به گزارش قدس آنلاین به نقل از تبیان ، عَقد اُخوّت به معنای «پیوند برادری»، (در عربی: مواخاة) پیوندی است که میان دو مسلمان بسته می شود تا با یکدیگر برادر باشند. معروف ترین عقد اخوت مربوط به پیمانی است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) بین مهاجران و انصار بست.

پیوند برادری میان پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امام علی (علیه السلام) جزو متواترات تاریخی است. بجز منابع شیعی، بسیاری از منابع اهل سنت نیز این واقعه را نقل کرده اند که علامه امینی در کتاب الغدیر به پنجاه مورد از آنها اشاره کرده است.

اجرای عقد اخوت جزو اعمال مستحب در روز عید غدیر است و در این روز، افراد با خواندن عقد اخوت می توانند برادر دینی همدیگر شوند.

پیشینه اخوت

پیدا شدن مفهوم برادری دینی در فرهنگ صدر اسلام، زمینه ای کهن تر از ترویج برادری از سوی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در میان مهاجران و انصار پس از هجرت به مدینه داشته است. از کهن ترین نمونه های کاربرد تعبیر برادری میان مسلمانان، تعبیر برادری ناظر به برادری مسلمانان مکه با هم کیشانی در یثرب، در روزهای پیش از هجرت پیامبر و مسلمانان به آنجا است. از دیگر سو به نظر می رسد مفهوم برادری دینی در فرهنگ اسلامی یک امر عارضی و بازتاب صرف فرهنگ عرب جاهلی نبوده و در شمار اصلی ترین راهکارهای پیامبر(صلی الله علیه و آله) محسوب می شده است.

پنج ماه و به نقلی هشت ماه پس از هجرت مسلمانان به مدینه، روزی پیامبر (صلی الله علیه و آله) به اصحاب خود فرمود: «تآخوا فی الله أخوین أخوین: در راه خدا، دو تا دو تا با یکدیگر برادر شوید.» بنا بر مشهور تعداد آنها 90 نفر بوده است: 45 نفر از مهاجران و 45 نفر از انصار

سیر تاریخی عقد اخوت در اسلام

عقد اخوت در مکه

میان مورخان مشهور است که پیامبر پیش از هجرت به مدینه، بین مسلمانان مکه (که بعدها مهاجران لقب گرفتند) عقد اخوت بست تا در تحمل آزار و اذیت های مشرکان و نیز مشکلاتی که در آینده در راه هجرت برای آنان پیش می آمد، یاور یکدیگر باشند. آن گونه که در منابع تاریخی آمده، پیامبر میان ابوبکر و عمر، حمزه بن عبدالمطلب و زید بن حارثه، عثمان و عبدالرحمان بن عوف، زبیر و ابن مسعود، بلال و عباده بن حارثه، مصعب بن عمیر و سعد بن ابی وقاص و... عقد اخوت بست.

عقد اخوت در مدینه

پنج ماه و به نقلی هشت ماه پس از هجرت مسلمانان به مدینه، روزی پیامبر (صلی الله علیه و آله) به اصحاب خود فرمود: «تآخوا فی الله أخوین أخوین: در راه خدا، دو تا دو تا با یکدیگر برادر شوید.» بنا بر مشهور تعداد آنها 90 نفر بوده است: 45 نفر از مهاجران و 45 نفر از انصار.

این برادری که بین مهاجران و انصار برقرار شد، دارای تواتر تاریخی و روایی است و با عبارت هایی با اختلاف کم، نقل شده است. بنا بر نقل منابع، پیامبر بین ابوبکر و خارجة بن زید انصاری، عمر و عتبان بن مالک انصاری خزرجی، عثمان و اوس بن ثابت، ابوعبیدة بن جراح و سعد بن معاذ، عبدالرحمان بن عوف و سعد بن ربیع، طلحه و کعب بن مالک، زبیر و سلمة بن سلام، سلمان فارسی و ابودرداء، عمار بن یاسر و حذیفة بن نجار یا به نقلی ثابت بن قیس و... برادری برقرار کرد.

پس از برقراری این پیوند، مسلمانان همچون دو برادر حقیقی از یکدیگر ارث می بردند. ولی این حکم، موقت بود و با نزول آیه «وَأُولُو الْأَرْ حَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَی? بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللَّ  هِ مِنَ الْمُوْمِنِینَ وَالْمُهَاجِرِ ینَ»(احزاب، 6)، ارث بردن به خویشان نسبی اختصاص یافت.

این عقد تعهداتی همچون ارث و محرمیت افراد وابسته به طرفین ایجاد نمی کند. بنابراین این افراد از هم ارث نمی برند و هیچ گونه رابطه محرمیت میان وابستگان آن ها ایجاد نمی شود. البته برخی فقها معتقدند که اگر میت هیچ وارثی نداشته باشد، ارثش به برادر یا خواهری که عقد اخوت خواندند می رسد

اخوت عمومی در سال نهم هجری

اخوتی که در سال نخست هجری برقرار شد نقش مهمی در روابط میان مسلمانان داشت ولی آنچه اهمیت بیشتری دارد، برادری همه مسلمانان با یکدیگر است که در سال نهم هجری با نزول آیه «إِنَّمَا الْمُوْمِنُونَ إِخْوَة» (حجرات، 10) بر آن تاکید شد. هنگامی که این آیه نازل شد، پیامبر میان افرادی که شبیه و نظیر یکدیگر بودند، پیمان برادری بست؛ از جمله میان ابوبکر و عمر...، ابوذر و ابن مسعود، سلمان و حذیفه...، مقداد و عمار، عایشه و حفصه، ام سلمه و صفیه... 

