به گزارش قدس آنلاین، ماه رمضان به پایان رسیده و میراث ارزشمند آن برای ما به یادگار مانده است؛ حال دعا و مناجات و قرآن خوانی و در یک کلام «حال رمضانی». برای حفظ این حالِ خوب و معنوی در دیگر روزها و ماه‌های سال چه باید کرد؟ این پرسش مهمی است که با حجت الاسلام محمدرضا لطفی پور، کارشناس مذهبی در میان گذاشته‌ایم.

* بزرگ‌ترین دستاوردهای معنوی و مادی ماه مبارک رمضان برای یک مسلمانِ مؤمن چیست؟

ماه مبارک رمضان اگرچه دستاوردهای جسمی هم برای انسان دارد و بسیاری از فواید آن را علم هم ثابت کرده است، اما در واقع ابعاد معنوی آن بسیار مهم‌تر است. ماه رمضان مانند شوکی است که به بدن بیمار انسان وارد می‌کنند تا پس از ۱۱ ماه زندگی روزمره مادی، احیا شود و گرد و غبار گناه و آلودگی از آن زدوده شود. یعنی روح بیمار ما با روزه دچار شوک می‌شود و نفسی که از مسیر الهی خارج شده دوباره به جاده معنویت برمی‌گردد. این البته برای ما انسان‌های عادی است و برای اولیای خدا که همیشه در مسیر حق هستند، فرصتی برای پروازهای بلندتر معنوی است.

اما درباره ثمره معنوی ماه مبارک هم باید عرض کنم که تمام عبادات یک ثمره واحد بیشتر ندارند و آن هم این است که با این عبادات باید احساس قرب و نزدیکی ما به خداوند بیشتر شود. ماه رمضان هم با مجموعه عبادات خود باید فاصله ما را با خداوند کمتر کند و پس از این ماه، ما احساس کنیم که با خدا رفیق‌تر و صمیمی‌تر شده‌ایم.

این اعمال ما زمانی مؤثرند که درون ما را پر کنند نه اینکه فقط بیرون ما از اعمال عبادی پر باشد، چون بیرون ما هر چه که باشد با مرگ از ما گرفته می‌شود. ما هر چه را که در نفسمان متمکن شده است با خود می‌بریم، بنابراین شاخص اعمال عبادی این است که باید درون ما را تقویت کنند.

* این تقویت دقیقاً یعنی چه و شاخص آن چیست؟

یعنی تقید ما نسبت به دستورات خداوند باید بیشتر شود و به عبارتی باید کنترل ما بر نفسمان بیشتر شود. معنی ندارد بعد از ماه رمضان کسی عصبانی شود، خودش را کنترل نکند و بعد بگوید دست خودم نیست! شما یک ماه تمرین کرده‌ای که به همین کنترل و مهار نفس برسی و نمی‌توانی براحتی بگویی دست خودم نیست. باید مقداری زحمت بکشی و نفست را مهار کنی. باید پس از ماه رمضان نسبت به حلال و حرام در بازار، نسبت به حقوق خانواده، حقوق همسر و... حساسیت و کنترل بیشتری داشته باشیم و این‌ها ثمرات ماه رمضان است. کنترل ما بر نفس باید بیشتر بشود و این نفس باید در مسیر اوامر و نواهی الهی هدایت شود. هر قدر در این مسیر پیشرفت داشته باشیم، معلوم می‌شود ماه رمضان پربارتری داشته‌ایم و درون بیشتر پر شده و بهره بیشتری از ماه مبارک برده‌ایم.

شاخص مهم دیگر این است که ببینیم چقدر نظر خدای متعال در تصمیم‌گیری‌هایمان برای ما مهم است، ما به همان اندازه به خدا نزدیک شده‌ایم. ما در هر روز تصمیم‌های ریز و درشت زیادی در زندگی می‌گیریم. یک بار بررسی کنیم ببینیم خدای متعال در این تصمیم‌گیری‌ها چه جایگاهی دارد. در خانه، در بازار، در عبادات، در مسائل فردی، در مسائل اجتماعی به هر اندازه نظر خدای متعال برای ما مهم است به همان اندازه از ماه مبارک بهره برده و ذخیره برداشته‌ایم.

