چنانچه برخی از حرکتهای جدایی طلبانه و مسلحانه کردها در دهه های دور را به کنار گذاشته و نگاه خود را معطوف به تحولات دو دهه اخیر کردستان عراق نمائیم به نقش تعیین کننده این اقلیت قومی در ترسیم نقشه سیاسی و امنیتی عراق و حتی منطقه پی خواهیم برد.
پس از سرنگونی رژیم حاکم بر عراق در سال 2003 و به قدرت رسیدن نیروهای مبارز عراقی که خود یا کرد بودند و یا از عرب های غالبا شیعه مذهب، تحولات منطقه کردستان و مناسبات آن با دولت مرکزی در بغداد نیزوارد مرحله جدید و پیچیده ای شد.
نقطه عطف این تحولات در قانون اساسی جدید عراق بود که در همان ابتدای نگارش و مناقشه آن در پارلمان نوپای این کشور، تبدیل به یک موضوع جدی مورد بحث شد. هویت عربی عراق،فدرالیسم، زبان کردی، مناطق مورد منازعه و اختلاف مثل کرکوک از همان ابتدا نشان داد که کردهای عراق به دنبال تثبیت موقعیت خود و سهم خواهی از نظام جدید بیش از ظرفیت خود هستند.
بی تردید تنش های ظاهرا پایان ناپذیر جریانها و گروههای سیاسی عراقی در بغداد که از زمان سرنگونی رژیم سابق همچنان ادامه داشته و پس از انتخابات گذشته پارلمان تشدید گردید از عوامل بسیار مهم در امتیاز خواهی بیشتر کردها بوده است به گونه ای که همیشه در قطب بندی های سیاسی و ائتلاف های پس از انتخابات، کردها به عنوان عامل تعیین کننده و به نوعی جریان سوم بوده اند و جریان پیروز در انتخابات چاره ای جز ائتلاف با پیمان کردستان یا حداقل راضی کردن آن برای حمایت از کاندیدای نخست وزیری و تشکیل دولت نداشته است.
اما نکته مهمی که پس از سرنگونی رژیم صدام در تحولات کردستان مورد توجه بوده است سخنان صریح کردها به ویژه رئیس اقلیم آقای مسعود بارزانی درباره جدایی کردستان از عراق و اعلام تشکیل دولت مستقل بوده است. بدون شک تمامی امتیازاتی که کردها طی 9 سال اخیر از دولت مرکزی عراق کسب کرده اند و سهم خواهی بیش از ظرفیت آنان را نمی توان تنها به حساب حقوق مردم کرد نسبت به ظلم گذشته بعثی ها به آنها دانست. سهم کردها از ریاست جمهوری عراق، در اختیار داشتن پست سفیر در بسیاری از سفارتخانه های کلیدی عراق در خارج، سمت های مهم نظامی از جمله ریاست ستاد کل مشترک ارتش عراق، در اختیار داشتن چندین وزارتخانه، تخصیص 17 درصد درآمد نفتی عراق به آنها علاوه بر درآمدهای نفتی مستقل اقلیم کردستان آن هم زمانی که هیچ یک از استان های دیگر از چنین امتیازی برخوردار نیستند، دارا بودن پارلمان و وزارتخانه های مستقل، و بسیاری از موارد دیگر نمونه هایی از امتیازات و حقوقی است که کردهای عراق پس از سرنگونی رژیم صدام به آن دست یافتند.
اما همانگونه که اشاره شد تردیدی نیست رهبران فعلی کردستان عراق در یک اقدام ماجراجویانه به دنبال مطرح کردن جدایی نهایی مسیر خود از بغداد هستند. قطعا ریسک جدایی کردستان از عراق گریبانگیر دو طرف خواهد شد و شاید سهم کردها از مشکلات فرارو به دلایلی بیش از همتایان عرب آنها در بغداد باشد.
نخست آنکه برخی از کشورهای منطقه از جمله ایران، سوریه و ترکیه همیشه از مخالفان اصلی جدایی کردستان از عراق و تشکیل دولت مستقل کرد بوده اند و در صورت تحقق این مسأله این دولت دچار چالشهای سیاسی و امنیتی فراوانی با این کشورهای همجوار خود خواهد شد.
دوم آنکه حجم عظیم ثروت های نفتی عراق در مناطق جنوبی این کشور وجود دارد و در صورت جدایی کردستان سهم اختصاصی کردها از این ثروت یک شبه قطع خواهد شد. سهم زیادی از رونق اقتصادی کردستان نیز در نتیجه حضور گردشگران و خریداران وبازرگانان عراقی است که از دیگر نقاط کشور به کردستان عزیمت می کنند و در صورت قطع روابط این رونق اقتصادی به میزان قابل توجهی افت خواهد کرد.
