از آنجا که بر اساس آمارها شمار مبتلایان به این بیماری طی سال های آینده رو به افزایش است، شناخت دقیق تر بیماری و توصیه های پیشگیرانه قطعا می تواند به بهبود کیفیت زندگی جامعه کمک کند. به همین خاطر گفتگویی با آقای دکتر فرزاد اکبرزاده؛ روانپزشک و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام دادیم که ماحصل آن را در ادامه می خوانید:

لطفا در ابتدا تعریفی علمی از بیماری آلزایمر ارائه دهید.

آلزایمر یکی از انواع دمانس محسوب می شود اما نخست لازم است تا دمانس به اختصار توضیح داده شود. در گذشته برای دمانس معادل فارسی زوال عقل به کار برده می شد ولی اخیرا به خاطر بار منفی که در این اصطلاح مستتر است، توصیه شده در اصطلاح، بیماری تحلیل رونده  ذهن استفاده گردد. این اصطلاح برای بسیاری از بیماری های مغزی که خصوصیت مشترک آنها از بین رفتن تدریجی عملکردهای شناختی شامل حافظه، زبان، قضاوت، عملکردهای اجرایی و حسی حرکتی پیچیده می باشد، کاربرد دارد. همان طور که اشاره شد آلزایمر یکی از انواع دمانس است که در آن فرایند خاصی شامل رسوب موادی به نام آمیلوئید در مغز باعث از بین رفتن سلول های عصبی و اختلال عملکرد آنها می شود که نهایتا منجر به اختلال عملکرد مغز می گردد.

چه عواملی می تواند زمینه ساز یا تشدید کننده بیماری باشد؟

به طور کلی در اکثر بیماری ها از جمله آلزایمر، علت بیماری چند عاملی و بسیار پیچیده است و عواملی مانند ژن، محیط و تعامل این دو در ایجاد آن نقش دارند. تاکنون چندین ژن اختصاصی برای آلزایمر کشف شده است که وجود برخی از آنها باعث بروز بیماری در سنین بسیار پایین ( زیر 50 سال) می گردد. عامل خطر دیگر که تاثیر بسزایی دارد افزایش سن است. بروز آلزایمر پس از 60 سالگی افزایش قابل ملاحظه ای پیدا می کند. الگوی زندگی سالم نیز بسیار مؤثر خواهد بود. بیماری هایی مانند پرفشاری خون، دیابت و چربی بالای خون عوامل خطر محسوب می شوند زیرا باعث افزایش بروز دمانس عروقی شده که به نوعی عامل مرگ سلول های عصبی ناشی از انسداد عروق مغزی می گردد. به همین دلیل لازم است تا این بیماری ها به طور صحیح کنترل شوند. عامل دیگری نیز در افزایش احتمال آلزایمر دخیل شناخته شده که بیماری های روانپزشکی از جمله افسردگی است. وجود دوره های افسردگی بارز، اضطراب مزمن و فراگیرو مواجه طولانی با استرس بدون مدیریت کارآمد در زندگی فرد احتمال ابتلا به آلزایمر را افزایش می دهد. سابقه قبلی ضربه به سر جدی نیز شانس ابتلا را افزایش می دهد.

آیا تغذیه در پیشگیری یا تشدید آلزایمر نقش دارد؟

بی شک تغذیه در این باره نقش بارزی دارد. تغذیه صحیح به برنامه غذایی اطلاق می شود که علاوه بر تامین کافی همه نیازهای بدن ( شامل انرژی، ریزمغذی ها، ویتامین ها و...) حاوی عوامل خطر و مضر نباشد. گاهی اوقات کمبود برخی مواد مغذی مانند ویتامین ب 12 نیز می تواند باعث بروز علائم دمانس گردد. به طور کلی تغذیه ای که سرشار از فیبر، سبزیجات، میوه ها و در آن مقادیر متعادلی از کربوهیدرات، پروتئین و چربی وجود داشته باشد توصیه شده است. استفاده بیشتر از گوشت سفید و غذاهای دریایی که سرشار از امگا 3 هستند و پرهیز از رژیم پرنمک، چربی های اشباع، غذاهای کنسروشده یا حاوی مواد نگهدارنده از اصول تغذیه سالم هستند.

آیا می توان از بروز آلزایمر پیشگیری کرد؟

متاسفانه نقش ژن ها در ایجاد این بیماری غیر قابل انکار است اما می توان با قاطعیت گفت که با رعایت برخی اقدامات امکان دارد که احتمال ابتلا به آلزایمر کاهش یابد یا بروز آن به تعویق افتد به نحوی که فرد در زمان حیات خود دچار بیماری نشود و یا علائم بیماری با شدت کمتری بروز کند.

