هرچند عده‏ای از مسؤولان، با وجود بدعهدی‎های مکرر آمریکایی‎ها، همچنان امیدوار به انجام تعهدات طرف غربی در برجام هستند. سید محمدمرندی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، در گفت‎وگو با ما به تشریح شرایط کشور پس از برجام می‎پردازد که در ادامه می خوانید:

 رهبری چندی پیش درسخنرانی خود در جمع مسؤولین فرمودند: «تحریم‎ها برداشته نشده، خلاف واقع نگویید». این سخن رهبری را چطور تحلیل می‎کنید؟
مردم ما کمابیش در جریان مذاکرات هسته‏ای بودند و می‎دانند پیش از آنکه آخرین مذاکرات در ژنو به پایان برسد و برجام نهایی شود، بسیاری از منتقدان و دلسوزان به دوستانی که در جریان مذاکرات حضور داشتند متذکر می‏شدند که این توافقنامه یک‏طرفه است؛ به این صورت که ما باید همان اول تعهدات خود را انجام دهیم. به قولی تعهدات ما روی زمین است و تعهدات طرف مقابل تنها روی کاغذ است. با این حال، هیأت مذاکره‏کننده در رسانه‏ها مطرح کردند که منتقدان نگاه بدبینانه‏ای به این توافقنامه دارند. این دوستان در مجلس شورای اسلامی هم حاضر شدند و قسم یادکردند که چنین اتفاقی نخواهد افتاد، توافقات انجام خواهد شد و طرف مقابل به تعهداتش عمل می‎کند. در حالی که آمریکایی‎ها ‏ بارها گفته‎اند که بسیاری از این تعهدات را انجام نخواهند داد. در همان زمان عده‎ای از منتقدان به مذاکره‎کنندگان یادآور ‎شدند که الان حتی خود آمریکایی‏ها گفته‏اند به تعهدات عمل نخواهند کرد. اما پاسخی که از تیم مذاکره‎کننده دریافت می‎شد این بود که حرف‏های آمریکایی‎ها مصرف داخلی دارد و در نهایت، تعهدات طرف غربی در برجام اجرایی خواهد شد.
پس از اجرایی‎شدن برجام، منتقدان به عوامل اجرایی آن، پیشنهاد اجرای تعهدات به‎صورت مرحله‎به‎مرحله را دادند.  یعنی در برابر هر مرحله اجرای تعهدات از سوی جمهوری اسلامی ایران، طرف مقابل یکی از تعهدات خود را عملی کند. این اتفاق نیفتاد. حتی شروط مجلس شورای اسلامی در اجرای برجام یا شرط‏هایی که رهبر معظم انقلاب در امضای آن تعیین کرده بودند، رعایت نکردند.

 نتیجه چه شد؟
در حدود این سه سالی که دولت یازدهم بر سرکار آمده، علاوه بر اینکه می‎بینم هیچ کدام از تحریم‎ها عملاً برداشته نشده بلکه تحریم‏های جدیدی هم علیه ملت ایران صورت گرفته و عنوان‎های جدیدی برای تحریم ایران ایجاد شده است. از حدود 130 میلیارد دلار پول ما که در بانک‎های خارجی بلوکه شده، تنها حدود 3 میلیارد آن به کشور برگشته است. بخشی از این مشکلات نتیجه خوش‎بینی زیاد طرف ایرانی و فریبکاری طرف غربی است و بخش دیگر به توجه ‎نکردن مذاکره‎کنندگان ایرانی به انتقادات و حرف‎های دیگران مربوط می‎شود. در مذاکرات هسته‎ای، همه مسایل را جناحی دیدند و به هر صحبتی که از طرف  جناح مقابل خود می‎شنیدند، عمل نمی‎کردند.

