اگرچه این سریال شفاف سازی هایی را در مورد شخصیت او انجام داده بود، اما اتهام های زیادی به خاطر دشمنان او در تاریخ وجود دارد. دکتر محمد حسین رجبی(دوانی) معاون پژوهشی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه امام حسین(ع) و کارشناس تاریخ اسلام در گفتگویی که به بهانه سالگرد شهادت مختار(چهاردهم رمضان سال 68 هجرت) صورت گرفت به این اتهامها پاسخ گفت؛ همراه ما باشید:
*یکی از اتهام هایی که به شخصیت مختار وارد شده این است که او مسلم بن عقیل را در قیام تنها گذاشت و مسلم را یاری نکرد؛ همچنین در یاری کردن امام حسین(ع) در حادثه کربلا، در این زمینه چه دیدگاهی دارید؟
** طبق صریح تاریخ، ایشان به دستور مسلم برای این مأموریت به بیرون از کوفه آمده بود منتها در غیاب مختار عبیدا... زیاد وارد کوفه شد و با رعب و وحشتی که ایجاد کرد مکان آشکار مسلم -که خانه مختار بود- برای او مکشوف شد، بنابراین مسلم مجبور شد که این مکان آشکار را رها کند و به مکانی مخفی برود که خانه هانی بود و همان طور که می دانید عبیدا... بن زیاد از طریق جاسوس خود مخفیگاه مسلم را کشف و برای دستگیری او هانی را احضار کرد.
هانی در خطر مرگ بود که مسلم بن عقیل بناچار قیام کرد، حال آنکه با مختار قرار قیام را نگذاشته بود و مختار هم بی خبر از اینکه چه حوادثی در کوفه رخ داده به این مأموریت رفته بود. در تاریخ آمده که مختار داشت با گروهی از عشایر که بیعت آنها را گرفته بود به طرف کوفه می آمد که در نزدیکی کوفه خبر قیام غیر مترقبه مسلم و شکست قیام و شهادت ایشان را شنید که اتفاقاً افرادی که با او آمده بودند تا به مسلم بپیوندند، وقتی از تسلط عبیدا... زیاد بر کوفه و شهادت مسلم آگاه شدند، مختار را رها کردند و گریختند و برگشتند.
مختار از طرف عبیدا... بن زیاد تحت تعقیب قرار گرفت و مجازات مرگ او را تهدید می کرد با این همه او وارد کوفه شد تا بتواند مسیر مسلم را به نوعی پی بگیرد و دستگیر و به زندان افکنده شد؛ در این فاصله حضرت أبا عبدا...(ع) به کربلا رسیدند و فاجعه عاشورا اتفاق افتاد، حا آنکه مختار در زندان عبیدا... بود، بدین ترتیب ما نمی توانیم نسبت به عدم همراهی مختار با قیام امام حسین(ع) او را مسؤول بدانیم.
*مختار چرا با توابین هم پیمان نشد، اهداف آنها که تقریباً یکی بود؟
** توابین که فقط در صدد جبران کوتاهی خود درهمراهی نکردن امام حسین(ع) بودند، چون موقعیت آنها با مختار فرق داشت، آنها آزاد بودند و به یاری امام حسین(ع) نرفتند و ترسیدند، بنابراین خود را سرزنش می کردند اما مختار در بند بود و نمی توانست به یاری امام حسین(ع) بشتابد. توابین جوی را ایجاد کرده و عده زیادی از مردم کوفه را تحت تأثیر قرار داده بودند، دراین هنگام بود که مختار پیشنهاد کرد که با همدیگر یکپارچه عمل کنیم، منتها آنها با هم به توافق نرسیدند، توابین قیام کردند و قیام آنها شکست خورد و بازمانده توابین به مختار پیوستند.
