حمایت از جریان سیاسی خاص یا افشای عملکرد مسئوولان و سیاست‌های آنها از مهم‌ترین کاربردهایی است که اینک فضای مجازی را مهم‌تر از آنچه به عنوان یک سرگرمی و شبکه ارتباطی رایگان بدان نگریسته می‌شود، تبدیل کرده است. «قدس» در گفت‌وگو با دکتر یوسف خجیر، عضو هیأت علمی و مدیر گروه ارتباطات اجتماعی دانشگاه سوره، به بررسی اهمیت شبکه‌های مجازی و اجتماعی و تأثیرگذاری آن بر دنیای سیاست و پیشبرد اهداف حاکمیت پرداخته است.

*در سال‌های اخیر شبکه‌های اجتماعی ثابت کرده اند که از ظرفیت‌ و قابلیت‌های مختلفی بخصوص در حوزه مسایل سیاسی بهره‌مند هستند. آیا شبکه‌های اجتماعی می‌توانند بر حکومت‌ها تأثیر بگذارند؟

فضای مجازی در سال‌های اخیر فی‌نفسه به عنوان یک رسانه مستقل و بسیار تأثیرگذار در بین سایر رسانه‌های صوتی و تصویری و دیداری جای خود را باز کرده است. انتشار سریع و گستره پوشش اطلاعات و اخبارِ مربوط به توانمندی دیدگاه‌ها و نظریات مربوط به حکومت و نظام جمهوری اسلامی از مهم‌ترین مسایلی است که در رسانه‌ها بدان پرداخته می‌شود. یقیناً این مهم موجب پر‌رنگ‌تر شدن حضور و نقش شهروندان در معادلات سیاسی و  تقویت فرهنگ مشارکت سیاسی آنها شده است. شبکه‌های مجازی در سال‌های اخیر به افزایش توانمندی سیاسی و مدنی مردم برای حضور بهتر، عاقلانه‌تر و قوی‌تر در سرنوشت سیاسی خود بسیار کمک کرده است؛ به‌نحوی که تقویت نقش شهروند سیاسی از طریق اطلاعات و آگاهی از وظیفه جامعه و بازنمایی آنان از طریق انتقاد و به‌چالش‌کشیدن قدرت و ایجاد فضای عمومی انتقادی نسبت به عملکرد دولت و قدرت یکی از مهم‌ترین کاربردهای رسانه‌ها و فضای مجازی است و نشان داده که مردم از این طریق توانسته‌اند بر عملکرد حکومت و مسؤولان و دولتمردان بیش از پیش نظارت کرده و درباره آن اظهار نظر کنند. بی‌شک، پیام و مخاطب از اجزای مهم در شبکه‌های مجازی به شمار می‌‌روند زیرا این 2 مؤلفه از خود رسانه هم مهم‌تر هستند و چگونگی استفاده از آن و برداشت مخاطب از مطالب بسیار اهمیت دارد. با نگاهی به مجموعه عملکرد فضای مجازی می‌توان دریافت که این فضا دارای 2 کاربرد متفاوت، اعم از مثبت و منفی و تهدید و فرصت، است و این مسأله به چگونگی استفاده کاربر از آن بستگی دارد. مسلماً اگر فرستنده و مخاطب درک درستی از فضای مجازی داشته باشند، می‌توانند از آن به عنوان یک فرصت برای انتقال مطالب مختلف در حوزه‌های مختلف مخصوصاً در مبحث مهم سیاست، اعم از داخلی یا خارجی، با انتشار سریع و آزاد اخبار، استفاده کرده و به انتقال سریع اطلاعات با استفاده از توانمندی‌های شبکه‌های اجتماعی کمک نمایند.

* می‌توان گفت که شبکه‌های اجتماعی از ظرفیت‌های قابل قبولی برای افزایش وحدت سیاسی و افشای توطئه‌های خارجی برخوردارند؟

امروزه یکی از قابلیت‌های مهم شبکه‌های اجتماعی، افزایش وحدت و همبستگی ملی است. با استفاده از ظرفیت‌های خاص این دنیای گسترده مجازی می‌توان کشور را در برابر تهدیدهای خارجی که  به‌صورت بین‌المللی و با حضور پررنگ امپریالیسم و در جهت سلطه و تضعیف نظام جمهوری اسلامی صورت می‌گیرد، مصون نگاه داشت. مسلماً شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی می‌توانند با استفاده از ظرفیت‌های خود حربه‌ای مؤثر و افشاگر در برابر جنایت‌های داعش باشند که یکی از خطرناک‌ترین و بی‌رحم‌ترین گروه‌های تروریستی تحت حمایت نظام سلطه است. شبکه‌های اجتماعی فرصت بهینه‌ای برای افشای جنایت‌های بی‌رحمانه داعش و از سویی دیگر، نشان‌دادن اسلام واقعی و علما و دیندارانی است که درک درستی از اسلام حقیقی دارند. لذا استفاده به‌جا و هوشیارانه کاربران از این فضا می‌تواند در تقویت نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران و افشای توطئه‌های غرب و افراطی‌گری‌های وهابی‌ها و گروهک تروریستی داعش که برداشت و درک صحیحی از اسلام واقعی به جهانیان ارایه نمی‌کنند، نقش قابل توجهی ایفا نماید.

