قدس آنلاین - این که بدانیم در ایران چه پرندگانی داریم و این پرندگان بیشتر در چه نواحی پراکنده‌اند، می‌تواند برای فعالیتی به نام پرنده نگری و شناخت پرندگان اهمیت زیادی داشته باشد. «اکبر نعمتی» فعال محیط زیست و حوزه گردشگری از جمله افراد خوشفکری است که سراغ این موضوع رفته و دانشنامه اینترنتی پرندگان ایران را گردآوری کرده است. این دانشنامه امسال در فهرست برترین وب سایت‌های محیط زیستی ایران نیز قرار گرفته و در سال ۱۳۹۲نیز دانشنامه پرندگان ایران عنوان برترین وب سایت علمی کشور را از آن خود کرد. با نعمتی که دانش آموخته زبان اسپانیایی و پرنده شناس است، گفت‌وگویی با موضوع این دانشنامه و بحث پرنده نگری انجام داده‌ایم که می‌خوانید.
* چه شد که به فکر طراحی این دانشنامه افتادید؟
** سال ۱۳۸۵ وارد حوزه گردشگری شدم و در این بین سراغ بخش پرنده‌نگری در گردشگری رفتم که می‌تواند برای خیلی‌ها مبحث جذابی باشد. به دنبال جذب گردشگر خارجی بودم و با هدف معرفی پرنده‌های ایران به گردشگران خارجی، پایگاه اینترنتی پرندگان ایران www.iranbirds.com را راه اندازی کردم. در ادامه فعالیتم متوجه شدم که اطلاعات مدونمان در این بخش با کمبود زیادی روبه‌روست و اطلاعات موجود مربوط به سال‌های قبل از انقلاب و سال ۱۳۵۶ است که توسط دانشمندان انگلیسی جمع‌آوری شده است.
* یعنی کتاب‌هایی که در این حوزه چاپ شده بود به روز نشده بودند؟
** بله، کتابی که در این حوزه منتشر شده بود کتاب نایاب پرندگان ایران بود که در سال ۱۳۵۶ چاپ شده بود.
* بعد از کتاب «پرندگان ایران» کتاب دیگری در این حوزه نداشتیم؟
** نه متأسفانه. ولی در سال‌های اخیر چند کتاب خوب در این زمینه توسط اساتید پرنده شناس همچون آقایان دکتر جمشید منصوری و پرویز بختیاری منتشر شده است. از آنجایی که گردشگری پرنده نگری بخش مهم و پول سازی در صنعت گردشگری دنیاست و تورهای این بخش از گران‌ترین تورهاست، بنده فکر کردم چرا باید از این بخش غفلت کرد؟
*اگر در حال حاضر هم در این بخش فعال هستید، استقبال خارجی‌ها چگونه است؟
** ببینید زمانی که فعالیت در این بخش را شروع کردم، همزمان شد با دولت‌های نهم و دهم و مشکلاتی که در سیاست خارجی و ارتباط با دیگر کشورها پیش آمد. به عنوان مثال خاطرم هست ۱۵ گردشگر داشتم که قرار بود برای پرنده نگری از اسپانیا به ایران بیایند ولی به آن‌ها ویزا ندادند و مشکلاتی از این دست باعث می‌شد که نتوانیم فعالیت گسترده‌ای در این بخش داشته باشیم. اما خوشبختانه در این یکی دو سال اخیر باز وضع بهتر شده است.
* پرنده نگری چه از طرف گردشگر داخلی و چه گردشگر خارجی تا چه اندازه می‌تواند در سرنوشت پرندگان تأثیرگذار باشد؟
** بحث پرنده‌نگری می‌تواند تأثیر مثبتی در حفاظت پرنده‌های یک منطقه داشته باشد و البته این اتفاق برای انسان هم خالی از فایده نیست. از لحاظ روحی و روانی وقتی فردی پرنده نگری می‌کند، از لحاظ روانی دریافت کننده تأثیر مثبت از این رویداد است؛ مخصوصاً برای افراد شهرنشین تماشای زیبایی‌های پرندگان، برای خارج شدن از استرس بسیار کمک می‌کند.
بخش دیگر پرنده نگری کمک به حفاظت از پرندگان است. وقتی جوامع محلی متوجه می‌شوند که پرنده نگری و گردشگری می‌تواند برای شهر، روستا و منطقه آن‌ها سود آور باشد از سرمایه‌های خود حفاظت می‌کنند، با درک اینکه بدون شکار پرنده، می‌توانند به درآمد برسند. بنابراین در این پروسه هم از پرنده‌ها حفاظت می‌شود و هم کمتر شکارچی‌ها دست به اسلحه می‌برند.
