Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA

قدس آنلاین-بر خلاف ظاهر و نامش، واقعاً یک شخصیت چند بُعدی و چند جانبه به حساب می آید! «جعبه سیاه» چه در عالم صنایع هوایی، زمینی و دریایی و چه در ادبیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و چه در جهان رسانه، مفهوم و شخصیت مخصوص به خودش را دارد. برای آنهایی که نخستین بار طراحی اش کردند، برای متخصصان و اهل فن اگرچه یک قطعه از صدها قطعه هواپیما، کشتی و ... است. برای من و شما اما، جعبه سیاه می تواند نماد یک علامت سئوال بزرگ، منبع رازهای مگو و حتی شخصیتی باشد که سینه اش مملو از حرفهای نا گفتنی است. «جعبه سیاه» ها، قطعه ای حیاتی و شخصیت های مهمی هستند که براحتی و برای من و شما لب به سخن باز نمی کنند. حرف زدن آنها اغلب غیر علنی و درگوشی است. دستِ کم در سالهایی که ما به خاطر داریم صدای هیچ جعبه سیاه یافت شده ای از رادیو و تلویزیون پخش نشده است و پرونده همه سقوطها و سوانح هوایی به دلیل سکوت جعبه سیاهها، همچنان باز است!  

فشار به جعبه سیاه

مشکل اول «جعبه سیاه» ها، پیدا نشدن یا دیر پیدا شدنشان است. آنها دوست دارند مردم و مسئولان مشتاق را روزها و روزها چشم انتظار بگذارند و تازه وقتی هم پیدا می می شوند، با خودشان هزار جور تأیید و تکذیب را همراه می آورند. درست مثل «جعبه سیاه» هواپیمای تهران – یاسوج که روز شنبه پس از اعلام پیدا شدن آن، سازمان هواپیمایی کشوری یافتنش را تکذیب کرد، دیروز یک مقام رسمی از سالم بودن هر دو جعبه سیاه یافت شده خبر داد و یک مقام دیگر از نفوذ برف به داخل آن و احتمال دست نیافتن به اطلاعاتش حرف زد. چند ساعت بعد هم یک نماینده مجلس ادعا کرد گروهی خاص سعی داشتند با فشار وارد کردن به استانداری کهگیلویه و بویر احمد، مانع تحویل جعبه سیاه به دادستانی شوند!

اصل و نسب جعبه ها

سرِ اصل و نسب و زادگاهش، اختلاف نظر وجود دارد! آمریکایی ها معتقدند این وسیله ۱۲۰ ساله است زیرا نخستین جعبه سیاه را برادران «رایت» برای هواپیمای شان اختراع کرده ا ند. البته آنها خودشان معترفند که جعبه سیاه برادران «رایت» نمونه ای بسیار ابتدایی از مدل های امروزی بود. سازندگان نخستین هواپیما که سال ۱۹۰۳، موفق شده بودند، طیاره موتوردارشان را هوا کنند، وسیله دیگری هم اختراع کرده بودند که چرخش پروانه ها، فاصله سفر و زمان صرف شده در هوا را ثبت می کرد. یعنی اطلاعات محدودی شامل مدت زمان پرواز، سرعت و تعداد دور موتور در آن ثبت می شد.

سرزمین کانگوورها

انگلیسی ها اما دوست دارند «جعبه سیاه» و پیدایشش را هرجور هست به خودشان ربط بدهند. برای همین سن آن را حدود ۶۰ سال تخمین می زنند و تولدش را در استرالیا و رشدش را در انگلیس می دانند. ماجرا بر می گردد به شیمیدان استرالیایی به نام «دیوید وارن» که در آزمایشگاه هوانوردی ملبورن کار می کرد و پس از سقوط فاجه بار چند هواپیما در سال ۱۹۵۲ او به فکر ساخت دستگاهی افتاد که بتواند صداهای مختلف مربوط به هواپیما و درون کابین خلبان را ضبط کند و پس از سقوط سالم بماند. سال ۱۹۵۷ اولین نمونه را ساخت و آزمایش کرد اما در استرالیا کسی از او و اختراعش استقبال نکرد. یکی از مقامهای صنعت هوانوردی انگلیس توجهش به این اختراع جلب شد، شیمیدان را به انگلستان دعوت کرد و... سرانجام جعبه سیاه معروف شد. البته برای «دیوید وارن» این داستان را هم روایت کرده اند که از سال ۱۹۳۴ و پس از مرگ دردناک پدرش در یک سانحه هوایی به فکر ساختن جعبه سیاه بوده است.