* آیا شبکه‌های اجتماعی می‌توانند در کمک به تشکل‌های سیاسی داخلی نقش مؤثری ایفا کنند؟

یکی از قابلیت‌های سیاسی شبکه‌های اجتماعی کمک به احزاب، تشکل‌ها و نهادهای سیاسی برای جذب طرفدار و اشاعه دیدگاه‌ها است. این امر باعث می‌شود که فرهنگ تحزب واقعی که در ایران از ابتدای فعالیت احزاب تا کنون ناقص و ضعیف بوده، تقویت شود. بنابراین، شبکه‌های اجتماعی نقش مؤثری در توانمندسازی احزاب و تشکل‌های سیاسی دارند.

*ترویج فرهنگ بی تفاوتی در مسایل سیاسی یکی از معضلات شبکه های اجتماعی محسوب می شود.

بله . ترویج فرهنگ بی‌تفاوتی سیاسی، کاهش نقش فعال مردم در قدرت و تقویت نقش تقلیدی آنان باعث بی تفاوتی مدنی می‌شود که از جمله معایب عدم هدایت شهروندان در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی است. در این وضعیت شهروند فکر می‌کند با انجام کنش در فضای مجازی نیازی به حضور و خدمت در فضای واقعی نیست.

برخی از صاحبان و گردانندگان شبکه‌های اجتماعی و صاحبان صفحات مجازی و کانال‌ها برای استفاده از قدرت شهروندان در جهت اهداف سیاسی و جناحی خود، مطالبات سیاسی نادرستی برخلاف خواسته واقعی جامعه تولید کرده و به‌نوعی کنترل افکار عمومی جامعه را در راستای امیال جناحی و سیاسی خود به دست می‌گیرند که موجب می شود خطر فراموشی منافع ملی، مردم و کشور را تهدید می‌کند. همچنین سوء‌استفاده‌کنندگان و دشمنان نظام از وضعیت انفعال اجتماعی مردم در فضای مجازی به نفع خود استفاده کرده و آنها را به سوی افکار و خواسته‏های خود هدایت می‌کنند. ازدیگر آسیب های شبکه های اجتماعی ترویج دیدگاه‌های خلاف حکومت و تشکیک در مبانی نظام است. جریان‌سازی و فضاسازی علیه حکومت و دولت در عرصه خارجی و داخلی، پذیرش این جریان‌سازی توسط شهروندان به دلیل تحت تأثیر قرار گرفتن از دیگران و تقویت و روحیه تقلیدی آنان در این فضا موجب تضعیف عقلانیت و تجزیه و تحلیل مسایل می‎شود که این مسأله خود یکی از مهم‌ترین اهداف دشمن در خلق شبکه‌های اجتماعی است. سرورهای شبکه‌های اجتماعی در خارج از ایران قرار دارد و استفاده حداکثری مردم ایران از چنین رسانه هایی بستر لازم برای سوء‌استفاده نظام سلطه علیه جمهوری اسلامی ایران را فراهم می‌کند.

*راهکارهای مقابله با تهدیدهای سیاسی شبکه‌های اجتماعی چیست؟

شفاف‌سازی در ارایه اطلاعات و اخبار، اطلاع‌رسانی به‌موقع مسایل و چالش‌ها قبل از بروز شایعه و بحران در خصوص مسایل سیاست داخلی و تقویت رابطه دو سویه حکومت و دولت با از راهکارهای مهمی است که دولت و حاکمیت باید به آن اهتمام ویژه‌ای داشته باشند. زیرا دنیای امروز دنیای ارتباطات است. نمی‌توان مردم را از این فضا دور و یا از دسترس آنان خارج کرد. در عوض، دولت می‌تواند با بهره‌برداری‌های درست فضایی را ایجاد کند که نقش انتقادی و نظارتی مردم کاملاً پذیرفته شود و دایره محرمیت مردم به امور اجتماعی، فرهنگی و بخصوص سیاسی کاملاً به رسمیت شناخته شود. در این فضاست که بسیاری از مسایل و معایب سیاسی شبکه‌های اجتماعی از بین رفته و راه برای همگرایی مردم با حاکمیت باز می‌شود.  

*بنابراین آموزش شهروندی یک ضرورت است؟

غفلت از آموزش شهروندی، با توجه به گسترش روزافزون شبکه‌های اجتماعی، بی‌شک تبعات سیاسی مختلفی را بر حاکمیت تحمیل خواهد کرد.

*با توجه به حاشیه‌های دنیای سیاست، کاربران چه وظیفه‌ای در استفاده صحیح از شبکه‌های مجازی دارند؟

بیش از هر چیز باید به محتوایی که تولید می‌کند، توجه شود که آیا این محتوا به منافع ملی و سیاست داخلی و جلوگیری از توطئه‌های خارجی کمک می‌کند؟ همچنین درباره مسایل چالشی و بحرانی هم در پذیرش و هم در انتشار آن دقت بیشتری داشته باشد زیرا عدم شفافیت باعث ترویج شایعه در جامعه می‌شود. بنابراین در صورت کسب اخبار هیجانی و بحرانی، در خصوص پذیرش و انتشار آن در فضای مجازی، باید با دقت بیشتری عمل کند.