ترمیم روابط سیاسی آنکارا و مسکو را باید واکنش اردوغان و اعمال فشار او بر متحدان غربی‌اش تلقی کرد؛ امری که با توجه به عضویت ترکیه در ناتو برای غربی‌ها خوشایند نیست و بسیاری از تلاش‌ها و دستاوردهای آنها برای نفوذدادن ناتو در حیاط خلوت روسیه و محاصره این کشور را بر باد خواهد داد. اما تغییر موضوع اردوغان در مورد بحران سوریه، در حقیقت تلافی حمایت عربستان و امارات از کودتا در این کشور است. شاید اردوغان به نحو دیگری نمی‌توانست این خنجرزنی متحدان دیروز عرب خود را پاسخ دهد اما این پاسخ خود شدیدترین ضربه را بر آنها وارد خواهد آورد.

خروج از جبهه ضدسوریه

روز دوشنبه بینالی ییلدریم، نخست‌وزیر ترکیه، از طرح 3 مرحله‌ای این کشور برای ترمیم روابط با سوریه خبر داد؛ طرحی که بر مبنای آن نظارت بر مرزهای 2 کشور صورت خواهد گرفت؛ از تشکیل یک دولت مستقل توسط حزب دموکراتیک کردهای سوریه ممانعت به عمل خواهد آمد؛ و نهایتاً با حل مسایل و تحقق یک راهکار سیاسی، موضوع پناهجویان سوری و بازگشت آنها کلید خواهد خورد. البته در نگاه اول، این طرح بیشتر نیازها و مصالح امنیتی ترکیه را تأمین می‌کند و تأکید ویژه‌ای بر نگرانی آنکارا از قدرت‌گرفتن کردهای سوریه دارد. اما در مجموع تأمین منافع ترکیه در این طرح مستلزم خروج ترکیه از جبهه ضدسوریه خواهد بود.

به نظر می‌رسد ترکیه از هم‌اکنون بنا دارد این طرح را به‌صورت یک‌جانبه آغاز کند زیرا وزیر خارجه روسیه 3 روز پیش (طی سفر اردوغان به سن‌پترزبورگ) از توافق با آنکارا برای نظارت بین‌المللی بر مرزهای این کشور با سوریه خبر داد تا تردد تروریست‌ها مهار شود. اکنون تنها نکته کلیدی‌ای که باقی می‌ماند، موضوع دوران انتقالی و موضع آنکارا در مورد شخص بشار اسد است.

آنچه تا کنون بحران و جنگ در سوریه را به درازا کشانده، تأکید و اصرار جبهه ضدسوریه و بویژه آمریکا و کشورهای عربی همچون عربستان سعودی بر لزوم حذف بشار اسد حتی در دوران انتقالی است. وگرنه تا کنون بحران سوریه به یک راهکار سیاسی برای آشتی ملی و تشکیل دولت وحدت ملی انجامیده بود. اکنون اردوغان با یک چالش جدی در مورد این موضوع خاص روبه‌رو است که به نظر نمی‌رسد به‌راحتی قابل حل و فصل باشد. حتی حالا هم مولود چاووش اغلو، وزیر خارجه این کشور، می‌گوید موضع ما در مورد اسد تغییری نکرده است که این امر علامت سؤال جدی را در برابر اصلاح روابط این کشور با سوریه قرار می‌دهد و این شک را به وجود می‌آورد که شاید اردوغان هنوز هم مردد است تا بییند بازی سیاسی او در رفتن به سوی مسکو و مانورش در مورد سوریه چه تأثیری بر رفتار متحدان غربی و عربش دارد. اما به هر حال، تغییر سیاست خارجی ترکیه اگر هم ادامه پیدا کند، به باور کارشناسان لاک‌پشتی و محافظه‌کارانه خواهد بود.

راه دشوار اردوغان

جعفر قنادباشی در این باره می‌گوید: ارایه طرح 3 مرحله‌ای ییلدریم برای سوریه یک گام مقدماتی برای نوعی عادی‌سازی روابط با سوریه است که در ورای آن، نوعی چانه‌زنی سیاسی برای گشودن یک سلسله‌مذاکرات تازه درباره مسایل موجود شکل می‌گیرد. ترکیه الان در شرایطی است که نمی‌تواند سیاست گذشته خود در سوریه را ادامه دهد و این طرح، پایان سیاست‌های خصمانه و یک‌سویه ترکیه در سوریه را اعلام می‌کند و همزمان، نوعی همسویی با با مواضع روسیه و ایران می‏باشد.

این کارشناس مسایل ترکیه می‌افزاید: این طرح به مسکو و تهران اطمینان می‌دهد که آنکارا می‌خواهد در مسیر دیگری حرکت کند. این را هم نباید نادیده گرفت که ترکیه در مقطع کنونی به کمک‌های ایران و روسیه نیاز دارد و باید پاسخ حمایت این 2 کشور را در بحران کودتای اخیر بدهد. همچنین، فاصله‌گرفتن آنکارا از ریاض را باید در این طرح مستتر دید زیرا مفاد این طرح تحولات دیگری را در درون خود دارد که بیانگر دورشدن ترکیه از متحدان عرب دیروز خود است.

قنادباشی تصریح می‌کند: موضوع کردها به عنوان یکی از 3 محور اصلی این طرح، اگرچه ملاحظات امنیتی ترکیه را تأمین می‌کند اما موضوعی است که مورد توافق ایران، عراق و سوریه هم هست و بر تمامیت ارضی سوریه تأکید می‌کند و واکنشی است به مداخله آمریکا در مناطق کردنشین و تحریک آنها به جدایی‌طلبی. اما آنچه اکنون اهمیت دارد، ضرورت شفاف‌سازی سیاست ترکیه در مورد گروه‌های تروریستی و ارتباط با آنها و ضرورت جلوگیری از ترددشان از خاک ترکیه به سوریه است. خوشبختانه ترکیه و روسیه اعلام کرده‌اند که توافقاتی در این مورد صورت گرفته است و ترمیم روابط این کشور با سوریه مستلزم اجرایی‌شدن این امر است.

وی در مورد چالش ترکیه برای پذیرفتن اسد به عنوان رئیس‌جمهور قانونی سوریه و عبور از موضع حذف اسد می‌گوید: جلب نظر مسکو و تهران مستلزم توقف حمایت آنها از تروریست‌ها است و عضویت ناتو و مواضع اخوانی آنها هم نمی‌تواند مانع این تغییر شود. اما در مورد بشار اسد، اردوغان با مشکل روبه‌رو است زیرا او حیثیت خود را در 5 سال گذشته به شعار حذف اسد گره زده است. علاوه بر این، او با اسراییل هم از در تنش‌زدایی درآمده و حالا حمایت از اسد چرخشی است که حیثیت او را در داخل ترکیه خدشه‌دار می‌کند و این امر از موانع جدی در برابر اردوغان به حساب می‎آید.