گروه فرهنگ و هنر قدس/ زهره کهندل: ستاد سرشماری کشور با هدف ایجاد امکان مشارکت فعال برای آحاد ملت در اقصی نقاط کشور اقدام به طراحی سامانه «ثبت‌نام الکترونیکی» کرد تا ثبت‌نام در سرشماری نفوس و مسکن 95 به‌صورت اینترنتی انجام شود اما در روزهای اولیه، میزان مشارکت بسیار پایین بود و دولت را مجاب کرد تا اقدام به ایجاد مشوق‌هایی از جمله جوایز یک میلیون تومانی برای ثبت‌نام‌کنندگان بکند. در گفت‌وگو با محمدصادق افراسیابی، کارشناس فضای مجازی، به بررسی دلایل ضعف مشارکت‌های مردمی در طرح‌های جدی فضای مجازی پرداخته‌ایم که مشروح آن را می‌خوانید:
با توجه به ضریب نفوذ بالای اینترنت در کشور، چرا میزان مشارکت مردم در ثبت‌نام اینترنتی سرشماری نفوس و مسکن، آن‌طور که انتظار می‌رفت، نبود؟
مردم ما معمولاً در رویدادهای مرتبط با فضای مجازی، در روزهای آخر ثبت‌نام می‌کنند و تا زمانی که زمان ثبت‌نام به پایان نرسیده است، نمی‌توان گفت که مشارکت پایین بوده یا نه. از سوی دیگر، اطلاع‌رسانی در فضای مجازی شرایط خاصی را می‌طلبد یعنی رویدادهایی که مربوط به فضای مجازی هست، در این فضا اطلاع‌رسانی شود. در حوزه فضای مجازی، اطلاع‌رسانی باید به‌شکلی باشد که دسترسی مردم به آن آدرس اینترنتی آسان باشد. با توجه به توسعه شبکه‌های اجتماعی موبایلی، میزان مراجعه مردم به سایت‌ها بسیار کم است. بسیاری از مردم، اخبار را از طریق شبکه‌های اجتماعی و کانال‌های تلگرامی پیگیری می‌کنند. طبق آخرین آمار، بر اساس پژوهشی که مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران انجام داده است، 28 میلیون ایرانی کاربر تلگرام هستند. این آمار نشان می‌دهد که عمده مطالعه مردم در تلگرام انجام می‌شود و هر سازمانی بخواهد ظرفیتی برای مراجعه و مشارکت مردم ایجاد کند باید روی شبکه‌های اجتماعی پرمخاطب سرمایه‌گذاری کند. بهتر است آدرس اینترنتی سایت سرشماری نفوس و مسکن 95 از طریق کانال‌های تلگرامی معرفی شود. همچنین، روند ثبت‌نام در سرشماری اینترنتی باید بسیار ساده باشد و فرد بتواند از طریق موبایل وارد سامانه شود و ثبت‌نام کند.
با چنین شرایطی، مشارکت مردم را در این طرح ملی چطور ارزیابی می‌کنید؟
الآن زود است که بگوییم مشارکت کم یا زیاد است. باید این موضوع را به روزهای آخر ثبت‌نام موکول کرد. همین‌طور باید دید که اطلاع‌رسانی از طریق شبکه‌های اجتماعی و کانال‌های پرمخاطب تلگرامی انجام شده است یا نه؟ ضمن اینکه باید دید که از طریق موبایل می‌توان در این سرشماری ثبت‌نام کرد؟ ببینید! افراد در فضای مجازی ساعت‌های زیادی را می‌گذرانند اما آن ساعات به کارهای مختلفی تقسیم می‌شود. ثبت‌نام در سرشماری اینترنتی هم باید طوری باشد که فرد بتواند به‌سرعت ثبت‌نام کند.
چرا مردم ما در ثبت‌نام‌های اینترنتی، دقیقه نودی هستند؟
این به خصوصیات فرهنگی جامعه ایرانی بستگی دارد. یکی از خصوصیات ایرانی‌ها این است که در موارد مختلف کارهایش را به لحظات آخر موکول می‌کنند. اصلاح این موضوع نیاز به فرهنگ‌سازی دارد. ترافیکی که در ساعات پایانی ثبت‌نام به دلیل حجم بالای مراجعه‌کننده ایجاد می‌شود، ممکن است موجب اختلال و کندی در روند ثبت‌نام شود. جامعه ایرانی از امکانات فضای مجازی استفاده می‌کند اما سواد رسانه‌ای پایین است. بسیاری از کاربران، خصوصیات فضای مجازی را چه از نظر فنی و چه فرهنگی نمی‌دانند. چون این مسایل در جامعه تشریح نشده است.