نکاتی درباره عقد اخوت

الف: این عقد تعهداتی همچون ارث و محرمیت افراد وابسته به طرفین ایجاد نمی کند. بنابراین این افراد از هم ارث نمی برند و هیچ گونه رابطه محرمیت میان وابستگان آن ها ایجاد نمی شود. البته برخی فقها معتقدند که اگر میت هیچ وارثی نداشته باشد، ارثش به برادر یا خواهری که عقد اخوت خواندند می رسد. 

ب: این عقد، فقط میان دو مرد یا دو زن بسته می شود و هیچ زن و مردی نمی توانند این عقد را بین خود جاری کنند و خواهر و برادر شوند.
ج: لازم نیست صیغه عقد اخوت حتماً به عربی خوانده شود، بلکه اگر آن را به فارسی یا زبان دیگری هم جاری کنند صحیح است؛ اما باید الفاظی را بکار برند که معنی این عقد را برساند.

د: اگر دو خانم، بخواهند با هم عقد خواهری برقرار کنند در صورت خواندن عقد به عربی، باید ضمیرهای مذکر را تبدیل به ضمیرهای مونث کنند.
با توجه به نکات گفته شده مضمون این عقد رعایت برخی امور معنوی نسبت به یکدیگر در دنیا و پس از مرگ است. مثلاً برادران متعهد می شوند که در دنیا همدیگر را از دعا فراموش نکنند و در آخرت هم اگر از اهل نجات و شفاعت باشند، همدیگر را شفاعت کنند.

شیوه برقراری عقد اخوت

دو برادر یا دو خواهر دست راست خود را به هم می دهند و یکی از آنان صیغه عقد اُخُوَت را می خواند و دیگری مفاد آن را قبول می کند.
متن عربی عقد: ابتدا یکی از آنها این متن را با توجه به معنای آن می خواند: «وَاَخَیْتُکَ فِی اللَّهِ وَ صَافَیْتُکَ فِی اللَّهِ وَ صَافَحْتُکَ فِی اللَّهِ وَ عَاهَدْتُ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ وَ کُتُبَهُ وَ رُسُلَهُ وَ أَنْبِیَاءَهُ وَ الْأَئِمَّةَ الْمَعْصُومِینَ (ع) عَلَی أَنِّی إِنْ کُنْتُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ الشَّفَاعَةِ وَ أُذِنَ لِی بِأَنْ أَدْخُلَ الْجَنَّةَ لَا أَدْخُلُهَا إِلَّا وَ أَنْتَ مَعِی»«

این عقد، فقط میان دو مرد یا دو زن بسته می شود و هیچ زن و مردی نمی توانند این عقد را بین خود جاری کنند و خواهر و برادر شوند

سپس طرف دیگر در جواب او می گوید: «قَبِلْتُ»
باز هم نفر اول می گوید : «أَسْقَطْتُ عَنْکَ جَمِیعَ حُقُوقِ الْأُخُوَّةِ مَا خَلَا الشَّفَاعَةَ وَ الدُّعَاءَ وَ الزِّیَارَة»

ترجمه: نفر اول می گوید: «به خاطر خدا با تو برادری و صفا (یکرنگی) می ورزم به خاطر خدا دستم را در دستت قرار می دهم؛ و در پیشگاه خدا و فرشتگان و کتاب ها و فرستادگان او عهد می کنم که اگر از اهل بهشت و شفاعت باشم و اجازه ورود در بهشت را یابم، بدون تو وارد بهشت نشوم».
سپس نفر دوم می گوید: «قبول کردم».

باز برادر اول می گوید «تمام حقوق برادری به جز حق شفاعت و دعا و دید و بازدید را از تو ساقط کردم».
بدین ترتیب این دو نفر با هم برادر ایمانی یا خواهر ایمانی می شوند و باید در دعاها و زیارت ها همدیگر را فراموش نکنند.

 آثار عقد اخوت

بدون شک این عقد از جهت اجتماعی موجب تالیف قلوب و جلب محبت و احیای روحیه همکاری است از نظر معنوی نیز ثمره ای بس ارزنده دارد که همان تعهد شفاعت است شفاعت اصلی است که مابر مبنای تعالیم قرآن آن را پذیرفته بدان معتقدیم، و می دانیم که خداوند متعال به هر کس بخواهد اذن شفاعت می دهدیک دسته از شفاعت کنندگان در قیامت همان مؤمنانند، البته به اذن پروردگار.
بنابراین انسان با خواندن این عقد در حقیقت راهی به سوی رحمت و رضوان پروردگار عالم می گشاید ولی باید توجه داشت آثاری که بر برادری نسبی و برادری رضاعی چون محرمیت، ارث و صله رحم مترتب است، بر این برادری مترتب نیست.
بنابراین دو نفر که با هم عقد اخوت می خوانند، باید از اختلاط با محارم یکدیگر خودداری کرده و بدانند که این عقد موجب نمی شود هر یک از آن دو نسبت به خواهران، دختران و مادر دیگری محرم شود.

منابع:

خبرگزاری جوان 
حوزه نت

البدایه و النهایه، ابن کثیر، ج3، ص169. 
دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج11، ص617.

ویکی شیعه