یکی از نقدها به حوزه‌های علمیه از این منظر است که گاه احساس می‌شود حوزه در نگاه رسمی بیشتر بر فقه و اصول متمرکز است، در حالی که نیازهای نو به نو و اقتضائات امروز جامعه و حتی عرصه بین‌الملل می‌طلبد که ما به رشته‌ها و عرصه‌های دیگر نیز توجه بیش از پیش داشته باشیم.
البته این سخن بدان معنا نیست که در حوزه به طور کلی نسبت به رشته‌های دیگر توجهی صورت نمی‌گیرد، اگرچه در حال حاضر این مهم در دستور کار مراکز و نهادهای حوزوی است، اما از منظر و رویکرد رسمی لازم است تغییر نگاهی صورت گیرد که امیدواریم با توجه به شناختی که از آیت الله اعرافی داریم این مسأله در دوره جدید مدیریت حوزه‌های علمیه کشور حاصل شود. البته گام‌های خوبی در این رابطه برداشته شده، اما باید با رفع برخی موانع این زمینه تسهیل شود تا شاهد رونق دیگر رشته‌های مورد نیاز در حوزه باشیم و به آن‌ها بهای لازم داده شود. بویژه اگر می‌خواهیم مطالبه بحق مقام معظم رهبری در خصوص تولید علوم انسانیِ اسلامی را محقق سازیم، نباید فقط به فقه و اصول اکتفا کنیم. البته که این‌ها برای حوزه اصل است، اما در کنار فقه و اصول ما باید به عرصه‌های دیگر نیز نگاهی دیگر بار و کاربردی داشته باشیم. از سویی دیگر یکی از نیازهای جدی امروز که فراروی نهاد روحانیت قرار دارد، توجه به فقه مضاف است، از این حیث که نیازها و شرایط نوین جامعه این ضرورت را متذکر می‌شود.
در نگاه کلان نیز اگر می‌خواهیم در زمینه فقه تمدنی به رشد و شکوفایی مطلوب برسیم، باید این مسأله را بر اساس نظام سیستماتیک حوزوی و با حمایت نهادهایی مانند شورای عالی حوزه و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه دنبال کنیم.
به عبارت دیگر ما باید با تکیه بر فقه مضاف و عرصه‌های نوین گزاره‌های دینی را در تولید علوم انسانی دخیل کنیم که این کار از شخصیت‌های حوزوی و حوزه‌های علمیه به طور کلی برمی آید نه دانشگاه ها.
البته به طور جدی اعتقاد داریم مبانی و قواعد فقه مضاف چیزی جز فقه اصیل جواهری نیست، به این خاطر که اساساً فقیه با نگاه به نیازهای روز، شناسایی موضوعات و مسایل جدید، تجمیع مسایل پراکنده در ابواب مختلف بر مبنای تفقه به این مسأله ورود پیدا می‌کند و از این منظر به پاسخگویی به پرسش‌ها و نیازهای امروز و حتی فردای جامعه می‌پردازد. به لطف الهی در سالیان اخیر بتدریج شاهد توجه به فقه مضاف هستیم بویژه پس از آنکه رهبر معظم انقلاب بر این مساله در حلقه‌های درسی حوزه تأکید کردند و امیدواریم به حول و قوه الهی روز به روز شاهد توسعه این میدان نوین علمی با تحول در نگاه مدیریت جدید حوزه باشیم.
* استاد حوزه و عضو هیأت علمی دانشگاه معارف اسلامی