 دغدغه‎های رهبری چیست که به این قضیه اشاره می‎کنند؟
دغدغه رهبر انقلاب در مورد تحریم‏ها این است که نباید خوش‏بین باشیم. ایشان تأکید دارند بر اینکه نباید نسبت به اقدامات غربی‎ها با نگاه خوش‎بینانه بنگریم و منتظر باشیم تا آنها تعهداتشان را انجام دهند. همانطور که تا به حال نسبت به تعهدات خود بی‎اعتنا بوده‎اند، بعید هست که بخواهند در آینده هم به آن پایبند باشند. البته باید این راهی را که شروع کرده‎ایم، ادامه دهیم و تا آخر ایستادگی کنیم. یعنی باید سختی‎هایی را متحمل شویم و از راه‎های غیرمستقیم تهدیداتی را متوجه غرب کنیم و بتوانیم آنها را مجبور به انجام تعهداتشان نماییم.
در شرایطی که ما همة تعهداتمان در برجام را همان روز اول انجام داده‎ایم، حالا چه می‎توانیم بکنیم؟ عملاً دیگر کاری از دست ما بر نمی‎آید. قبلاً هم گفته‎ام، هر فردی وقتی می‎خواهد معامله کند درصدی از پول را نگه می‎دارد تا زمانی که سند منتقل شد، آن را پرداخت کند. چون اگر همه وجه را بپردازد، طرف مقابل دیگر دلیلی برای انجام تعهداتش نمی‎بیند و به‎راحتی می‎تواند تعهدات خود را عملی نکند. وضع ما در ماجرای برجام اینگونه شده است. با این حال ممکن است بتوانیم از روش‎هایی غیر از برجام طرف مقابل را برای انجام تعهداتش تحت فشار قرار دهیم، به‎طوری که مجبور شود به تعهدات خود عمل کند. یکی از راه‎هایی که می‎توانیم طرف غربی و آمریکا را مجبور به انجام قول‎هایشان در برجام کنیم این است که فعالیت‎های هسته‎ای کشور را در بخش‏هایی که معلق کرده‎ایم، دوباره شروع کنیم. همین امر برای آنها نگرانی ایجاد می‎کند. طرف غربی تنها حرف زور را می‎فهمد و تجربه برجام فرصتی است تا بفهمیم که نباید نسبت به آنها خوش‎بین باشیم. ما تنها خودمان می‎توانیم به فکر خودمان باشیم. کسی نمی‎تواند مشکل ما را حل کند.
غربی‏ها و آمریکایی‎ها اگر مشکلی برای ما ایجاد نکنند، مشکلی را برای ما حل نخواهند کرد. نباید نسبت به حمایت آنها امیدوار باشیم.

 عملکرد دولت در زمینه تحریم‎ها و لغو آن در حین مذاکرات و بعد از آن، دراز کردن دست دوستی به سوی آمریکا  را چطور ارزیابی می‎کنید؟
دولت یازدهم در همان روزهای ابتدایی فعالیت خود بارها گفت که تمام صندوق‎های ما خالی است و هیچ سپرده بانکی نداریم. هرکسی که اطلاعات کمی درباره سیاست دارد، می‎داند که نباید این مسأله را علناً در رسانه‎ها مطرح کند. اما رئیس‎جمهور اعلام کرد که اقتصاد ما ورشکسته است و کشور ما حتی برای آب‎خوردن خود به خارج نیازمند است. این مسایل اگر هم صحت داشت ، نباید مطرح می‏شد. وقتی فردی می‎خواهد وارد صحنه رقابتی شود، نباید ضعف‎های خود را بروز دهد. حتی اگر این ضعف‎ها وجود دارد، باید آنها را نادیده بگیرد و نقاط قوت خود را بیان کند. این کارها از سوی دولت و مسؤولان دولتی انجام شد. در طول مذاکرات بارها مطرح شد که این قرارداد را محکم ببندید. ما تجربه «قرارداد الجزایر» و قراردادهای مشابه را داشتیم. در مذاکرات هسته‏ای 14 سال گذشته، آمریکایی‎ها چندین بار تعهداتی را پذیرفتند و پس از انجام توافق به آن عمل نکردند. اینها همه تجربیاتی بود که می‎شد مورد استفاده قرار گیرد. با همه این احوال، امروز به جای اینکه در دوره پسابرجام تحریم‎ها کمتر شده باشد، وضعیت بدتری را در این زمینه تجربه می‎کنیم.

