده است. درباره اهمیت و جایگاه مشورت در اسلام در منابع دینی فراوان آمده است. مشورت و شورا در واژه از «شور» گرفته شده است. عرب می‌گوید «شارالعسل» که به معنای بیرون آوردن عسل ناب از کندو است. این واژه در اصطلاح به معنای به دست آوردن راه درست و متقن از طریق نظرخواهی از عقلا و خردمندان است.
این معنا آن چنان مهم و حیاتی می‌نموده است که خداوند به پیامبر(صلی الله علیه و آله) دستور می‌دهد تا در چارچوب ولایت و تدبیر امور عامه (و نه احکام الهی) با مسلمانان و صاحبان رأی مشورت کند. همچنین در روایات و سیره نیز موارد متعددی نقل شده است، از جمله در جنگ بدر درباره اصل جنگ، تعیین موضع نبرد و اسیران جنگ، در جنگ احد و همچنین مشورت امام علی(علیه السلام) با یاران خود و یا سایر معصومین(علیهم السلام) که پیوسته به مسلمانان درباره اهمیت مشورت در قول و عمل تذکر داده اند.(1).
(که علاقه مندان می‌توانند به کتابهای مرتبط مراجعه نمایند)
مولوی در کتاب مثنوی خود به زیبایی در اهمیت مشورت و سیره رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) چنین سروده است:
مشورت ادراک و هشیاری دهد
عقل‌ها مر عقل را یاری دهد
گفت پیغامبر بکن ای رای‌زن
مشورت کالمستشار مؤتمن(2)
اما چرا مشورت؟
با اينكه پيامبر گرامى (صلی الله علیه و آله) در پرتو وحى، راه درست را همواره مىشناسد و به دلیل برخوردارى از عصمت، پيوسته از گناه و انحراف مصون است و به دانستن ديدگاه انسان‌ها و انديشه آنان نيازى ندارد و نيز از آنجا كه آگاهى مردم اندك و محدود است، چرا خداوند به آن حضرت دستور مىدهد كه با مردم مشورت كند و ثمره مشورت آن بزرگوار با آن آگاهى وصفناپذير با انسان‌ها چيست؟
به باور گروهى، دليل اين كار درست و انسان ساز اين است كه مشورت پيامبر(صلی الله علیه و آله) با ياران، از سويى دل‌ها و جان‌هاى آنان را از رنجش و آزردگى پاك و پاكيزه مىکند.
از سوى ديگر مهر و الفت را ميان او و مردم بيشتر مىكند. همچنین، به آنان شخصيت و اعتماد به نفس مىدهد و در مىيابند كه پيامبر(صلی الله علیه و آله) از كوتاهي‌ها و لغزش‌هايشان مىگذرد و به آنان اعتماد دارد و نظرشان را مىجويد، به باور گروهى ديگر هدف از اين دستور آزادمنشانه، افزون بر ثمرات سازنده گذشته، اين است كه جامعهها و تمدن هاى بشرى و اسلامى به آن گرانمايه عصرها و نسل‌ها اقتدا كنند و از او درس گيرند و از خودكامگى بپرهيزند. برخی مىگويند: اين كار پيامبر(صلی الله علیه و آله)، به منظور بزرگداشت ياران است و پارهاى ديگر بر اين باورند، منظور و هدف پيامبر(صلی الله علیه و آله) از مشورت با ديگران، شناخت نيكانديشان و شايستهكرداران، از عناصر و جريان‌های بدانديش و بدخواه و بدرفتار است.(3)
با ملاحظه همه جوانب می‌توان گفت، چنین اقدامی بدون تردید بیانگر روش ضد استبدادی در حکومت دینی و تکیه بر آرا و نظرات مردم می‌باشد که از بدو تأسیس حکومت اسلامی با سیره مبارک حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) و معصومین( علیهم السلام) استمرار و امتداد یافت.
با این همه چنانکه اشاره شد، توجه به موضوع مشاوره در آیه مبارکه به ما می‌آموزد، همه موضوعات اسلامی نمی توانند به عنوان مسأله ای با عنوان مشورت در معرض رأی قرار گیرند؛ به عنوان مثال منصب امامت و ولایت امت و مسلمین از جمله موضوعاتی است که تنها با نصب و جعل از سوی خداوند ممکن و پذیرفتنی است. بنابراین در مسأله غدیر شاهدیم چنین موضوعی با امر مستقیم خداوند به اطلاع مردم رسانده می‌شود و در این خصوص مسأله مورد مشاوره واقع نمی گردد.
درباره صفات مشاور، امام علی (علیه السلام) در نامه خود به مالک اشتر به اختصار مالک را از مشورت با سه گروه بخیل، حریص و ترسو برحذر می‌دارند. آفت‌های هر یک را گوشزد می‌می‌کنند.(4) روشن است که امام (علیه السلام) اصل مشورت را امری مسلم و لازم می‌دانند که در خصوص صفات آن توصیه می‌فرمایند.
پانوشت :
1- دلشاد تهرانی، مصطفی ، سیره نبوی منطق عملی، جلد 2، ص346
2- مولوی، مثنوی معنوی، دفتر اول، بخش 57
3- شیخ طبرسی، مجمع البیان، ذیل آیه مبارکه 159 سوره آل عمران
4- نهج البلاغه، نامه 53 امام علی(علیه السلام) به مالک اشتر
نظر شما