محرمانه ها

نه نمونه های اولیه آن «سیاه» بودند و نه نمونه های امروزی. جعبه سیاه ساخت «دیوید وارن» به خاطر شکل و رنگش به «تخم مرغ سرخ» مشهور شده بود و امروزی ها هم که نارنجی- رنگی که در طبیعت کمتر وجود دارد -  هستند تا به آسانی بشود آنها را پیدا کرد. سیاه بودنش هم به دلیل این است که پس از سقوط و عزا و ... غیره سراغش می روند. اطلاعات فنی پرواز در یک جعبه و صداهای کابین خلبان در دستگاه دوم(مربوط به ۲۵ ساعت قبل از سقوط) ضبط می شود. محل نصب آنها در دم هواپیماست و جنس آنها بشکلی است که بتوانند ضربه، فشار، گرما، سرما و ... را تحمل کنند. رمزگشایی آنها در مراکز مخصوص تحقیقاتی و بسیار محرمانه در اتاقهایی که ضد شنود هستند انجام می شود و تنها بازرسان این مراکز و خدمه پرواز اجازه ورود دارند. گاه نفوذ زیاد آب به داخل دستگاه ورطوبت بالا می تواند سبب آب رفتن برخی اطلاعات موجود در آن شود.

کشتی، قطار، خودرو و ...

با توجه به ماجرای دردناک کشتی «سانچی» بدون شک حالا خبر دارید که «جعبه سیاه» تنها مخصوص به هواپیما نیست. اما این را هم اضافه می کنیم که قطارها نیز جعبه سیاه دارند و چند سالی است که برای خودروها نیز چیزی مانند جعبه سیاه ساخته شده و حتی می توانید آگهی خرید و فروش آنها در فضای اینترنتی کشور خودمان هم پیدا کنید. اگر دنبال این هستید که آیا خودروهای موجود در ایران هم به صورت فابریک جعبه سیاه دارند پاسختان منفی است. اما در باره قطارهای ایرانی اگر کنجکاو شده اید شما را ارجاع می دهیم به خبر آذر ماه سال ۹۵ که یک نماینده مجلس به خبرگزاری «مهر» در باره سانحه قطار مشهد – تبریز گفته بود: «مستنداتی که در جعبه سیاه قطار کشف شده با گفته های راننده قطار و سوزن بان متناقض است. به همین دلیل باید صبر کنیم ...تا زمانی که اپراتورها و جعبه سیاه قطار مورد بررسی قرار نگیرند، نمی توان اظهارنظر دقیقی در مورد علت حادثه داشت»!  البته آقای نماینده به این تناقض گفته های خودش دقت نکرده بود که چطور توانسته پیش از بررسی جعبه سیاه، به مستندات آن دست پیدا کند و بفهمد که با گفته های سوزنبان و لکوموتیوران جور در نمی آید!؟

جعبه سیاه انسانی!

شک ندارم که الان یک سئوال مهم، توی سرتان، دارد خودش را به در و دیوار می زند تا شما پاسخش را پیدا کنید! به جز هواپیما، کشتی، خودرو و قطار آیا چیزهای دیگری هم پیدا می شود که جعبه سیاه داشته باشد؟ بدون هیچ گوشه و کنایه سیاسی باید عرض کنیم که : بلی... در ایران خودمان هم مانند خیلی از کشورهای جهان، پرونده های مهم، جنجالها، فتنه ها، آشوبها، دولتها و ... جعبه سیاه دارند. جالب اینکه این جعبه سیاه های انسانی دقیقاً مانند نمونه های صنعتی اش، کم حرف می زنند یا اصلاً نمی زنند. جز آنهایی که متخصص امر هستند، هیچ کس رمزگشایی شان را ندیده است. تا پیش از سقوط یک دولت، حادثه، آشوب و ... کسی آنها را نمی بیند. جعبه سیاههای انسانی معمولاً عمر بالایی دارند و و می توانند شوکها، استرسها و اضطرابهای زیادی را تحمل کنند و دم نزنند! گاه به دلیل نفوذ رطوبت سیاسی ممکن است برخی اطلاعاتشان آب برود اما پرونده سقوط و رخدادهایشان همیشه باز است ...!