 چرا دولت برای اقدامات خود در زمینه لغو تحریم‏ها بزرگنمایی می‎کند؟
وقتی دولت هیچ اقدام موفقی در فعالیت‏های اقتصادی نداشته، این شرایط پیش می‎آید. بدون تعصب و نگاه جناحی می‎گویم، دولت در حوزه اقتصادی هیچ اقدامی که نتیجه مثبتی داشته باشد انجام نداده است. همین بحث موفقیت دولت در کاهش نرخ تورم، خود یک عدم موفقیت است نه موفقیت؛ چون وقتی رکود را بر بازار تحمیل می‎کنید، تورم کاهش می‎یابد.
در حال حاضر، رکود دلیل کاهش تورم است و اینکه هیچ فعالیت اقتصادی انجام نمی‎شود؛ یعنی به‎قدری فعالیت اقتصادی کاهش یافته که منجر به کاهش تورم شده است. کارخانه‎ها با ظرفیت‏های پایین مشغول به فعالیت هستند و کار تعداد بسیاری از آنها به تعطیلی کشیده است، تولید خوابیده و نتیجه این امر، رکود و نتیجه رکود کاهش تورم است.
تورم از ملزومات رشد و توسعه اقتصادی است. تورم وقتی رخ می‎دهد که فعالیت اقتصادی جریان داشته باشد. حداقل در کوتاه‎مدت، فعالیت اقتصادی منجر به تورم می‎شود. پس همین موضوعی که دولت با افتخار از آن یاد می‎کند که تورم را یک‎رقمی کرده‎ایم، دقیقاً نقطه ضعف فعالیت اقتصادی دولت و به معنی رکود کامل اقتصادی است. مثالی که می‎شود در این موضوع بیان کرد این است که وقتی تمام تخم‎مرغ‎ها را در سبد برجام گذاشتید که به نتیجه نرسید، در حوزه اقتصاد هم کاری انجام نشد، نتیجه این می‎شود که دیگر حرفی برای شعار‎دادن باقی نمی‎ماند. در نتیجه، مجبور می‎شوند بر دستاوردهای برجام تکیه کرده و آنها را بزرگ جلوه دهند.

 عدم لغو تحریم‎ها چه مشکلاتی را برای کشور ایجاد کرده است؟
کشور برای تحرک اقتصادی نیازمند سرمایه است و سرمایه ما در حال حاضر در خارج از کشور بلوکه شده است وقتی این سرمایه‎ها نباشد، تولید هم با مشکل مواجه می‎شود، پرداخت حقوق کارکنان دولت عقب می‌افتد و در پی همه اینها، انواع و اقسام مشکلات به وجود می‎آید. این مسایل تبعات تحریم‎هایی است که برطرف نشده است. این همان حرفی است که رئیس بانک مرکزی به‏صراحت بیان کرد. وزیر امورخارجه نیز در ملاقات با همتای آمریکایی خود این موضوع را مطرح کرد که تعهدات آمریکایی‎ها روی کاغذ مانده و انجام نشده است. برخی کشورها هم ترجیح می‎دهند که پول‎های ما آزاد نشود. مثلاً هندوستان چندمیلیارد از پول ما را در اختیار دارد. او هرچه دیرتر پول را به ما تحویل دهد یا اصلاً ندهد، به نفع این کشور است. هندوستان با این پول دارد بخشی از اقتصاد خود را می‌گرداند این کشور شاید با ما خصومتی نداشته باشد اما انگیزه‎ای هم برای بازگرداندن این مبلغ به ما ندارد.