به گزارش قدس آنلاین بر اساس آمار وزارت راه و شهرسازی، جمعیت حاشیه‌نشینان معادل 30 درصد جمعیت شهری کشور است؛ گروهی که از حداقل امکانات رفاهی، سکونتگاهی، امنیت، بهداشت، آموزش و... محرومند و در اغلب موارد از دید خودشان شهروندانی «درجه یک» نیستند و محل سکونتشان را «ناکجاآباد» می‌دانند.
حاشیه‌نشینی در ایران مدرن به عنوان شانزدهمین کشور پرجمعیت جهان، سابقه‌ای حدود صد ساله دارد و در فاصله سال‌های 1355 تا 1390 بیش از 23 درصد رشد جمعیتی داشته که در همین مدت جمعیت شهری پنج برابر شده است، از این رو شاهد تشدید پدیده حاشیه‌نشینی و ساخت سکونتگاه‌های غیراستاندارد در اطراف شهرها بویژه کلانشهرها هستیم.
چرا حاشیه نشینی؟
واقعیت این است که در سال‌های اخیر حاشیه‌نشینی در ایران رشد چشمگیری داشته است که این رشد عمدتاً از تورم لجام گسیخته سال‌های اخیر، مشکلات اقتصادی و معیشتی نشأت می‌گیرد. به عقیده تحلیلگران، درآمد اندک زندگی روستایی، کمبود و گرانی خانه و زمین و اجاره بها در شهرها و درآمد ناچیز نیروهای مهاجر به شهر آمده سبب شده، این میهمانان ناخوانده رشد قارچ گونه سکونتگاه‌های اغلب غیر رسمی را رقم بزنند و این در حالی است که برخی زوج‌های جوان شهری هم با شروع زندگی مشترک و نداشتن توان پرداخت اجاره بها در شهر به این مناطق کوچ کرده‌اند.
اینکه هر روز صبح و شاید پیش از طلوع آفتاب، حاشیه‌نشینان راهی شهرها می‌‌شوند و با کوچ آفتاب به سمت خانه‌های دورافتاده خود با فاصله‌ای 30 تا 40 کیلومتری تا کلانشهرها بازمی‌گردند، واقعیت تلخی از جنس فقر را در خود نهفته دارد، زیرا این جمعیت به حاشیه رانده شده، برای خانه‌دار شدن در کشور در حال توسعه‌ای مانند ایران باید حداقل هشت برابر درآمد سالانه خود را هزینه کنند و برای اجاره بها انتخابی جز اختصاص بیش از 50 درصد درآمد ماهانه خود ندارند.
سیمای محزون خانه‌های حاشیه‌نشینان
نخستین مشخصه سکونتگاه‌های مردمان حاشیه‌نشین، تراکم زیاد و جمعیت انبوه آن است و همین مشخصه سیمای محزونی را برای بافت‌های حاشیه‌ای ترسیم می‌کند. تخمین زده شده بیش از 65 درصد این خانوارها که اغلب جوان هستند، در اتاقی 5/2 متری ساکن هستند، حال آنکه استاندارد جهانی زیربنای اتاق را 5/18 متر تعریف کرده است. وضعیت نامطلوب بهداشت، آموزش و خدمات زیربنایی، فقر شدید فرهنگی و آسیب‌های متعدد اجتماعی، ساکنان حاشیه‌ها را بشدت آزار می‌دهد و از آنجا که در این مناطق خانه و زمین ارزان است، رشد ساخت و سازهای غیرقانونی، بدون ضابطه و از سر سوداگری، پدیده روزمره زندگی مردمان این مناطق است.