سومین مسأله در تخاصمات کهن موجود بین دو قبیله بارزانی و طالبانی نهفته است. درست است که به رغم وجود این اختلافات، کردها با تقسیم قدرت میان طالبانی و بارزانی یکی در بغداد و دیگری در اربیل این مسأله را مسکوت نگاه داشته اند اما جدایی کردها از عراق و بافت قبیله ای حاکم بر روابط آنان و نزاع بر سهم خواهی بیشتر یک خطر بالقوه برای آنها و دولتشان خواهد بود بویژه آنکه پس از انتخابات اخیر دو جریان دیگر کرد به نام های حزب اسلامی کردستان و حزب تغییر ظهور یافتند و نشان دادند که می توانند رقیبی نسبتا جدی برای دو حزب سنتی کردستان باشند.
چهارمین مسأله تمامیت خواهی اتحادیه میهنی و حزب دموکرات و فضای امنیتی و پلیسی این اقلیم است. تمامی دستگاههای امنیتی این منطقه در اختیار این دو حزب است و دیگر جریان ها عملا سهمی از قدرت ندارند. بسیاری از کسانی که از نزدیک با تحولات کردستان آشنایی دارند فضای ساخته شده توسط رئیس این منطقه را مستبدانه توصیف می کنند و بی گمان جدایی کردها از مرکز، فضا را برای مردم این منطقه تنگ تر خواهد نمود.
پنجمین نکته در بافت تک قومیتی اقلیم کردستان نهفته است منطقه ای که تقریبا همگی ساکنان آن کرد هستند. اصولا پیشرفت بسیاری از جوامع مبتنی بر وجود اقوام و طوایف مختلف و استفاده از ظرفیت ها و استعدادها و توان مختلف آنان است همانگونه که در ایران تنوع قومی تبدیل به یک نقطه قوت و اتکا برای کشور شده است. بنابراین شکل گیری یک دولت تشکیل شده بر مبنای قومیت و به اصطلاح تک قومیتی این ظرفیت ها را از کردها سلب خواهد کرد.
نکته آخر اینکه به اذعان بسیاری از مسؤولین غربی اقلیم کردستان یکی از مراکز مهم تجمع نیروهای اطلاعاتی آمریکایی و اسرائیلی است. چندی پیش نیز یکی از مسؤولین عالیرتبه امنیتی سابق اسرائیل در گفتگو با رادیو ارتش رژیم صهیونیستی به این نکته اعتراف کرد که اسرائیل برخی عناصر ضد ایرانی را در کردستان عراق آموزش می دهد. اخیرا نیز برخی از رسانه های آلمانی از حضور اسرائیل در این منطقه برای آموزش تروریست ها پرده برداشته بودند. این مسأله نشان می دهد که با جدایی کردستان از عراق این منطقه به طور واقعی دولتی مستقل نخواهد بود و جولانگاه سازمان های اطلاعاتی منطقه و غرب برای جاسوسی علیه کشورهای همسایه خواهد شد.
همه دلایل فوق و بسیاری عوامل دیگر نشان می دهد که کردستان عراق بزرگترین ناکام جدایی از دولت مرکزی در بغداد خواهد بود.
یافتن راه حل برای این زیاده خواهی ها هم اکنون در بغداد تبدیل به یک کلاف پیچیده شده است به گونه ای که در ماههای اخیر برخی سیاستمداران عراقی در اظهار نظرهایی غیر معمول که حاکی از ناتوانی در برخورد با این مسأله دارد پیشنهاد پیشدستی بغداد در اعلام جدایی کردستان را داده اند.
به نظر می رسد حتی در صورت پایان یافتن تنش عمیق موجود میان گروههای عراقی از طریق برگزاری انتخابات پارلمانی 2014، مشکل روابط میان دولت مرکزی و اربیل همچنان به عنوان یک مسأله تنش ساز میان دو طرف باقی بماند و هیجان تشکیل یک دولت کرد در شمال عراق، با حمایت مخفی و فعال برخی بازیگران منطقه ای، کردها را متمایل به یک ماجراجویی پرهزینه و بی بازگشت کند و برای دومین بار متوالی در دوران معاصر نقشه جغرافیایی عراق را دستخوش تغییر و تحول کند.