آمارها بیانگر آن است که نسل بسیاری از گونه‌های ماهیان خاویاری در دریای خزر به مخاطره افتاده و زنگ انقراض این گونه‌های ارزشمند و حیاتی طنین انداز شده است.

نبود قانون مناسب برای تعیین میزان صید، برداشت بی رویه از ذخایر موجب شده تا نگرانی‌ها درباره حفظ گونه‌های ارزشمند ماهیان در دریای خزر بیشتر شود که برای جلوگیری از این فرایند به تعامل، همکاری جدی و ایجاد راهکارهای اصولی و عملی نیاز است.

همچنین ورود سالانه پنج میلیون تن مواد آلاینده از استان‌های شمالی ایران به دریای خزر، زنگ خطر ناشی از مرگ تدریجی ذخایر این دریا را به صدا درآورده و تداوم روند آلودگی، این دریا را به زباله دانی در آینده تبدیل می‌کند.

این در حالی است که دریای خزر به عنوان بزرگترین منبع ماهیان خاویاری دنیا، 90 درصد خاویار جهان را تامین می کند ولی استحصال خاویار در سالهای گذشته روند نزولی داشته است .

پنج گونه ماهی خاویار شامل تاس ماهی ایرانی یا "قره برون"، تاس ماهی روسی یا "چالباش"، فیل ماهی یا "بلوگا"، اوزون برون یا "سوروگا" و"شیپ" یا تاس ماهی شکم برهنه در دریای خزر زیست می کنند.

اختلال در تکثیر طبیعی ماهیان اقتصادی دریای خزر توسط عوامل غیرمجاز در سطح استان، هجوم ساحل نشینان رودخانه‌ها و خلل در تکثیر طبیعی و صید غیرمجاز آنان از خطرات اساسی بوده که ذخایر دریای خزر را تهدید می کند.

سال‌هایی که تولید ماهیان خاویاری بسیاری داشتیم قیمت خاویار در بازارهای جهانی پایین بود اما با کاهش تولید خاویار قیمت این محصول به بیش از دو هزار تا 2 هزار و 500 دلار به ازای هر کیلوگرم رسیده و در بازار خرده‌فروشی تا 12 هزار یورو به فروش می‌رسد.

امکان تکثیر در آب های ایران وجود ندارد

رئیس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی با اشاره به ارزیابی وضعیت گونه‌های اروپایی و آسیایی ماهیان خاویاری اظهار کرد: ارزیابی‌ها نشان می‌دهد تمام گونه‌های مذکور در معرض خطر انقراض هستند و بازرگانی آنها ممنوع است.

محمد پورکاظمی به وجود گونه‌های ماهیان خاویاری در آمریکای شمالی اشاره کرد و افزود: ماهیان خاویاری در منطقه مذکور به دلیل اعمال مدیریت بهتر در وضعیت تهدید کمتری هستند.

وی با بیان اینکه مجوز کنوانسیون منع تجارت گونه‌های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض «سایتیس» تنها برای کشور کانادا در سال گذشته صادر شده است، تصریح کرد: سه تن خاویار از رودخانه‌ها و دریاچه‌های کشور کانادا صید شده و به بازارهای جهانی صادر شده است.

رئیس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی، وضعیت کشور کانادا به لحاظ ذخایر و بهره‌برداری را بهتر از ایران خواند و بیان کرد: تولید بچه ماهی یکی از شاخص‌های اصلی در تولید ماهیان خاویاری است.

پورکاظمی بر تکثیر طبیعی ماهیان خاویاری در رودخانه‌ها تأکید کرد و گفت: امکان تکثیر در آب‌های ایران وجود ندارد، اصلی‌ترین کشور تولیدکننده ماهیان خاویاری روسیه محسوب می‌شود و بیشترین تولید را داشته است.

وی با اشاره به تولید 23 میلیون قطعه بچه ماهیان خاویاری در سال 1998 در ایران، خاطرنشان کرد: بیشترین تولید بچه ماهیان خاویاری متعلق به ایران بوده اما به دلیل کاهش مولدان میزان رهاسازی به کمترین حد رسیده است.

