به گزارش قدس آنلاین به نقل از تبیان، پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله، انصار به سرعت راهی سقیفه بنی ساعده شده و کاملاً مخفیانه برای خود گردهمایی تشکیل دادند زیرا از نظر مسلمانان صدر اسلام، جانشین پیامبر تقدس ندارد، آن چه که تقدس دارد جایگاه خلافت است.

به این دلیل است که وقتی سقیفه تشکیل گردید با وجود اینکه مردم از زبان خود رسول خدا، جانشین را شناخته بودند اما به تصمیم سقیفه تن دادند. و سعد بن عُباده رئیس قبیله خزرج را در حال بیماری در آن گردهمایی حاضر نمودند. سعد به فرزندش فرمان داد: از آن جا که به جهت بیماری قادر نیست صدایش را به همه حاضران برساند، هرگاه سخن می گوید، مطالب او را برای مردم تکرار کند، از این رو، سعد سخن می گفت: و فرزندش (قیس) گوش می داد و سپس با صدای بلند آن مطالب را برای مردم بازگو می کرد. سعد خطاب به حاضران گفت: شما در پذیرش دین الهی پیشی داشته اید و در اسلام از ارج و فضیلتی برخوردارید که هیچ قبیله ای از عرب از آن برخوردار نیست، رسول اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) سیزده سال میان قوم خود زندگی کرد و آن ها را به پرستش خدا و ترک بت پرستی فراخواند ولی تعدادی اندک به آن بزرگوار ایمان آوردند تا این که شما را فضیلت و کرامت بخشید و به دین خود اختصاص داد. شما با کسانی که نافرمانی او کردند به شدت برخورد کردید و بیش از دیگران با دشمنانش مبارزه نمودید و آن گاه خداوند در حالی که از شما خشنود بود، روح او را قبض نمود. در این موضوع با یکدیگر متحد و یکپارچه باشید زیرا شما از همه مردم به خلافت سزاوارتر و شایسته ترید.

ولی از دیدگاه کسانی که این رخدادها را مورد بررسی قرار می دهند به دلایلی که در ذیل به بیان آن ها خواهیم پرداخت، گردهمایی انصار در آغاز، در جهت اختصاص دادن میراث پیامبر به خود و غصب خلافت از صاحبان اصلی آن تشکیل نشد:

١ . نخبگان انصار نظیر: ابو ایّوب انصاری، حُذیفه یمانی، بَراء بن عازب، عُباده بن صامت که در جنگ بدر شرکت کرده بودند، در این گرد همایی حضور نداشتند.

٢. انصار، سخنان و رهنمودهای پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) از جمله «پیشوایان دین از قریش اند» را به خوبی فهمیده و آن ها را به خاطر سپرده بودند و بر آن چه در مورد عترت پاک پیامبر وارد شده بود، آگاهی داشتند و خود، در روز غدیر شاهد بودند که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) علی(علیه السلام) را به جانشینی خویش منصوب کرد و آنان را به پیروی از علی و اهل بیتش، سفارش فرمود ولی به مجرد این که متوجه شدند علی(علیه السلام) در حکومت نقشی کلیدی ندارد گفتند: ما با کسی غیر از علی بیعت نخواهیم کرد(1).

از نظر مسلمانان صدر اسلام، جانشین پیامبر تقدس ندارد، آن چه که تقدس دارد جایگاه خلافت است. به این دلیل است که وقتی سقیفه تشکیل گردید با وجود اینکه مردم از زبان خود رسول خدا، جانشین را شناخته بودند اما به تصمیم سقیفه تن دادند.

 ٣ . با عنایت به این که هنوز پیکر مطهر رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) به خاک سپرده نشده بود، آیا با عقل سازگار بود که بزرگان قوم در مراسم دفن پیامبر خدا شرکت نکرده و به گردهمایی انتخاب جانشین، سرگرم باشند؟!