*چرا در ابتدای حکومت مختار به قاتلان کربلا مانند عمر سعد امان داد و با دیگران هم مدارا داشت؟
**حمله یکباره مختار بر عاملان واقعه کربلا که از اشراف کوفه بودند با مقاومت یکپارچه آنها روبه رو می شد، بنابراین مختار به دنبال فرصتی می گشت که آنان سرکشی پیشه کنند و این سرکشی را بهانه برای انتقام از جنایتشان قرار دهد و آنها هم به سبب اینکه مختار توجه زیادی به ایرانی های مسلمان کرده بود و در حقیقت حکومت خود را با یاری ایرانی های مسلمان که از دید اشراف کوفه شهروندان درجه 2 و 3 محسوب می شدند قرار داده بود، از این جهت از او رنجیدند و هنگامی که او ابراهیم بن مالک اشتر را به عنوان فرمانده سپاه برای مقابله با بنی امیه اعزام کرده بود، از خلاء حضور ابراهیم در کوفه استفاده کردند و شورشی را پدید آوردند و حتی نیمی از کوفه را گرفتند و قصد داشتند که کاملاً دولت تازه به قدرت رسیده مختار را براندازند که مختار با زیرکی آنها را مشغول و پیکی برای ابراهیم بن مالک فرستاد و با بازگشت او به کشتار جنایتکاران پرداخت.
فرماندهی و رهبری این شورش را شمر بن ذی الجوشن و شبث بن ربعی بر عهده داشتند. شورش شکست خورد این دو فراری شدند و مختار که بر کوفه غلبه کامل پیدا کرده از این فرصت استفاده کرد و جنایتکاران کربلا را به سزای اعمالشان رساند، بنابراین انتقادی که بعضی به مختار مطرح می کنند که چرا از همان آغاز تسلط بر کوفه به قصاص جنایتکاران کربلا نپرداخت و حتی به برخی از آنها مانند عمر سعد امان داده بود، پاسخ داده می شود.
این کارها تدبیر حکومتی بود و اقتضا می کرد اول به اینها کاری نداشته باشد که اینها را به موضع نیندازد و در برابر او قد علم نکنند، اما همین که فرصت مناسبی پدید آمد به مقابله با آنها بپردازد و آنها را نابود بکند و به همین شکل اتفاق هم افتاد. بدین ترتیب هدف اصلی قیام مختار که قصاص جنایتکاران کربلا تا حد زیادی عملی شده بود با قتل عمر سعد و عوامل برجسته جنایت کربلا و همین طور هلاکت عبیدا... بن زیاد در جنگ با ابراهیم بن مالک به طور کامل محقق شد.
*چرا مختار سعی نکرد که حکومت را به اهل بیت(ع) بسپارد؟
** مختار درباره قیام و واگذاری خلافت به اهل بیت با آنان مکاتبه ای داشت، حداقل چیزی که در تاریخ ثبت شده با محمد حنفیه مکاتبه ای داشته که البته پاسخی که ایشان داده یا نظر خود ایشان بوده یا از امام سجاد(ع) کسب تکلیف کرده مشخص نیست، اما پاسخ از جانب خاندان امیرالمؤمنین(ع) این بود که ما به این شیوه حکومت را نمی خواهیم، یعنی حکومتی که از طریق قدرت و غلبه نظامی حاصل شده باشد و مردم از ترس و رعب این حاکمیت را پذیرفته باشند، برای ائمه(ع) موضوعیت نداشت، آنها می خواستند مردم با فهم و بصیرت به طرفشان روی بیاورند و آنها را به عنوان رهبران الهی بشناسند و به عنوان وظیفه شرعی اطاعت کنند، بنابراین مختار با برداشت خود فکر می کرد که از طریق قدرت نظامی می تواند حکومت را به ائمه(ع) واگذار کند. متأسفانه از طرف دیگر دو قدرت شوم بنی زبیر و بنی امیه هر کدام از یک طرف دولت نوبنیاد مختار را تهدید کردند.