رئیس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی به دو راهکار تولید بچه ماهیان خاویاری اشاره کرد و یادآور شد: همکاری پنج کشور همسایه دریای خزر در تکثیر و رهاسازی بچه ماهیان خاویاری تاثیرگذار است و می‌تواند ذخایر این دریا را بهبود بخشیده و ارتقا دهد.

*بیش از 99 درصد از ذخایر ماهیان دریای خزر نابود شده است/توسعه آبزی پروری راهکاری برای احیای ماهیان خاویاری

پورکاظمی با تاکید بر مدیریت ذخایر مشترک ماهیان خاویاری در دریای خزر، اظهار کرد: نیازمند برنامه عمل مشترک تولید ماهیان خاویاری در دریای خزر هستیم.

وی، خواستار مبارزه با صید غیر مجاز مربوط به جوامع صیادی و حاشیه نشین‌های کشورهای حاشیه دریای خزر شد و افزود: احیا و بازسازی مناطق تخم‌ریزی و اقدام‌های جدی برای لایروبی و جلوگیری از آلودگی زیستگاه‌های ماهیان خاویاری تاثیرگذار است.

رئیس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی با بیان اینکه با روند موجود برنامه مذکور عملی نیست، تصریح کرد: نمی‌توانیم به احیای ذخایر ماهیان خاویاری در دریای خزر خوشبین باشیم.

پورکاظمی به موافقت روسای جمهور پنج کشور حاشیه دریای خزر در راستای حفاظت از ماهیان خاویاری اشاره کرد و گفت: در شرایطی هستیم که بیش از 99 درصد از ذخایر ماهیان دریای خزر نابود شده است.

وی، سن و تجدیدپذیری ماهیان خاویاری که به بلوغ می‌رسند را بالا خواند و بیان کرد: اکنون تلاش‌هایی که انجام می‌دهیم 10 تا 15 سال آینده به نتیجه می‌رسد.

رئیس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی با اشاره به اینکه توسعه آبزی‌پروری راهکار دوم احیای ماهیان خاویاری است، خاطرنشان کرد: آبزی‌پروری برای ایران مزایای متعددی دارد.

پورکاظمی، دریای خزر و داشتن ذخایر قابل پرورش را از مزیت‌های ایران در احیای ماهیان خاویاری عنوان کرد و یادآور شد: روسیه به دلیل عمق کم خزر شمالی و استان‌های محدود دارای شرایط آب و هوای مناسب از شرایط مناسبی برخوردار نیست.

*نشان خاویار ایران در عرصه بین المللی حفظ شود

محمد پورکاظمی در جریان بازدید از طرح‌های شیلاتی این شهرستان با تأکید بر حفظ مزه خاویار ایران در دنیا اظهار کرد: اگر می‌خواهیم در بازارهای جهانی حضور داشته باشیم باید نشان خاویار ایران در عرصه بین‌المللی حفظ شود.

وی با بیان اینکه بومی بودن گونه‌های ماهیان خاویاری از مزیت‌های احیای این ماهیان در ایران است، اظهار کرد: بیش از نیم قرن تجربه در زمینه ماهیان خاویاری در کشور وجود دارد و تمام دنیا خاویار ایران را می‌شناسد.

رئیس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی، خاویار پرورشی ایران با آب دریای خزر را کیلویی 200 تا 300 یورو گران‌تر از دیگر مناطق جهان ذکر کرد و افزود: اگر ماهیان خاویاری را در سیستم پرورش به آب دریای خزر وصل کنیم و توسعه آبزی‌پروری از این طریق انجام شود می‌توان خاویار با کیفیت‌تری تولید کرد.

پورکاظمی از تولید سالانه 340 تن خاویار در جهان خبر داد و بیان کرد: سالانه دو تن خاویار در ایران تولید می‌شود.

وی با اشاره به جمعیت 80 میلیون نفری ایران، تصریح کرد: اگر یک درصد از جمعیت کشور خاویار مصرف کنند و این جمعیت 800 هزار نفری سالانه 100 گرم خاویار مصرف داشته باشند تنها برای تامین نیاز ایران سالانه 80 تن خاویار نیاز است.