* چرا حفظ دستاوردهای معنوی و بزرگ ماه مبارک رمضان از کسب آن‌ها دشوارتر است؟

این طبیعی است که هر کس در ماه مبارک مراقبه بیشتری داشته بهره بیشتری هم می‌برد. هر کس زبانش را بیشتر حفظ کرده، هر کس چشم و گوشش را بیشتر حفظ کرده، هر کس بطنش را بیشتر حفظ کرده، بهره بیشتری می‌برد. در مسابقات بزرگ هم هر کس قبلاً در اردوی آمادگی زحمت بیشتری کشیده باشد در مسابقات اصلی رکورد بالاتری می‌زند. البته این مراقبه بیشتر روی کیفیت تأکید دارد تا کمیت و اساساً دین ما دین کیفیت است نه کمیت. بنابراین شما می‌بینید وقتی می‌خواهند شاخص بدهند برای بندگان، می‌گویند «الثواب بقدرالعقول»؛ هر کس عقلش بیشتر است ثوابش بیشتر است.

از قدیم هم گفته‌اند رسیدن به هر مقامی یک زحمت دارد، اما حفظ آن هزار تا زحمت دارد. همیشه اول ماندن خیلی سخت‌تر است تا اول شدن. دلیلش هم این است که معمولاً انسان ابتدا برای رسیدن به هر مقامی انگیزه بیشتری دارد ولی وقتی اول شد این انگیزه کم کم فروکش می‌کند. برای همین هم هست که مربیان در ورزش‌های قهرمانی سعی می‌کنند همواره برای یک قهرمان آن روحیه تلاش برای اول شدن را حفظ کنند؛ وگرنه کسی که قهرمان شده ممکن است افول کند. به همین دلیل انسان اگر می‌خواهد حالی که در رمضان کریم به دست آورده برایش مستمر بماند باید روی انگیزه‌های خودش خیلی کار کند.

نکته بعدی هم این است که وقتی شما مراقبه داشتید و به یک مرحله‌ای از تقوا رسیدید، قطعاً شیاطین جنّی و انسی هجمه و حمله بیشتری به شما خواهند داشت. بنابراین زحمت شما در این کش و قوس‌ها بیشتر می‌شود و به همین نسبت مقام و درجه شما نیز در صورت پیروزی بر نفس، بالا و بالاتر می‌رود. درست مثل حکایت آن فردی که شیطان را در خواب دید که طناب ضخیم و بزرگی در دست دارد و پرسید این طناب برای اسیر کردن کیست؟ شیطان گفت برای شیخ انصاری است. آن فرد گفت طناب من کدام است؟ شیطان گفت تو نیاز به طناب نداری و خودت دنبال من می‌دوی!

* حالا پرسش مهم و اساسی این است که با به پایان رسیدن ماه مبارک رمضان از چه راه‌هایی و با چه ابزارهایی می‌توان محصول معنوی به دست آمده در این ماه را محافظت کرد؟

چند کار اساسی برای حفظ حال رمضانی باید انجام داد؛ اول اینکه انسان جداً باید خودش را به خدا بسپارد و از خداوند یاری بجوید و بر خدا توکل کند. انسان باید با خدا مناجات داشته باشد و هر صبح هنگام آغاز روز، خودش را به خدا بسپارد و با او گفت و گو کند و از ذات اقدس او بخواهد که انسان را از این مهلکه‌هایی که در آن گرفتار است رهایی ببخشد. نکته دوم اینکه انسان باید ابزار گناه را از توی دست و بال خودش جمع کند. کسی که ماهواره و هزار جور سی دی و وی پی ان و... جلوی دست و برابر چشمش هست، چنین آدمی استغفرالله گفتنش به شوخی شبیه است چون تا ابزار گناه را از دسترس خودت خارج نکنی مدام در معرض حمله شیطان هستی و شکست هم می‌خوری.