واقعیت گزنده دیگری که در خصوص مسکن‌های حاشیه‌ای قابل انکار نیست، اینکه این سرپناه‌های اغلب غیرقانونی، ارزان (در بسیاری موارد بدون رهن و با اجاره‌های ماهانه حداکثر 200 هزار تومانی برای مستأجران و متری 700 تا یک میلیون تومان برای خریداران) ساخته شده از مصالح بی‌کیفیت و در دسترس و گاه کار دست خود اهالی است. ضمن اینکه فرسودگی و عمر بالای خانه‌ها، تکمیل نبودن تأسیسات، دوری روزافزون مردم این مناطق از جامعه و فرهنگ شهری و مواردی از این دست تصویری نامطلوب از مناطق حاشیه‌ای را ارایه می‌دهد.
مسکن مهر؛ طرحی که «حاشیه ساز» شد
دولت‌ها در سال‌های اخیر همواره برنامه‌ها و شعارهایی در راستای رفع معضل حاشیه‌نشینی و حداقل کاهش مشکلات خاص این مناطق و در مجموع خانه‌دار کردن اقشار کم درآمد مطرح کرده‌اند، اما به عقیده برخی صاحب‌نظران همین برنامه‌ها در تشدید حاشیه‌نشینی تأثیر داشته و معکوس عمل کرده است.
یک استاد شهرسازی در این زمینه به «صمت» می‌گوید: برای مثال مسکن مهر نماد و عامل توسعه حاشیه‌نشینی بود؛ زیرا مصداق «ارایه یک برنامه بدون مطالعه و تنها یک بخش مشکل را دیدن و فقط ساخت و ساز کردن» بود و به هیچ وجه، زیربنای مطالعاتی و مکان‌یابی درست و اصولی نداشت. محمد مهراندیش این طرح را نوعی «حاشیه‌نشینی تعمّدی» توصیف و اضافه می‌کند: برای کاهش حاشیه‌نشینی در کلانشهرها، در کنار برنامه‌ریزی منطقه‌ای و آمایش سرزمین، می‌توان بر توسعه داخلی شهر و به‌سازی بافت‌های فرسوده تمرکز کرد.
وی خاطرنشان می‌کند: ایده شهرهای جدید، در صورت وجود مبنای صحیح و دقیق مطالعاتی و مکان‌یابی مناسب، می‌تواند جایگزین خوبی برای مسکن مهر در قالب طرح دولت برای مسکن کم‌درآمدها باشد؛ طرحی که حاشیه‌نشینی را افزایش ندهد و جایگزین توسعه داخلی شهرها شود. به باور این کارشناس، توسعه داخلی در قالب شهرهای جدید، مانع تخریب زمین‌های کشاورزی و جنگل‌ها و موجب حفظ محیط زیست می‌شود.
حاشیه‌نشینی و آسیب‌های متعدد حاصل از آن در حالی همچون بختک راه تنفس شهرها را مسدود کرده که دولت در بودجه سال جاری قصد دارد، با اختصاص۲۰۰ میلیارد تومان و افزایش پنج برابری آن در ستادهای بازآفرینی، این مناطق را سامان دهد. همچنین با پرداخت مابه التفاوت سود تسهیلات پرداختی در قالب ۳۰۰ هزار وام نوسازی به متقاضیان از محل ۱۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار پیش‌بینی شده سال جاری تلاش می‌کند، سیمایی مطلوب‌تر و شاداب‌تر از بافت‌های حاشیه‌ای ارایه دهد.
واکنش وزیر راه و شهرسازی
پیشتر وزیر راه و شهرسازی با اشاره به افزایش حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ کشور، اعلام کرده بود، حدود ۱۸ میلیون نفر از ۵۵ میلیون نفر جمعیت شهری معادل یک سوم شهروندان ایران حاشیه نشین هستند.
با این حال آخوندی در آخرین جلسه ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، طرح پیشنهادی این وزارتخانه را برای تولید انبوه مسکن در بافت‌های ناپایدار و فرسوده شهری ارایه داد و تأکید کرد، 30 درصد مناطق و حدود ۲۷۰۰ محله شهری در ۴۹۵ شهر کشور بافت فرسوده و ناکارآمد شهری دارند و حدود ۱۹ میلیون نفر در این مناطق در وضعیت بد مسکنی به سر می‌برند.
نظر شما