*وضعیت ناامیدکننده تولید ماهیان خاویاری در دریای خزر

وی، رقابت در بازارهای جهانی را نیازمند فراموش نشدن مزه نشان خاویار ایرانی دانست و یادآور شد: اکنون یک درصد از خاویار دنیا در ایران تولید می‌شود و به مرور نشان خاویار ما در حال فراموشی است.

وی با اشاره به اینکه اکوتوریسم می‌تواند یکی از محورهای توسعه پرورش ماهیان خاویاری در کشور باشد، بیان کرد: استقبال از کاروان‌های گردشگری خارجی با نگرش ماهیان خاویاری حائز اهمیت است.

پورکاظمی، وضعیت دریای خزر برای تولید ماهیان خاویاری را ناامیدکننده دانست و یادآور شد: نیاز است آبزی‌پروری را در آب‌های داخلی گسترش دهیم.

وی با اشاره به اینکه کیفیت خاویار تولیدی بسیار مهم است، اظهار کرد: نباید اجازه دهیم تولید ماهیان خاویاری روند کاهشی داشته باشد.

فعالیت 80 مزرعه پرورش ماهیان خاویاری در کشور

رئیس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی از فعالیت 80 مزرعه پرورش ماهیان خاویاری در راستای اجرای برنامه راهبردی افزایش تولید این ماهیان در کشور خبر داد.

وی به تولید یک‌درصد از خاویار دنیا در ایران اشاره کرد و افزود: به‌مرور نشان خاویار ایران در حال فراموشی است و باید بتوانیم گونه‌های «بلوگا» و «تاسماهی» به‌ویژه «تاسماهی ایرانی» را احیا کنیم.

وی، خواستار ایجاد بانک ژن ماهیان خاویاری در کشور شد و اظهار کرد: در بعضی از کشورها مانند روسیه مولدان خاویاری را به پشت سدها و اکوسیستم‌های مختلف منتقل کرده و نگه‌داری می‌کنند.

رئیس موسسه تحقیقات علوم شیلاتی بر استفاده از متخصصان دنیا و داخلی برای تکثیر ماهیان خاویاری تأکید کرد و افزود: استفاده از قفس در دریای خزر می‌تواند برای نگه‌داری و تجمع ماهیان قبل و پس از تکثیر مفید باشد.

پورکاظمی از فعالیت 80 مزرعه ماهیان خاویاری در کشور خبر داد و بیان کرد: سرمایه‌گذاری‌های خوبی برای توسعه پرورش

ماهیان خاویاری در ایران در حال انجام است.

حرف آخر

ماهیان خاویاری از گونه‌های ارزشمند و فسیل زنده دریای خزر است، که براثر عواملی چون صید بی‌رویه و غیرمجاز و از بین رفتن زیستگاه‌های اصلی و محل تخم‌ریزی روبه انقراض است.

براساس آنچه که برخی از کارشناسان اعلام می کنند، تعدادی از گونه های ماهیان خاویاری در دریای خزر از بین رفته اند و اگر این روند ادامه داشته باشد، خیلی زود خزر خالی از ماهیان خاویاری می شود. صید غیرمجاز ذخایر خاویار خزر را کاهش داد

هر چند اقداماتی هم تاکنون انجام شده است ولی این اقدامات موثر نبوده و همچنان صید غیر مجاز ادامه دارد. همچنان در رودخانه ها تورهای صیادان مجاز و غیر مجاز تلنبار است و هیچ ماهی نمی تواند از دام این تورها رها شده و تکثیری طبیعی انجام دهد.

 اگرچه دریای خزر تولیدکننده بیش از 90 درصد خاویار جهان است، اما عواملی همچون ورود انواع فاضلاب‌ها و آلاینده‌ها به دریا و صید غیرمجاز و بی‌رویه آبزیان توسط صیادان سودجو، مدتی است که زنگ خطر نابودی این گونه‌های آبزی ارزشمند را به صدا درآورده و میزان زاد و ولد این ماهیان و خاویار استحصالی از آنان را بشدت کاهش داده است.