سوم اینکه باید دائماً سعی کند خودش را به امور مثبت و مورد رضای خداوند مشغول کند. حالا این امور مثبت ممکن است دنیوی باشد مثلاً کسب روزی حلال، تفریح و وقت گذراندن با خانواده، سر زدن به پدر و مادر، انجام کارهای خیر و گره‌گشایی از مردم، انجام عبادات و اموری که به شکل مثبت وقت او را پر می‌کنند. چون اگر انسان وقت خالی داشته باشد، غالباً نفس به راه‌های انحراف کشیده می‌شود. نکته چهارم هم این که توجه داشته باشیم همیشه تغییر، امری تدریجی است و انسان نباید توقع داشته باشد، ماه رمضان را که تمام کرد، ناگهان به قول معروف بترکاند و ملائکه بر او نازل شوند و از مقامات عرفانی برخوردار شود، نه اینطور نیست. باید کم کم اعمال عبادی ماه رمضان را ادامه بدهد. روایت داریم که کار خیری را که می‌خواهید انجام بدهید، یک سال ادامه‌اش بدهید. اگر در ماه رمضان قرآن می‌خوانده این کار را ادامه دهد، اگر شده روزی یک صفحه یا نیم صفحه ولی این کار را هر روز ادامه بدهد. اگر نمازش را در ماه رمضان اول وقت می‌خوانده، سعی کند این کار را ادامه بدهد که برکات فوق‌العاده‌ای دارد. اگر هفته‌ای یکی دو بار به حرم مطهر امام رضا(ع) یا دیگر حرم‌ها می‌رفته سعی کند این کار را در بقیه ماه‌های سال هم ادامه دهد. لازم نیست سنگ سنگین بردارد و همین اول کار، عبادت‌های سخت انجام دهد. حضرت امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «قلیلٌ یَدوم خیرٌ من کثیرٍ لایَدوم». بدین ترتیب تغییرِ تدریجی حاصل می‌شود و حال خوب رمضانی انسان، اولاً حفظ می‌شود و ثانیاً ارتقا پیدا می‌کند.

* ماه مبارک چند میراث اصلی برای ما دارد که برخی از آن‌ها ظاهری و برخی باطنی است. یکی از این میراث‌ها «قرآن کریم» است. در این ماه عموماً مؤمنان با قرآن اُنس بیشتری می‌گیرند. آیا می‌توان از قرآن به عنوان یکی از ابزارهای اصلی برای حفظ «شور و حال رمضانی» در بقیه ایام سال استفاده کرد؟

بله قطعاً! اما باید دقت کرد که قرآن یک نسخه است که باید آن را بخوانی و به آن عمل کنی. قرآن می‌فرماید: «وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیَاءَهُمْ» یعنی توی سر مال مردم نزن! اگر این آیه را بخوانی و خلاف آن عمل کنی خواندش چه فایده‌ای دارد؟ می‌فرماید: «وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا»؛ اگر این آیه را بخواند و با زن و بچه‌اش با پدر و مادرش با همکارش خوب حرف بزند، معلوم است که از خواندن قرآن بهره می‌برد. قرآن ثقل اکبر ماست و اهل بیت(ع) ثقل اصغر. این ارتباط با قرآن، هم به صورت قرائت روزانه حتی نیم صفحه و هم مهم‌تر از آن توجه به معانی و عمل به آن بسیار ارزشمند و کارساز است. قرآن تنها برای خواندن نیست، بلکه برای «خوردن» است با دهان روح، زیرا قرآن شفای همه دردهای انسان است و اولیای خدا هم با همین نسخه رسیده‌اند به آن جایی که رسیده‌اند.

* «روزه» نماد ماه رمضان است. برای اینکه «حال روزه» هم در ظاهر یعنی روزه ظاهری و هم در باطن یعنی روزه اعضا و جوارح از گناه، برای انسان حفظ شود، چطور می‌توان این «حال روزه‌دار بودن» را حفظ کرد؟

باید مراقبه داشت. شیطانی که در ماه رمضان در غل و زنجیر بوده بعد از ماه مبارک، سه شیفته کار می‌کند. قطعاً به سراغ ما می‌آید و ممکن است ما را به زمین هم بزند. اشکالی ندارد، بلند شو و دوباره حرکت کن! انسان نباید در این مسیر ناامید شود زیرا یأس و ناامیدی بزرگ‌ترین سلاح شیطان است. کسی هم که می‌خواهد دوچرخه سواری یاد بگیرد، اولش چند بار زمین می‌خورد، اما باید بلند شود و دوباره حرکت کند؛ وگرنه هیچ وقت دوچرخه‌سواری را یاد نمی‌گیرد. این زمین خوردن اگر در مسیر باشد، ما را تقویت می‌کند.

نکته پایانی هم اینکه انسان نباید به روزه و نماز خودش دلخوش و مغرور شود؛ بلکه باید حالش در برابر خدا، همیشه حال گدایی و نیاز باشد که می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَی اللَّهِ».