حضرت رضا(ع) را باید مبدع اقامه عزای حسینی در دهه اول محرم دانست. آن حضرت (ع) در راه مبارزه و ایستادگی در برابر کفر و الحاد و همچنین جنگ نرمی که مأمون به راه انداخته بود از روشهای گوناگونی برای احیای ارزشهای اسلامی و حفظ و بقای مکتب اهل بیت (ع) بهره می جستند که یکی از آن روشها اقامه عزای حسینی و یادآوری مصائب اهل بیت (ع) در کربلا بود.
امام رضا علیه‌السلام در روایتی حالات پدر بزرگوارشان امام کاظم(ع) را در هنگام ورود به ماه محرم چنین بیان فرموده‌اند: «کانَ اَبی اِذا دَخَلَ شَهْرُ الْمُحَرَّمِ لا یُری ضاحِکاً وَ کانَتِ الْکِاَّبَةُ تَغْلِبُ عَلَیْهِ حَتّی یَمْضِیَ مِنْهُ عَشْرَةُ اَیّامٍ، فَاِذا کانَ الْیَوْمُ العْاشِرُ کانَ ذلِکَ الْیَوْمُ یَوْمَ مُصیبَتِهِ وَ حُزْنِهِ وَ بُکائِهِ و یَقُولُ هُوَ الیَومُ الَّذی قُتِلَ فیهِ الحُسَینُ صلی‌اللهُ علیه؛ روش پدرم چنان بود که هرگاه وارد ماه محرم می‌شدیم، خندان دیده نمی‌شد و غم بر او غلبه می‌یافت تا آن که ۱۰ روز از محرم می‌گذشت، پس هنگامی که روز دهم می‌رسید، آن روز، روز مصیبت، غم و گریه پدرم بود و می‌فرمود: این همان روزی است که حسین که درود خداوند بر او باد در آن روز کشته شد»(۱)
برای حزن ما محزون باش
امام رضا علیه السلام در بیانی دیگر خطاب به ابن شبیب به ویژگی ها و خصوصیات ماه محرم و همچنین فضیلت زیارت و عزاداری برای امام حسین (ع) پرداخته اند. امام رضا در این سخنان خطاب به ابن شبیب می فرماید: ای پسر شبیب به راستی محرم همان ماهی است که اهل جاهلیت در زمان گذشته ظلم و قتال را بخاطر احترامش در آن حرام می دانستند و این امت حرمت این ماه را نگه نداشتند و نه حرمت پیغمبرش را . در این ماه ذریه او را کشتند و زنانش را اسیر کردند و اموالش را غارت کردند . خدا هرگز این گناه آنها را نیامرزد.
ای پسر شبیب اگر برای چیزی گریه خواهی کرد برای حسین (ع) گریه کن که چون گوسفند سرش را بریدند و هجده نفر از خاندانش با او کشته شدند که روی زمین مانندی نداشتند و آسمانهای هفتگانه و زمین برای کشتن او گریستند و چهار هزار فرشته برای یاریش بزمین آمدند و دیدند کشته شده و بر سر قبرش ژولیده و خاک آلود باشند تا قائم (ع) ظهور کند و یاریش کند و شعار آنها یا لثارات الحسین است.
ای پسر شبیب پدرم از پدرش از جدش برایم باز گفت که چون جدم حسین (ع) کشته شد آسمان خون و خاک سرخ بارید.
ای پسر شبیب اگر بر حسین گریه کنی تا اشک بر گونه هایت روان شود خدا هر گناهی کردی از خرد و درشت و کم و بیش بیامرزد.
ای پسر شبیب اگر خواهی خدا را ملاقات کنی در حالیکه برتو هیچ گناهی نباشد حسین را زیارت کن.
ای پسر شبیب اگر خواهی در غرفه های ساخته بهشت با پیغمبر و اهل بیتش ساکن شوی بر قاتلان حسین لعن کن.
ای پسر شبیب اگر خواهی ثواب شهیدان با حسین را دریابی هر وقت بیادش افتادی بگو کاش با آنها بودم و به رستگاری عظیم می رسیدم.
ای پسر شبیب اگر خواهی با ما در درجات بلند بهشت باشی برای حزن ما محزون باش و و برای شادی ما شاد باش و ملازم ولایت ما باش و اگر مردی سنگی را دوست دارد با آن خدا روز قیامت محشورش کند(۲)
ای دیدگان اشکبار
دعبل بن علی خزاعی (۱۴۸-۲۴۶ق)، شاعر قرن دوم و سوم هجری است. او از اصحاب امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) بوده و محضر امام جواد(ع) را نیز درک کرده است. (۳) او در زمان حضور امام رضا (ع) در مرو به حضور ایشان رسید. زمانی که به خراسان آمد، قصیده تائیه خود را سروده بود و آن را برای امام رضا (ع) خواند و مورد تحسین و تشویق آن حضرت(ع) قرار گرفت.
وی در این قصیده به مدح اهل بیت(ع) پرداخته و ظلم و ستم هایی که در حق ایشان شده را گوشزد نموده است.
در روایت آمده است که دعبل اشعار دردآلود خویش را با صدای بلند می‌خواند و امام رضا(ع) بشدت می‌گریستند تا اینکه به این بیت رسید: حق ایشان (عترت) را در دست‌های خائنان دیگر مشاهده می‌کنم در حالی که به تاراج می‌رود و بین غاصبان بیگانه تقسیم می‌شود، در صورتی که دست این مظلومان از حق خود تهی مانده است. امام رضا(ع) در اینجا به سخن درآمده و فرمودند: راست گفتی ای خزاعی.
دعبل همچنان شعر خود را ادامه داد و به فرازهای عاشورایی دیگری رسید : سرهای خاندان پیامبر بریده و خون آلود است و گله‌های آل زیاد آسوده می‌چرند. حرمت حریم پیامبر(ص) دریده و اهل حرمش به اسارت درآمده و آل زیاد حجله‌های سرور می‌آرایند. فغان و درد، هنگامی که خون بنی‌هاشم به ناحق ریخته می‌شود، در حالی که دست‌های آنان تهی از حربه و بسته است.
در این هنگام امام رضا(ع) در حالی که کف دو دستش را می‌چرخانیدند و زیر و رو می‌کردند، فرمودند: آری چنین است، براستی که دست‌های ما بسته است!
دعبل باز هم ادامه داد: ای دیدگان اشکبار! در اندوه آن عزیزان اشک ببار که اکنون هنگام آن است در این ماتم جانکاه سیلاب اشک را روانه کنی. همواره در طول زندگی از هراس دشمنان اهل بیت نیاسوده‌ام، اما امید من این است که پس از مرگ در سایه شفاعت اهل بیت(ع) از عذاب در امان باشیم.(۴)
در این حالت امام رضا(ع) رو به دعبل فرمودند: خداوند تو را از فزع اکبر که قیامت است در امان دارد.
پانوشتها:
۱. مسند الامام الرضا (ع) /ج ۲، ص ۲۷
۲. امالی شیخ صدوق-ترجمه کمرهای، متن، ص: ۱۳۱
۳. ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۱۵۱
۴. عیون اخبار الرضا(ع) - ج ۲، ص ۶۵۰
نظر شما