دکتر سعیدرضا عاملی، مدرس و پژوهشگر حوزه‌های ارتباطات، دنیای مجازی و جهانی‌شدن، در دهمین همایش اساتید و دانشجویان ایرانی خارج از کشور در مشهد به تشریح «قدرت فضای مجازی، تهدیدها و فرصت‌ها» پرداخت و گفت: اینترنت، قدرت استعمار اول و دوم را به قدرت استعمار سوم تبدیل کرده که استعمار مجازی آمریکایی‌هاست.‌ هالیوود فقط سلطه سینمایی است اما «وبی وود» سلطه زندگی ایجاد می‌کند.

او با بیان اینکه در بسیاری از موارد یک پدیده را نمی‌شناسیم و با آن برخورد می‌کنیم، گفت: عدم شناخت یکی از موانع اصلی مواجهه با پدیده‌های جدید است. گاهی اوقات فرصت را تهدید فرض می‌کنیم و تهدید را فرصت که این امر معلول عدم شناخت ماست.وی با تأکید بر اهمیت روشن‌شدن رویکرد ما نسبت به فضای مجازی به عنوان یک تحول فناوری، خاطرنشان کرد: رویکرد آسیب‌گرا فقط به آسیب‌ها و تهدیدات فضای مجازی توجه می‌کند و گویی هیچ سخنی از ظرفیت‌ها در فضای مجازی وجود ندارد. معمولاً وقتی صدا وسیما مرا دعوت می‌کند، می‌خواهد که از آسیب‌های فضای مجازی صحبت کنم. این رویکرد تمام ظرفیت‌های این حوزه را تبدیل به آسیب و تهدید می‌کند.

بهترین رویکرد مواجهه با فضای مجازی چیست؟

رئیس دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران با اشاره به الگوی «اینترنت همه چیزها» که همه پدیده‌ها را موضوع ارتباط با اینترنت می‌داند، خاطرنشان کرد: رویکرد دوم، رویکرد ابزاری است که اینترنت را به شکل ابزار می‌بیند و تلاش دارد که از ظرفیت‌های این ابزار به‌صورت تقلیدی استفاده کند. ما نمی‌توانیم ظرفیت‌های پیام‌رسان‌های برخطی(آنلاین) همچون تویتتر و فیس‌بوک را بومی‌کنیم چون بومی‌ نمی‌شود. در واقع، نمی‌توانیم از ظرفیت‌هایی که بازسازی فرهنگ لیبرال غرب هست، در جامعه ایرانی استفاده کنیم؛ جامعه‌ای که دغدغه‌اش سلامت اجتماعی است. لذا این رویکرد هم ناکارآمد است.

به باور او، تفکر مهندسی در ایران متأسفانه به این رویکرد متمایل است و فضای مجازی را صددرصد مثبت می‌بیند.

عاملی از رویکرد دیگری به نام رویکرد راهبردی سخن گفت و توضیح داد: این رویکرد تلاش می‌کند به آسیب‌ها و فرصت‌ها به‌طور همزمان توجه کند. اما رویکرد دقیق‌تر که تولید فکری خود ماست، رویکرد دو فضایی است. یعنی فضای دوم ادامه فضای اول طراحی می‌شود. فضای مجازی، فضایی است که فضای فیزیکی را درک و دریافت می‌کند. فضای مجازی باید بتواند فضای اندیشه‌ای محیط اول را که فضای بومی‌ ماست، دریافت کند.

بازنمایی اطلاعات به شکل دلخواه

معاون برنامه‌ریزی و فناوری دانشگاه تهران با بیان اینکه اینترنت بر مبنای ایدیولوژی لیبرال طراحی شده، گفت: به همین علت این فضا دسترسی به همه چیز را ممکن می‌کند. تفکر لیبرال، آزاد‌کردن پتانسیل‌ها و ایجاد ظرفیت برای دسترسی به همه چیز است.

به باور او، قدرت از فضای فیزیکی به فضای مجازی توسعه پیدا کرده است و ارتش‌هایی با ظرفیت‌های هوشمندسازی بسیار قدرتمندتر شده‌اند. قدرت، دو فضایی شده است؛ فضای فیزیکی و فضای مجازی.

عاملی افزود: صنعت بازنمایی به دنبال این است که به‌گونه‌ای بازنمایی کند که می‌خواهد. قدرت مجازی یعنی مدیریت نظام‎مند اطلاعات و توسعه، قدرت انسان است که از ذهنش برگرفته شده است. فضای مجازی ادامه ذهن است. همان ذهن ما بود که تبدیل به اینترنت شد. فضای مجازی خیال را به واقعیت تبدیل کرد.

 تحقق عدالت اجتماعی در فضای مجازی

عضو وابسته گروه مطالعات آمریکای  دانشکده مطالعات جهان معتقد است که در این فضا دامنه دانش گسترش پیدا کرده است.او با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری در مناسبت‌های مختلف و تأکید ایشان بر اهمیت این فضا، گفت: به تعبیر ایشان همانطور که انقلاب اسلامی ‌باعث تحول شده، فضای مجازی هم باعث تحول شده است. مقایسه ایشان به دلیل ظرفیت‌هایی است که در این محیط وجود دارد.