*چه اتفاقی افتاد که حکومت مختار در مدت کوتاهی از بین رفت؟
**بروز اختلاف در دستگاه مختار و مسأله دار شدن ابراهیم بن مالک نسبت به مختار، دعوای عرب و عجم در سپاه مختار و ضربه ای که یکی از فرماندهان عرب مختار از روی جهل به ایرانی های مسلمان سپاه مختار وارد کرد دست به دست هم داد و این دولتی که با هدف مقدسی کار خود را آغاز کرده بود در جنگ با مصعب بن زبیر شکست بخورد و ابراهیم بن مالک اشتر که دوست داشت از اقتدار مختار کاسته شود، متأسفانه به یاری او نیامد و در مدت چهار ماهی که مختار در دارالعماره کوفه محاصره بود به یاری او نشتابید و اجازه داد که دشمن بر مختار غلبه پیدا کند و بدین ترتیب با شهادت مختار دولت او هم بعد از مدت هجده ماه به پایان رسید و مختار در چهارده رمضان در حالی که مریض هم بود با زبان تشنه به شهادت رسید.
افرادی که عافیت طلبی پیشه کرده بودند و به سبب بروز اختلافات در اواخر مختار را اطاعت و یاری نکردند و تصور می کردند جان و موقعیت خود را حفظ می کنند، اما بلافاصله بعد از غلبه دشمن بر دارالعماره همه را با وجود دادن امان با ناجوانمردی هرچه تمام تر قتل عام کردند و یکی از بزرگ ترین ناجوانمردی های تاریخ و تاریخ اسلام را رقم زدند.
*ابراهیم بن مالک بعد از مختار چه کرد، طبق سریال مختارنامه اگر او با همان سپاه به کوفه حمله می کرد، چه بسا می توانست مصعب را شکست دهد؟
**در مجموعه مختارنامه که نمایش داده شد سعی شده بود که چهره ابراهیم بن مالک با توجه به خدماتی که داشته تا آخر داستان حفظ شود و بیننده نسبت به او دچار بدبینی نشود حال آنکه واقعیت امر این نبود، ابراهیم بن مالک اشتر با مختار مشکل پیدا کرده بود و عالماً و عامداً به یاری او نشتافت و اجازه داد که به دست دشمن مختار از بین برود و متأسفانه بعد از شهادت مختار به قاتل مختار که او را دعوت کرده بود پیوست و کسی که مدتی با مختار همکاری و خونخواهی عبیدا... را کرده بود و به دست خود عبیدا... بن زیاد را کشته بود رفت در کنار بازمانده جنایتکاران کربلا که زیر پرچم مصعب گرد آمده بودند با آنها در یک جبهه قرار گرفت.
متأسفانه ابراهیم بن مالک در شمار اینها قرار گرفت و این ناشی از بی بصیرتی و نداشتن انگیزه و هدف معنوی و الهی در یاری مختار بود و به هر صورت نمی توان پذیرفت که کسی که با انگیزه معنوی و الهی به خونخواهی امام حسین(ع) به پا خاسته باشد به قاتل مختار بپیوندد و در کنار بازماندگان جنایتکاران کربلا قرار بگیرد.
*سرانجام مصعب و ابراهیم چه شد، یعنی چگونه شد که حجاج بر آنها پیروز شد و حکومت کوفه را در دست گرفت؟
**مختار در سال 68 به شهادت رسید و ابراهیم بن مالک و مصعب در سال 71 در جنگ با عبدالملک کشته شدند، اتفاقاً پسرعموی مختار که به عبدالملک مروان پیوسته بود مصعب را کشت و در حقیقت به نوعی انتقام شهادت مختار گرفته شد. عبدالملک بر عراق و توابع عراق مستولی شد و سال بعد هم سردار او حجاج بن یوسف به مکه حمله برد و عبدا... بن زبیر را در کنار کعبه کشت و فاجعه دیگری در هتک حرمت مکه پدید آوردند و دوباره کعبه ویران شد و خون های فراوانی در محوطه مسجدالحرام ریخته شد به گونه ای که تا مدت ها هرچه آب از زمزم می کشیدند خونین بود و دولت زبیریان هم در سال 72 کاملاً از بین رفت و عالم اسلام به دست شاخه مروانی بنی امیه افتاد و حجاج هم حکومت کوفه را در دست گرفت.