از جمله مهم ترین این اقدامات می توان به سبک زندگی سالم شامل تغذیه صحیح و فعالیت بدنی کافی به میزان حداقل 30 دقیقه پیاده روی سریع در روز اشاره کرد. در صورت ابتلا به بیماری هایی نظیر پرفشاری خون، دیابت و چربی بالا باید حتما کنترل دقیق و مراجعه منظم به پزشک صورت گیرد. درمان اختلالات روانپزشکی مانند افسردگی و یادگیری مهارت های کنترل استرس نیز ضروری است. انجام فعالیت های ذهنی کافی مانند مطالعه، حل جدول، شطرنج و... که به نوعی ورزش دادن مغز است نیز مؤثر خواهد بود. از طرفی افزایش فعالیت ها و ارتباطات بین فردی نیز در کاهش احتمال یا شدت آلزایمر مؤثر دانسته شده اند اما هیچ کدام از این موارد را نمی توان به عنوان عامل بازدارنده قطعی دانست.

چه توصیه هایی برای خانواده های بیماران آلزایمری دارید.

متاسفانه آلزایمر در برخی از مراحل، استرس و فشار بیشتری را برای خانواده ایجاد می کند تا خود بیمار. مشاهده اینکه فردی سال ها عادی زندگی کرده اما به تدریج حافظه خود را از دست می دهد، نزدیکان را نمی شناسد و یا رفتارهایی انجام می دهد که با شخصیت قبلی بیمار سازگاری ندارد، باعث ایجاد بار سنگین روانی برای تک تک اعضای خانواده می گردد. بنابراین بروز برخی اختلالات مانند افسردگی و اضطراب در اعضای خانواده بیمار بسیار شایع است که متاسفانه اغلب اوقات مغفول باقی می ماند چرا که همه تلاش ها معطوف به بیمار است.

مهم ترین توصیه در این باره حفظ همبستگی و حمایت عاطفی اعضای خانواده از یکدیگر است. نباید یک نفر بار بیمار را به دوش بکشد و دیگر اعضا نیز باید به هر نحوی که ممکن است کمک نمایند. اگر نشانه هایی از اختلالات روانپزشکی بروز پیدا کرد حتما مراجعه داشته باشند. همچنین می توانند با خانواده های دیگری که فرد مبتلا به آلزایمر دارند ارتباط برقرار کرده و تجربه ها، احساسات و هیجانات را به اشتراک بگذارند تا کمی از بار حاصل از بیماری کاهش یابد. هیجاناتی مثل غم، خشم از فرد مبتلا، اضطراب و... شایع هستند و گاهی رفتار بیمار باعث عصبانیت اعضای خانواده می شود. شاید بتوان گفت که این فرد مبتلا نیست که رابطه را برقرار می کند بلکه بیماری فرد است که این قبیل رفتارها را بروز می دهد و با سایرین ارتباط برقرار می کند. شخصیت اصلی و ویژگی های فرد قبل از ابتلا به بیماری در خاطره سایر افراد خانواده قرار دارد و این همان فرد است که سالها با همان ویژگی ها در کنار آنها زندگی کرده و حالا بیمار شده است.

شیوع این بیماری چطور است و آمار مبتلایان در ایران چه وضعیتی دارد؟

این بیماری پس از 60 سالگی افزایش بارزی پیدا می کند و اندکی در خانم ها شایع تر است. البته در مواردی که بار ژنتیک و خانوادگی زیادی دارند در سنین کمتر از 60 سال و حتی 50 سال هم دیده می شود.

در خصوص شیوع آلزایمر در جهان باید گفت که حدود 45 میلیون نفر مبتلا هستند اما متاسفانه در ایران آمار رسمی و دقیقی در دسترس نیست. آمارهای غیر رسمی و تخمینی از شیوع 600 تا 700 هزار نفر حکایت دارد. نکته حائز اهمیت دیگر اینکه انفجار جمعیتی که در دهه های گذشته رخ داد در چند دهه آتی باعث افزایش چشمگیر جمعیت سالمند خواهد شد و ما در آینده با موجی از اختلالات و مشکلات سالمندی از جمله آلزایمر مواجه خواهیم بود.

آیا آلزایمر درمان دارد؟

متاسفانه آلزایمر درمان قطعی ندارد و تمرکز اصلی روش های درمانی کنونی در جهت کاهش سرعت پیشرفت بیماری و کنترل علائم و عوارض ناشی از آن است. به طور کلی از درمان های دارویی و غیر دارویی ( شامل مداخلات روانشناختی و رفتاری ) استفاده می گردد.