قدس آنلاین- نوع نگاه به وحدت در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که برای رفع ابهامات و شبهات موجود به بازخوانی و خوانش مجدد نیاز دارد. ارائه تصویر روشنی از نگرش جمهوری اسلامی به وحدت موجب خواهد شد، موج ایران هراسی و شیعه هراسی راه به جایی نبرد و اصل وحدت را دستخوش ضعف نگرداند. بیان اینکه وحدت استراتژیک و راهبردی مدنظر است و باید وحدت را به ساحت‌های هنر و رسانه نیز کشاند، زیرا آنچه امروز بیش از پیش باید مورد توجه قرارگیرد، وحدت مقارن و توجه به ساحت‌های دانشگاهی و تمدنی است. دستور رهبر معظم انقلاب به تشکیل دانشگاهی با رویکرد و گفتمان وحدت، اقدامی عملی در همین راستاست. ابتکاری که جامعه نخبگان و دانشگاهی جهان اسلام را در تقریب مذاهب همسو می‌کند.

حجت الاسلام دکتر یحیی جهانگیری سهروردی، مبلغ بین المللی، کارشناس دینی و مدیرکل ارتباطات علمی- بین المللی دانشگاه مذاهب اسلامی دیدگاه‌های متفاوتی در این ارتباط دارد. او در گفت وگو با قدس به بیان نظرات خود در اهمیت و راهکار اجرای «وحدت مقارن» پرداخته است.

یکی از مسائلی که در دنیای اسلام مورد توجه اندیشمندان مسلمان در سده اخیر بوده مسئله وحدت است. با توجه به تنوع فرهنگی در امت اسلام، وحدت در حوزه فرهنگ مستلزم چه شاخص‌هایی است؟

ما وقتی از وحدت سخن می‌گوییم، برمبنای خوانش امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری است و قایل به تغییر مذهب افراد نیستیم. اگرچه این نگرانی برای برخی افراد وجود دارد که طرح مسئله وحدت موجب تغییر مذهب در افراد شود، درحالی که چنین نیست، بلکه خوانش ما از وحدت این است که با احترام به تنوع مذهبی در اسلام باید دوشادوش هم برای تحقق وحدت گام برداریم. نکته مهمی که برای رفع این شبهه لازم به ذکر است، اینکه حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری از فقهای تراز اول شیعی هستند، اما عنوان انقلاب را «اسلامی» بیان می‌کنند، بنابراین انقلاب، انقلاب دینی و اسلامی است، نه انقلاب مذهب علیه مذهب.

نکته دیگر اینکه، نگاه ما به وحدت، نگاه تاکتیکی نیست، بدان معنا که حال که شمار شیعه کم است با پیروان سایر مذاهب همپیمان شویم تا دربرابر دشمنان قدعلم کنیم. بیگمان نگاه ما به وحدت، ابزاری و سودجویانه نیست، بلکه نگاه ما به «وحدت» استراتژیک و ایدئولوژیک است، به خاطر دشمنانی که جهان اسلام دارد و به خاطر منافع بلندی که امت اسلام باید به آن دست پیدا کند، باید به وحدت و تقریب بیندیشیم. من معتقد به وحدت اسلامی ایدئولوژیک هستم، زیرا از دورن آموزه‌های اسلامی -چه در منابع شیعه و چه منابع سنی- شاهدیم که باید به سوی وحدت حرکت کنیم.

برای رسیدن به وحدت باید آن را در همه ساحت‌ها جاری کنیم، زیرا دیروز صهیونیسم دشمن همه مسلمانان بود، اما دشمن امروز، بین ما دعوای عرب و عجم و شیعه و سنی راه انداخته تا بتواند به اهداف خود دست پیدا کند. به همین دلیل است که رهبر معظم انقلاب از «تقویت دیپلماسی وحدت» سخن می‌گویند.

مسئله دیگری که باید به آن توجه کنیم، این است که وحدت به معنای وحدت دینی صرف نیست، بلکه باید وحدت در حوزه علم و هنر نیز مطرح شود، به گونهای که هنرمند شیعه و سنی باید برای امت اسلام نقش آفرینی کنند. باید این نگاه را که فقط عالمان دینی در عرصه وحدت فعال باشند تغییر دهیم؛ ما باید وحدت را به میان هنرمندان، نویسندگان، اقتصاددانان، پزشکان و... جهان اسلام ببریم تا در این عرصه‌ها هم همسویی مسلمانان را ببینیم.

من بخشی از ناموفق بودن در وحدت را در این می‌بینم که وحدت را به حوزه علمای دین محدود کرده‌ایم، ما برای وحدت باید فیلم‌های سینمایی می‌ساختیم و بجز کتاب‌های الهیاتی به نوشتن درام‌های خوب نیز روی می‌آوردیم. این کمبودها موجب شده ما به موفقیت¬هایی که لازم بود، دست پیدا نکنیم.