به گفته عاملی، عدالت اجتماعی از طریق فضای مجازی می‌تواند تأمین شود. باید سیستم ایجاد شود تا سیستم با جامعه صحبت کند و فساد را از نظام اداری ما بردارد. نظام اداری ما فاسد است. بر اساس یک نظرسنجی ملی، 67 درصد پاسخگویان اظهار کرده‌اند که در نظام اداری تجربه فساد را دارند. با هوشمندسازی محیط اداری می‌توان این فساد را از بین برد .او افزود: فضای مجازی یعنی توانش 10 متمایل به بی‌نهایت. داده‌ها در این فضا مثل میوه‌های بهشتی است؛ هرچه برمی‌داری جایش سبز می‌شود. در فضای مجازی هرچه مصرف کنید از ذات آن کم نمی‌شود و تمام نمی‌گردد. فضای مجازی، جهان افزایش‌ها و توسعه‌هاست. اگر این فضا کنترل نگردد، خیلی خطرناک می‌شود. روزانه 112 میلیارد ایمیل تبادل می‌شود. حجم محتوایی که به این محیط می‌آید، خیره‌کننده است. تبادل بورس نیویورک در 2 هفته معادل تبادل مالی 2 قرن هجدهم و نوزدهم است.

اگر نجنبیم مقهور این محیط می‌شویم

ما از اینترنت استفاده می‌کنیم اما چقدر آن را می‌شناسیم؟ دکتر عاملی با طرح این پرسش، گفت: جهان مجازی، محیطی متکثر است. در وب یک ، ورود ما اطلاعاتی بود و امروز از اینترنت 1، 2، 3 و n صحبت می‌کنند. او با بیان اینکه فضای مجازی قدرت فراگیری همه چیزها را در همه مکان‌ها دارد، خاطرنشان کرد: این فضا همه ظرفیت‌های پراکنده را متمرکز می‌کند، استقلالِ همراه با اتصال را می‌آورد و یکپارچه‌شدن خدمات اینترنتی از ویژگی‌های این فضاست.عاملی تشریح کرد: کارشناسان نظام  اقتصادی جدیدی را بر مبنای اینترنت ترسیم می‌کنند. ما از تکنولوژی تلویزیون و سینما حرف نمی‌زنیم، ما از تکنولوژی قدرتمندی صحبت می‌کنیم که همه عرصه زندگی را می‌گیرد و اگر نجنبیم، مقهور این محیط می‌شویم؛ عمله سیستمی‌ خواهیم شد که در ارتش آمریکا تولید شده و بر مبنای خواسته‌های سلطه‌گرایانه آمریکایی جلو می‌رود. به‎ناچار باید بر این پدیده مسلط شویم.

مفهوم جهانی‌شدن را نفهمیدیم

این پژوهشگر مهم‌ترین قدرت فضای مجازی را تبدیل ارتباطات محلی به ارتباطات فرامحلی دانست و افزود: وقتی بحث جهانی‌شدن مطرح شد، ما در برابر آن سپر گرفتیم چون آن را نفهمیدیم و گفتیم جهانی‌سازی! به آن حمله کردیم، برایش مرکز تأسیس کردیم و باز تعطیلش کردیم زیرا این پدیده را نمی‌شناسیم. جهانی‌شدن یعنی فرامحلی‌ شدن.

به گفته او، امروز آمریکایی‏ها در دنیا حضور دارند و حضور و کنترل داده‌ای آنها بر همه پدیده‌ها، قدرت آمریکایی‎ها  را تأمین می‌کند. 65 درصد جست‌وجوی اطلاعات از گوگل و 95 درصد جستجوی اطلاعات از موتورهای جست‌وجوگر آمریکایی انجام می‌شود. سهم میزبانی اطلاعات در کل خاورمیانه 23 دهم درصد است؛ در حالی که 75 درصد میزبانی اطلاعات در دست آمریکایی‌ها بود که الان 55 درصد شده و 20 درصد آن به دست ژاپنی‌ها و چینی‌ها رسیده است .عاملی توضیح داد: تبدیل امر آنالوگ به دیجیتال، 2 انقلاب بزرگ در دنیا ایجاد کرد. نخست اینکه اطلاعات را تبدیل به داده کرد. تا سال 2001 در کشورهای پیشرفته این انقلاب به پایان رسید. در انقلاب دوم، داده‌ها تبدیل به رفتار اجتماعی شده است و تا سال 2020 این داده‌ها به خدمات‌ تبدیل ‎می‌گردد. مثلاً کره جنوبی اعلام کرده که یک شهروند کره‌ای حتی برای یک بار هم نیاز به مراجعه به ادارات دولتی ندارد .

اینترنت مثل هواست

دکتر عاملی با بیان اینکه فضای مجازی صنعت تک‌رسانه ای را به صنعت همه‌رسانه‌ای تبدیل کرده، گفت: امروز پایان تلویزیون، رادیو، سینما و مطبوعات فرا رسیده است.به باور او، این تعبیر دقیقی هست که اینترنت مثل هوا شده است و بدون اینترنت، تنفس در فضای اجتماعی ممکن نیست. سیاست‌های انقباضی نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد لذا باید سیاست‌های انبساطیِ با اعمال حاکمیت جمهوری اسلامی ‌را داشته باشیم.

عاملی گفت: اینترنت پاک می‌تواند تبدیل به واقعیت شود. می‌شود لیبرالیسم را تبدیل به الگوریتم کرد اما نمی‌شود توحیدگرایی را تبدیل به الگوریتم کرد؟ مثلاً نرم‌افزارهایی که روی رایانه برای کودکان ایجاد می‌شود به این خاطر است که جست‌وجو را برای کودک محدود کند.وی با بیان اینکه بزرگ‌ترین تغییر در فضای مجازی، تبدیل قدرت مبتنی بر زمان فیزیکی به قدرت مبتنی بر زمان مجازی است، یادآور شد: در این فضا فاصله حذف می‌شود. به آقای آخوندی گفتم که بحث انتقال پایتخت را منتفی کنید چون پایتخت قابل انتقال به فضای مجازی است.