به گزارش قدس آنلاین به نقل از تبیان :

شان نزول آیه ی شریفه

بر طبق روایات فراوانی که از طریق شیعه و سنی رسیده است، این آیه در شأن حضرت علی (علیه السلام) نازل شده است.در تفسیر مجمع البیان شأن نزول آن از عبد اللَّه بن عباس چنین آمده است: که روزی در کنار چاه زمزم نشسته بود و برای مردم از قول پیامبر صلی الله و علیه وآله حدیث نقل می  کرد ناگهان مردی که عمامه  ای بر سر داشت و صورت خود را پوشانیده بود نزدیک آمد و هر مرتبه که ابن عباس از پیغمبر اسلام صلی الله و علیه وآله حدیث نقل می کرد او نیز با جمله" قال رسول اللَّه" حدیث دیگری از پیامبر صلی الله و علیه وآله نقل می  نمود.
ابن عباس او را قسم داد تا خود را معرفی کند، او صورت خود را گشود و صدا زد ای مردم! هر کس مرا نمی  شناسد بداند من ابوذر غفاری هستم. با این گوش های خودم از رسول خدا صلی الله و علیه وآله شنیدم، و اگر دروغ می گویم هر دو گوشم کر باد، و با این چشمان خود این جریان را دیدم و اگر دروغ می  گویم هر دو کور باد، که پیامبر صلی الله و علیه وآله فرمود: "علی قائد البررة و قاتل الکفرة منصور من نصره مخذول من خذله: علی علیه السلام پیشوای نیکان است، و کشنده کافران، هر کس او را یاری  کند، خدا یاریش خواهد کرد، و هر کس دست از یاریش بردارد، خدا دست از یاری او برخواهد داشت".

خداوندا! من محمد پیامبر و برگزیده توام، سینه مرا گشاده کن و کارها را بر من آسان ساز، از خاندانم علی علیه السلام را وزیر من گردان تا بوسیله او، پشتم قوی و محکم گردد. ابوذر می گوید: هنوز دعای پیامبر صلی الله و علیه وآله پایان نیافته بود که جبرئیل نازل شد و به پیامبر صلی الله و علیه وآله گفت: بخوان، پیامبر صلی الله و علیه وآله فرمود: چه بخوانم، گفت بخوان  إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا...

سپس ابوذر اضافه کرد: ای مردم روزی از روزها با رسول خدا صلی الله و علیه وآله در مسجد نماز می  خواندم، سائلی وارد مسجد شد و از مردم تقاضای کمک کرد، ولی کسی چیزی به او نداد، او دست خود را به آسمان بلند کرد و گفت: خدایا تو شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضای کمک کردم ولی کسی جواب مساعد به من نداد، در همین حال علی علیه السلام که در حال رکوعبود با انگشت کوچک دست راست خود اشاره کرد. سائل نزدیک آمد و انگشتر را از دست آن حضرت بیرون آورد، پیامبر صلی الله و علیه وآله که در حال نماز بود این جریان را مشاهده کرد، هنگامی که از نماز فارغ شد، سر به سوی آسمان بلند کرد و چنین گفت:" خداوندا برادرم موسی از تو تقاضا کرد که روح او را وسیع گردانی و کارها را بر او آسان سازی و گره از زبان او بگشایی تا مردم گفتارش را درک کنند، و نیز موسی درخواست کرد هارون را که برادرش بود وزیر و یاورش قرار دهی و بوسیله او نیرویش را زیاد کنی و در کارهایش شریک سازی.
خداوندا! من محمد پیامبر و برگزیده توام، سینه مرا گشاده کن و کارها را بر من آسان ساز، از خاندانم علی علیه السلام را وزیر من گردان تا بوسیله او، پشتم قوی و محکم گردد. ابوذر می گوید: هنوز دعای پیامبر صلی الله و علیه وآله پایان نیافته بود که جبرئیل نازل شد و به پیامبر صلی الله و علیه وآله گفت: بخوان، پیامبر صلی الله و علیه وآله فرمود: چه بخوانم، گفت بخوان  إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا ...( مجمع البیان، ج ۳، ص ۳۲۴ و ۳۲۵)

ولایت در آیه شریفه به چه معناست؟

عده ای از آنجا که از لحاظ سندی نتوانستند خدشه ای به این روایات وارد سازند با پذیرفتن اصل روایت، ولایت در آیه شریفه را به معنای دوستی پیامبر با حضرت علی گرفتند و استنادشان این است که در آیه ی ۵۱ مائده (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَ النَّصاری  أَوْلِیاء) و ۵۷ مائده (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَکُمْ هُزُواً وَ لَعِباً مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ الْکُفَّارَ أَوْلِیاءَ) منظور از ولی دوست است پس در آیه ۵۵ هم یک حکم عمومی آمده که همه وظیفه دارند یکدیگر را دوست داشته، به هم یاری رسانند.