یکی از اشکالات حوزه وحدت بسنده کردن به کارهای نمادین است، بفرمایید چه اقدام‌های زیربنایی و اساسی باید صورت بگیرد که موجب شود «وحدت اسلامی» توسط علمای اسلام به کف جامعه آورده شود؟

یکی از مباحثی که در عرصه وحدت نباید از آن غافل شویم، حوزه آکادمیک و قشر نخبگانی جهان اسلام است. همین مسئله موجب شد رهبر معظم انقلاب دستور دهند دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی تشکیل شود، تأسیس این دانشگاه نشانه دوراندیشی و آشنایی ایشان نسبت به آینده جهان اسلام است. این دانشگاه، آیینه خوش نمای همزیستی مذاهب اسلامی در محیطی آکادمیک است. حضور استادان و دانشجویان از ملیت‌ها و مذاهب گوناگون و انتخاب منابع علمی از مذاهب مختلف نشانه توجه به این خواسته رهبر انقلاب است. این رویکرد چند فایده دارد؛ اول اینکه ضمن مطالعه علوم پایه اسلامی از مذاهب گوناگون به آن به عنوان فرصت و ظرفیت نگاه می‌کنیم نه تهدید. این نگرش موجب بالندگی جهان اسلام خواهد شد، از این رو در دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی نگاه ما نگاه مقارن است، یعنی به همه مذاهب توجه می‌شود. از سوی دیگر همزیستی برادرانه و اسلامی را شاهد هستیم، این نیاز مهم مسلمانان در دنیای امروز است که مانند این عزیزان با تحمل و صلح کنار یکدیگر زندگی کنند.

در زمانه‌ای که هر روز یک جریان تکفیری تلاش می‌کند به جریان وحدت امت اسلام ضربه وارد کند، وجود مراکز آکادمیک می‌تواند، به بیان اهمیت زیست شیعه و سنی کمک کند. زیست برادرانه و نگاه مقارن در مطالعات نظری از شاخص‌های ابتکار علمی رهبر معظم انقلاب در دانشگاه مذاهب است.

علمای دین برای پیاده کردن این نمونه همزیستی مسالمت آمیز در جامعه چه باید انجام دهند؟

برپایی نشست‌های علمی مانند کنفرانس وحدت بسیار خوب و بجاست، اما کافی نیست. برای رفع چالش‌های موجود باید وحدت را افزون بر این نشست‌های علمی به ساحت‌های دیگر زندگی مسلمانان ببریم. علاوه بر این در دوره پسا داعش باید داعش فکری را از بین ببریم. ما به «حاج قاسم» ‌های آکادمیک و فرهنگی نیاز داریم تا تفکر داعش غیر متمرکز را از بین ببرند و بر دعوای شیعه و سنی که راه انداخته‌اند، چیره شویم.

چرا پس از گذشت چند دهه از اجرای موضوع وحدت، ما با مشکل دشمن داخلی روبه رو شده‌ایم؟ آیا این به معنای ناموفق بودن ما در اجرای وحدت نیست؟

موفق نبودن یعنی به نقطه مطلوب نرسیدن، اما مجموعه تلاش‌های جمهوری اسلامی ایران توانسته نقشه‌های دشمن را در فتنه داعش خنثی کند، ولی چرا به نقطه مطلوب نرسیدیم، به این دلیل است که ما وحدت را چند منظومه‌ای ندیدیم. ما باید وحدت را منشور چند وجهی ببینیم که در ساحت‌ها و حرفه‌ها و پیشه‌های گوناگون پیاده شود.

ما باید در جهان اسلام مرکز رصد، دیده بانی و آینده پژوهی تأسیس کنیم تا تیرهای رها شده از سوی صهیونیسم و غرب به نام شیعه یا سنی بر بدنه اسلام وارد نشود.

گاهی شیعیان افراطی، به جای هفته وحدت «هفته برائت» را مهم می‌شمارند و به مقدسات پیروان مذاهب دیگر می‌تازند، این گروه تیر دشمن هستند که به بدنه اسلام آسیب می‌زنند. گاهی نیز سنی‌های تکفیری ملعبه دست دشمن می‌شوند و اصل اسلام را زیر سؤال می‌برند.

برای رهایی از این دو گروه باید به روز بشویم و چالش آینده جهان اسلام را ببینیم و یک گام جلوتر از دشمن حرکت کنیم. ما امروز اگر می‌خواهیم از وحدت جهان اسلام حرف بزنیم، باید از بیماری‌های داعش گونه‌ای که پس از داعش پدید خواهد آمد، سخن بگوییم. لازمه این مهم تشکیل مرکز آینده پژوهی است تا از فکر دردهای پیشین رها شویم.

دیپلماسی وحدت در تحقق این مهم چه نقشی می‌تواند ایفا کند؟

به تعبیر رهبر معظم انقلاب ما امروزه باید از ظرفیت وحدت مسلمانان به عنوان یک دیپلماسی استفاده کنیم تا بتوانیم چالش‌های بین شیعه و سنی و عرب و عجم را از بین ببریم. نهادهای تقریب مذاهب مثل مجمع جهانی تقریب مذاهب و دانشگاه ادیان و مذاهب باید بدنه دیپلماسی داشته باشند تا در ارتباط با جهان اسلام به شایستگی عمل کنند. جذب دانشجو از ملیت‌های گوناگون، حمایت آکادمیک از مسلمانانی که دغدغه تقریب دارند و تربیت دانشمندان دغدغه‌مند، می‌تواند نمونه موفقی از دیپلماسی وحدت باشد که در جمهوری اسلامی رخ داده است و باید تقویت شود.