بخواب ای غنچه پرپر، بخواب ای کودک مادر
علی اصغرم لای لای، لالایی مادرم لالای
عزیزم از چه بیتابی، چرا مادر نمیخوابی؟
گمانم تشنه آبی علی اصغرم لالای ...
سالهاست که همزمان با ایام سوگواری سالار شهیدان، حضرت امام حسین(ع) جای جای وطنمان میشود تکیه و حسینیه، اما این آیین باشکوه ورای تجلی حماسهای معنوی و معرفتی، خاستگاه صدها آیین و مراسم فرهنگی و حتی قومی است که ریشه بسیاری از آنها به بیش از500 سال نیز میرسد.
* همنوا با «یوم العباس»
بی گمان از شورانگیزترین آیینها که به نیت پاسداشت حماسه کربلا برگزار میشود، میتوان به مراسم حسینیه اعظم زنجان اشاره کرد که هرساله در هشتم محرم برگزارشده و معروف به «یوم العباس» است. یحیی رحمتی، مدیرکل میراث فرهنگی استان زنجان دراین باره به گزارشگر ما میگوید: آیینهای عاشورایی این منطقه شهرت ملی و جهانی دارد که در دو روز هشتم (دسته حسینیه) و یازدهم (دسته زینبیه) محرم در حسینیه اعظم زنجان برگزار میشود. به این ترتیب صدها هزار عاشق دلسوخته در شهر به حرکت در میآیند و بزرگترین تجمع عالم تشیع را به لحاظ حجم و همچنین از منظر نوع مراسم با موضوعیت سوگواره رقم میزنند. از این رو هر ساله صدها مشتاق از اقصی نقاط جهان برای شرکت دراین آیین عاشورایی شرکت میکنند، به طوری که برای اطعام و پذیرایی از این عزاداران بیش از هفت هزار رأس احشام، قربانی میشود که بعد از منا، دومین قربانگاه بزرگ به شمار میآید.
*اندوه سقاخوانان
سقاخوانان نوش آبادی - شهری با 1500 سال قدمت در هشت کیلومتری کاشان- بیش از دویست سال است که بنا بر سنتی دیرین، در 12 شب، منزل به منزل همراه کاروان حسینی میشوند وناله و نوحه سر میدهند. طی روزهای اخیر نیز شاهد بودیم به دنبال ثبت آیینهای عاشورایی در کشورمان به عنوان میراث ناملموس، دو مراسم سقاخوانی و کتل در شهر کهنسال نوش آباد به این مجموعه افزوده شده است.
سیدجعفر فاطمی، از فعالان فرهنگی این شهر در این باره به «قدس» میگوید: آیین سوگواری محرم در نوش آباد، با سقاخوانی و از شامگاه شب پس از عید غدیر آغاز میشود که این آیین تا عاشورا ادامه دارد. به این ترتیب سقاخوانان در قالب دو دسته با روایتهای منظوم به ذکر حماسه کربلا میپردازند، چنانکه در روز عاشورا، نوا سر میدهند :
آن عاشقی که جان داد، تا زنده دین بماند
جسمش به خاک و خون خفت، در کربلا، حسین است
آن کس که با قیامش از مکتب شهادت
درس جهاد و نهضت، داده به ما حسین است
آزاده مرد باشید گر حق نمیپرستید
آن رهبری که فرمود، این نکته را حسین است...
* ثبت در قاب چشمها
«کتل» از دیگر آیینهای با شکوه نوش آباد شناخته میشود. بنا بر نظر مردم شناسان، آیین کتل که حال صبغهای دینی گرفته، بازمانده نوعی آیین اسطورهای دیرپا بوده که ریشه در باران خواهی و طلب روزی داشته است.
فاطمی درباره برگزاری آیین کتل خاطر نشان میکند: در روز عاشورا، اسبی را تزیین میکنند و روی آن طفلی مینشیند و پیشاپیش دستههای عزاداری حرکت میکند که نماد حضرت علی اصغر(ع) است. به این ترتیب با حرکت این اسب، به ذکر مصایب خاندان عصمت و طهارت(ع) پرداخته میشود.
وی به حضور مشتاقان به شرکت در این مراسم اشاره میکند و میافزاید: همه سالها در این ایام صدها علاقهمند به نوشآباد سفر میکنند تا در برگزاری این مراسم همراهی کنند تا جایی که حتی میهمانانی از خارج از کشور داریم . برای نمونه در سالهای گذشته خانم «کلودیا بورجا» از ایتالیا شرکت داشت که تصاویر وی از این آیینها در نمایشگاهی در همین کشور به نمایش درآمده است.
* حسینیهای به وسعت قلبها
در سالهای اخیر بحث ثبت ملی و حتی جهانی مواریث فرهنگی و معنوی ما بسیار مورد توجه قرار گرفته است .
یحیی رحمتی، مدیرکل سازمان میراث فرهنگی استان زنجان در پاسخ به این پرسش که آیا سوگواری حسینیه اعظم قابلیت ثبت جهانی را دارد، میگوید: این رویداد با شکوه در تاریخ 15 دی ماه 87 با شماره ثبتی 10 به عنوان دهمین مورد و از جنبه آیینهای عزاداری به عنوان نخستین نمونه در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده است. البته به دلیل وسعت برگزاری این گونه آیینها در کشور ما و حتی در دیگر کشورهای دنیا باید برای ثبت جهانی، بررسیهای تطبیقی از سوی کارشناسان صورت گیرد. چنانکه پیش از این نیز تعزیه به عنوان یکی از جلوههای مراسم سوگواری محرم به ثبت جهانی رسید، در حالی که آیینی است که در سراسر کشور به صورتها و زبانهای مختلف اجرا میشود. البته برای ثبت جهانی این مراسم پروندهای پیشنهاد شده که در حال بررسی و مستندسازی است.
وی با تأکید بر ثبت این آیینها میافزاید: چنانچه هرگونه اثری به عنوان میراث ناملموس به ثبت برسد، ناگزیراست برای طی این روند مورد بررسی قرار گرفته و براساس مستندسازی اصالت آن تأیید شود که این امر باعث میشود دیگر آداب وآثاری که از اصالت کافی برخوردار نیستند، به مرور حذف شوند. همچنین با ثبت این آیینها، بستر مناسبی برای جلب بیشتر گردشگر مذهبی فراهم میشود.
رحمتی ادامه میدهد : گرچه ثبت ملی یا بین المللی میراث معنوی ما در ماندگاری و معرفی این جلوههای فرهنگی مؤثر است، اما آنچه بیشتر اهمیت دارد، توجه و حضور مردم در این آیینهاست. به نظرم همیشه نباید برای حفظ و صیانت مواریث معنوی و معرفتی منتظر سیاستها و برنامه ریزیهای دولتی بود، بلکه باید به حضور و ارادت مردم اهمیت داد، زیرا خاستگاه اصلی صیانت از این آیینها قلبهای مردمان است.
* یادگاری ماندگار
تشت گذاری، نخل گردانی، سنگ زنی و دهها مراسم دیگر یادگاری ارزشمند از گذشتگان وارستهای است که با تکیه بر محبت به خاندان پیامبر(ص)، قرنهاست بیرق سوگواری محرم را افراشته نگه داشتهاند و هنوز هم طنین پرهیبت نوای حزن آلودشان از حنجره جوانهای امروز شنیده میشود که: « یل یاتار توفان یاتار، یاتماز حسینین پرچمی» که یادآور میشود: «همه توفانها و گردبادهای عالم خاموش میشود، اما پرچم حسین، هیچ گاه پایین نمیآید».
نظر شما