واژه ی ولی در آیات ۵۱ و۵۷ به معنای دوست است تا بعد سرایتش دهیم به این آیه! بلکه در آن دو آیه نیز به معنای سرپرستی است. چرا که خداوند از پیروی کردن از یهود و نصاری نهی می کند نه صرف دوستی!

در حالی که اولاً بنابر روایات این آیه شأن نزول مستقلی دارد و ثانیاً این واژه در قرآن در بیشتر موارد به معنای سرپرستی آمده است و ثالثاً چه کسی گفته واژه ی ولی در آیات ۵۱ و۵۷ به معنای دوست است تا بعد سرایتش دهیم به این آیه! بلکه در آن دو آیه نیز به معنای سرپرستی است. چرا که خداوند از پیروی کردن از یهود و نصاری نهی می کند نه صرف دوستی!علاوه بر آنکه این ولایت در ردیف ولایت خدا و رسولش آمده است و هر سه در یک جمله ادا شده اند.از امام باقر علیه السلام چنین نقل شده است: خداوند پیامبرش را به ولایت علی علیه السلام فرمان داد و بر او چنین نازل کرد: «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا ...» (مائده/ ۵، ۵۵) و خداوند ولایت (اولی الامر) را واجب ساخت. آنان نمی  دانند این ولایت چیست؟ پس خداوند به محمد صلی الله علیه و آله فرمان داد ولایت را برای آنان تفسیر نماید؛ همان گونه که نماز و زکات و روزه و حج را تفسیر می  کند. چون این فرمان رسید، حضرت دلتنگ شد و نگران بود که مردم از دینشان برگردند و وی را تکذیب کنند؛ پس به پروردگارش  رجوع، و خداوند چنین وحی کرد: «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ» (مائده/ ۵، ۶۷) حضرت امر ولایت را به فرمان خدا آشکار ساخت و به معرّفی ولایت علی علیه السلام در روز غدیر خم پرداخت ... و به مردم دستور داد تا حاضران به اطلاع غایبان برسانند. 
حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) درخطبه غدیر به این آیه استناد می کنند و می فرمایند:فَأُعْلِمَ کُلَّ أَبْیَضَ وَ أَسْوَدَ أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام أَخِی وَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی وَ الْإِمَامُ مِنْ بَعْدِی الَّذِی مَحَلُّهُ مِنِّی مَحَلُّ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی وَ هُوَ وَلِیُّکُمْ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَیَّ بِذَلِکَ آیَةً مِنْ کِتَابِهِ- إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُوْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ   وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع أَقَامَ الصَّلَاةَ وَ آتَی الزَّکَاةَ وَ هُوَ رَاکِعٌ یُرِیدُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کُلِّ حَال ...(الإحتجاج علی أهل اللجاج (للطبرسی)، ج ۱، ص: ۵۹)
علی بن أبیطالب برادر و وصی، و خلیفه و امام بعد از من است، و او در نزد من همان جایگاه هارون در نزد موسی را داراست، جز اینکه پس از من پیامبری نخواهد بود و او پس از خدا و رسول، ولی و سرپرست شماست و خداوند متعال در این خصوص آیه  ای بدین مضمون بر من نازل فرموده که: «همانا دوست و سرپرست شما خدا است و پیامبرش و کسانی که ایمان آورده اند، آنان که نماز را برپا می دارند و زکات  می دهند در حالی که در رکوعند- مائده: ۵۵» و آن همان علی بن أبیطالب است که نماز بپای داشته و زکات پرداخته در حالت رکوع، و اوست که پیوسته و در همه حال متوجّه خداوند بوده و در تمام امور او را در نظر می گیرد.