چه باید کرد؟
بسیاری از سازمان‌ها و نهادها از فضای مجازی استفاده می‌کنند اما هیچ برنامه‌ریزی منسجمی برای بالابردن «سواد رسانه‌ای» در جامعه ایرانی انجام نداده‌اند. امسال برای نخستین بار کتاب «رسواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی» وارد مقطع دهم می‌شود. این مقطع خیلی دیر است و بچه‌ها باید زودتر با این موضوع آشنا شوند. مثلاً در کشورهایی همچون ژاپن و کانادا، مفاهیم اولیه سواد رسانه‌ای از سنین پیش‌دبستانی آموزش داده می‌شود و مباحث پیچیده‌تر، در سنین بالاتر تا زمانی که وارد دانشگاه می‌شود. فقط نباید به این اکتفا کرد که یک کتاب در مقطع دهم تدریس می‌شود. ممکن است از آن به عنوان اقدامی نمایشی تلقی شود. باید در این باره برنامه‌ریزی داشت. فقط هم آموزش و پرورش متولی ماجرا نیست. باید تمام سازمان‌های آموزشی و فرهنگی یاری کنند. همه باید برای تحقق دولت الکترونیک تلاش کنند و مادامی‌که زیرساخت‌های فنی توسعه می‌یابد، به مباحث فرهنگی هم توجه شود. یکی از مهم‌ترین پیوست‌های فرهنگیِ تحقق دولت الکترونیک، افزایش سواد رسانه‌ای جامعه است که در این حوزه بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم. سواد رسانه‌ای جامعه ایرانی بسیار پایین است و اگر روی این موضوع تمرکز نکنیم، نمی‌توان انتظار داشت که مردم از این فضا به‌درستی استفاده کنند. در فضایی که درصد مشارکت مردم برای ثبت اینترنتی سرشماری تا کنون پایین بوده، نتایج پژوهشی نشان می‌دهد که مهم‌ترین اولویت 60 درصد کاربران تلگرام سرگرمی و طنز است. به نظر می‌رسد که جامعه ایرانی در فضای مجازی دغدغه مهم‌تری از سرگرمی و جوک‌خوانی ندارد؛ در حالی که این امر با تحقق دولت الکترونیک منافات دارد. دولت این‌قدر سرمایه‌گذاری می‌کند، زیرساخت‌های سخت‌افزاری را توسعه می‌دهد و پهنای باند اینترنت را افزایش می‌دهد تا مردم سرگرم شوند! آنچه در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در راستای تحقق دولت الکترونیک در کشور اهمیت دارد، مدیریت دانش و دانایی بوده اما استفاده سرگرمی از فضای مجازی در جامعه ایرانی غالب شده است.
علت آن چیست؟
علتش پایین‌بودن سواد رسانه‌ای مردم است. البته مردم هم مقصر نیستند. دولت باید برای این موضوع برنامه‌ریزی می‌کرد؛ برای اینکه سواد رسانه‌ای مردم بالا برود تا بدانند که استفاده‌های بهتری هم می‌توان از فضای مجازی داشت.
به نظر شما مشوق‌های دولت برای بالابردن مشارکت مردمی در ثبت‌نام اینترنتی سرشماری همچون جوایز یک میلیون تومانی برای ثبت‌نام کنندگان اثرگذار بود؟
اگر این مشوق‌ها نبود، درصد مشارکت خیلی پایین‌تر بود. این مشوق‌ها قطعا مؤثر است و همین جوایز باعث ایجاد انگیزه می‌شود. باید این موضوع هم تبیین شود که مردم ثبت‌نام را به روز آخر موکول نکنند چون با مشکلاتی مواجه می‌شوند. میزان مشارکت ممکن است تا کنون ایده‌آل نبوده باشد اما نسبت به وضعیت واقعی جامعه و مشارکت مردم در رویدادهای جدی فضای مجازی، خوب بوده است.
نظر شما