* جوامع محلی ما تا چه اندازه به اهمیت موضوعی چون پرنده نگری واقفند؟
** متأسفانه در این بخش خیلی کم کار کرده‌ایم و نیازمند همت مضاعف هستیم. تعداد اندکی روستا وجود دارد که در این موضوع مردم آن جا آموزش دیده‌اند. مثلاً تالاب بین‌المللی «کانی برازان» در ۳۰ کیلومتری شمال مهاباد از سوی کمیته ملی طبیعت گردی کشور به عنوان نخستین سایت پرنده‌نگری در ایران معرفی شده است و در این محدوده مردم تا حدودی به این موضوع توجه دارند، چون می‌دانند گردشگر برای دیدن پرنده‌ها به این منطقه می‌آید و بنابراین به آن‌ها اقامتگاه می‌دهند و برای گردشگر صنایع دستی و غذای محلی و ... فراهم می‌کنند و بدون این که به پرنده‌ها آسیبی برسد هم گردشگر بهره خودش را می‌برد و هم افراد محلی. اگر در این بخش در نقاط دیگر ایران هم آموزش داده شود، می‌تواند نتایج مثبتی داشته باشد.
* برای اینکه آموزش‌ها در جوامع محلی نتیجه بهتر بدهد چه راهکاری پیشنهاد می‌کنید؟
** خب جوامع محلی به گونه ای است که خیلی از اوقات، می‌توان سراغ ریش سفیدها و بزرگ‌ترهای منطقه که بین مردم جایگاه خوبی دارند رفت و از این طریق برنامه‌ها را اجرایی کرد. بخش دیگر کار برمی گردد به آموزش معلمان و دانش‌آموزان.
* به نظر شما سازمان محیط زیست به این سمت رفته است و در این حوزه کاری انجام داده است؟
** متأسفانه در این بخش خوب کار نکرده‌اند.
* چرا؟
** درباره چرایی این ماجرا چیزی نمی دانم! بهتر است مسؤولان پاسخگو باشند. اما بنده برای همین برنامه‌ای که در آن فعالیت می‌کنم چند بار با سازمان مکاتبه کردم اما جواب نگرفتم. آنقدر که سازمان‌ها و انجمن‌های محیط زیست خارجی به من کمک کردند، سازمان محیط زیست کشورم به من کمک نکرد. به نظر می‌رسد دوستان در سازمان از نقد کردن زیاد استقبال نمی کنند و البته این آفتی است که گریبان‌گیر جامعه ما شده است که بیشتر تعریف را می‌پسندیم تا نقد را.
* در دیگر کشورها ارتباط پرنده و انسان ارتباط خوبی است اما در ایران به رغم این همه تأکید دینی درباره مهربانی با حیوانات و رعایت کردن حقوق آن‌ها پرنده‌ها از آدم‌ها فراری اند. به نظر شما علت چیست؟
**این موضوع از نظر رفتارشناسی باید بررسی شود. می‌تواند یک کار پژوهشی در قالب یک موضوع پایان نامه کارشناسی ارشد یا حتی دکتری باشد. چون در رفتار پرندگان ما ژنتیکی ترس از انسان نهادینه شده است. رفتارهایی با پرنده‌ها داشته‌ایم از جمله شکار و سنگ پراکنی و ... که نسل به نسل ادامه داشته است و این به صورت ژنتیکی از نسلی از پرندگان به نسل دیگری منتقل شده است. یعنی ترس پرنده از انسان در ایران با ترس پرنده از انسان در اروپا متفاوت است و این رفتار از پرنده به جوجه‌هایش منتقل می‌شود. البته در این بخش هم می‌توان با آموزش‌هایی از کودکی باعث شد که رفتار ژنتیکی پرنده‌ها تغییر کند و به سمت اصلاح این رفتار اشتباه رفت. هم آموزش و پرورش می‌تواند در این بخش کار کند و هم رسانه‌های مختلف همچون تلویزیون و مطبوعات و ...
*در ایران و جهان چند نوع پرنده داریم؟
** در ایران بیش از ۵۳۴ گونه پرنده داریم و این عدد در دنیا به ۱۰ هزار می‌رسد. ایران به دلیل دارا بودن شرایط خاص و این که مرز چند منطقه اکولوژیک است ۸۰ درصد پرندگانی را که در اروپا وجود دارد را داراست.
* آنهایی که از اروپا برای پرنده نگری می‌آیند کدام منطقه را انتخاب می‌کنند؟
** بیشتر ترجیح می‌دهند به جنوب ایران بروند، چون پرنده‌هایی که در این منطقه می‌بینند با آن چه در اروپا می‌بینند، متفاوت است.
*از امتیاز دارا بودن رقم خوبی از گوناگونی پرندگان توانسته‌ایم خوب استفاده کنیم؟
** نه! متأسفانه اصلاً در بخش گردشگری نتوانسته‌ایم خوب کار کنیم. گردشگری از صنایع اول دنیاست و با این که ایران در این بخش غنی است، اما صنعت اول ما فروش مواد خام شده است و این جای تأسف دارد.
نظر شما