٤ . می توان گفت گردهمایی انصار به انگیزه تعیین سرنوشت خویش در حکومت جدید تشکیل شد، زیرا آن ها پس از این که اطلاع یافتند قریش بنا دارد تصمیم خود را مبنی بر« عدم جمع بین نبوت و خلافت میان بنی هاشم » عملی سازد، دست به تشکیل چنین گردهمایی زدند و انگیزه آنان از تشکیل جلسه با انگیزه های سران قریش کاملاً متفاوت بود.

از سویی، ترس و بیم انصار پس از فتح مکه سابقه دار بود، زیرا از آن بیم داشتند که رسول اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) پس از فتح مکه همراه با آنان به مدینه باز نگردد و طبیعی بود که از انزوای سیاسی و اداری نیز وحشت داشته باشند. اگر قریش تصمیم گرفته بود خلافت را از علی(علیه السلام) که صاحبِ قانونی آن به شمار می آمد، دور کند بنابر این، نقش انصار که اکثریت مسلمانان را تشکیل داده و در نشر و گسترش اسلام نقش موثری داشتند، چه می شد؟!

گردهمایی انصار برای تصمیم گیری نهایی برگزار نشد بلکه تشکیل آن جهت بررسی احتمالاتی که در مسأله جانشینی پس از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) دور از انتظار نبود، انجام پذیرفت. از طرفی تمام انصار بر یک رای نبودند، بلکه در افق آن گردهمایی، اهداف و مقاصد متفاوتی نهان بود، و افراد، خواسته های ضد و نقیضی داشتند. از این رو، می بینیم برخی از آنان در پاسخ سعد بن عُباده می گویند: نظر مناسبی دادی و به نیکی سخن گفتی، ما از آن چه تو بپسندی پا فراتر نمی نهیم و زمام امور را به دست تو می سپاریم. سپس از سخن خود برگشتند و گفتند: اگر مهاجران نپذیرند و بگویند ما دوستداران و نزدیکان پیامبریم چه کنیم؟ دسته دیگری به پا خاسته و گفتند: امیری از ما و امیری از شما، سعد بن عُباده در پاسخ به این پیشنهاد گفت: این نخستین گام شکست است(2) انصار با این عملکرد خویش در حقیقت فرصت سیاسی گرانبهایی مهیا ساختند ولی جناحی که در انتظار دستیابی به قدرت و در این قضیه نفع می بردند از آن بهره برداری کرده و به دور از ارزش ها و احکام اسلام، دروازه گشاد نزاع و کشمکش را گشودند، زیرا در این قضیّه، حساب و مصلحت قبیله بر شرع و بر مصلحت رسالت اسلامی، مقدم شد.

خلیفه دوم در مورد غافلگیر کردن انصار در سقیفه، این گونه عذرتراشی می کند: به خدا سوگند! ما مسأله ای مهم تر از بیعت خلیفه اول، نمی دیدیم، بیم داشتیم اگر مردم پراکنده شوند و بیعتی صورت نگیرد، پس از رفتن ما، انصار دست به بیعتی می زدند که ما ناگزیر می بایست بر خلاف میل باطنی خود از آنان پیروی کنیم و یا با آنها از دَر مخالفت درآییم که در این صورت فتنه و فساد به وجود می آمد(3) بدین گونه، اوضاع سیاسی، وضعیتی پیچیده تر و بغرنج تر به خود گرفت.

پی نوشت ها: 
(1).تاریخ طبری ٢/ ٤٣٣، چاپ موسسه أعلمی 
(2).تاریخ طبری ٢/ ٤٤٤، موسسه أعلمی حوادث سال ١١٫ 
(3).صحیح بخاری کتاب المحاربین ٦/ حدیث ٦٤٤٢، سیره ابن هشام ٤/ ٣٠٨، تاریخ طبری ٢/ ٤٤٧، چاپ موسسه أعلمی 

تبیان