۲۸ مرداد ۱۳۹۷ - ۱۰:۳۰
کد خبر: 615281

آثار دنیوی و اخروی خوش‌رویی در گفتار امام محمد باقر(ع)

حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدرضا جواهری، عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد

اهل‌بیت(ع) بزرگ‌ترین آموزگاران علم روان‌شناسی دینی به جهانیان‌اند. هریک از اهل‌بیت(ع) خوش‌روترین و گشاده‌روترین انسان‌های عصر خویش بوده‌اند و با رفتار و گفتار و وصایای خود اصحاب و مردم جهان را به خوش‌رویی و گشاده‌رویی دعوت کرده‌اند.

امام محمد باقر(ع) درباره جایگاه دینی و اثر روانی خوش‌رویی و ترش‌رویی فرموده‌اند: «البِشْرُالحَسَنُ و طَلاقَهالوَجْهِ مَکْسَبه للمَحبّه و قُرْبَه مِن اللّهِ و عُبوسُالوَجْه و سُوءالبِشْر مَکْسَبه للمَقْتِ و بُعْدٌ مِناللّه. خوش‌رویی و گشاده‌رویی موجب جلب محبت مردم و نزدیکی به خداست، و ترش‌رویی و چهره درهم کشیدن موجب نفرت و بی‌زاری مردم و مایه دوری از خداست. (تحفالعقول عن آل الرسول علیهم‌السلام، ص ۲۹۶، بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۱۷۶)

در این حدیث شریف یک اصل بنیادین در ارتباطات و معاشرت‌های اجتماعی و یک قانون الهی از اصول اخلاق اجتماعی اسلامی آموزش داده شده است.

«بشرالحسن» و «سوءالبشر» و «طلاقهالوجه» و «عبوسالوجه» از زوج‌های متضاد در مباحث اخلاق اجتماعی‌اند. امام پنجم در این گفتار خویش اثر دنیوی و اخروی هر دو را تبیین کرده‌اند.

اثر دنیوی و اخروی خوش‌رویی و گشاده‌رویی

«بشرالحسن و طلاقهالوجه» خوش‌رویی و گشاده‌رویی و تازه‌رویی و خنده‌رویی و خوشحالی و خوش‌دیداری و داشتن چهره باز و شاد و روان است. این نوع از برخورد اجتماعی چه آثاری دارد؟ مؤمن با چه چهره‌ای با مردم برخورد کند؟ چگونه چهره‌ای در روابط اجتماعی چهره دینی و سازنده است؟

امام محمد باقر(ع) در این وصیت اخلاقی هم اثر مادی و دنیوی و هم اثر معنوی و اخروی خوش‌رویی و چهره باز و برخورد همراه با لبخند و تبسّم را ذکر کرده‌اند. بِشر، شادی و خنده‌رویی است و البشرالحسن شادی و خنده‌رویی نیک و به‌جا و زیبا و درست است.

خوش‌رویی «مکسبهللمحبه» است. مکسبه اسم ابزار و وسیله است و بیان‌گر رابطه علت و معلول می‌باشد. خوش‌رویی عامل جذب انسان‌ها و پیدایش محبت است.

انسان با چهره خرّم و گشادگی رخسار و خوش‌رویی محبوب می‌گردد و در خانواده و محله و محل کار و اجتماع چهره مطلوب خواهد شد.

مردم افراد خوش‌رو و خوش‌برخورد و خنده‌رو را دوست ‌دارند و جذب و شیفته آنان می‌شوند و به آنان اظهار علاقه می‌کنند. در این گفتار الهی بهترین مهارت جذب و اثرگذاری یادآوری شده است. راه جذب انسان‌ها داشتن چهره زیبای اخلاقی خوش‌برخورد و شاد و مهربان است. برخورد نیک و با چهره باز و گشاده سبب محبوبیت اجتماعی است. آمران به معروف و ناهیان از منکر برای موفقیت و اثرگذاری مثبت باید به این رهنمود امام پنجم روی آورند. راه کسب محبت مخاطبان، چهره باز و خنده‌رو و شادی‌بخش است. مهارت برخورد زیبا و همراه با مهربانی و چهره گشاده و شاد، از مهارت‌های اخلاقی و از اصول روان‌شناسی و بهداشت روانی است. باید واعظان و ناصحان و آموزگاران و استادان به این وصیت امام محمد باقر(ع) آراسته گردند و این مهارت را در رفتار اجتماعی خویش حاکم نمایند تا آموزش‌های آنان نتیجه بدهد. برخورد زیبا و چهره خندان، تولید محبت در مخاطب می‌کند و همین محبت راهگشای پذیرش و راهنمای حرکت و سازندگی است.

اثر معنوی و اخروی برخورد زیبا و شاد و خندان نیز تقرب به هستی بخش انسان‌هاست. امام باقر(ع) بشرالحسن، و طلاقهالوجه را موجب نزدیکی به خدای سبحان دانسته‌اند. بنابراین خوش‌رویی و داشتن چهره نیکو و بهجت‌آفرین و رغبت‌آور و برخوردهای خانوادگی و اجتماعی عبادت است و سبب قرب الهی می‌گردد.

امام محمد باقر(ع) در این رهنمود خویش تأثیر شگرف اجتماعی خوش‌رویی را با اثر بزرگ معنوی و اخروی آن نشان داده‌اند.

بی‌تردید اثر اجتماعی خوش‌رویی در نظام اسباب و مسببات و علت و معلول جریان دارد و عامل کسب محبت می‌گردد و در پی تولید محبت نیز آثار محبت پدید می‌آید. امروز همه آموزگاران اخلاق اجتماعی و مشاوران و روان‌شناسان و دانشمندان علوم اجتماعی و علوم تربیتی بر همین واقعیت اعتراف می‌کنند. همه باید از امام محمدباقر(ع) بزرگ‌ترین آموزگار روان‌شناسی اسلامی در آغاز قرن دوم هجری قمری درس بگیرند و از مکتب روان‌شناسی اهل‌بیت استفاده کنند. پیوند دنیا و آخرت و مادیت و معنویت و پیوند محبت بشری و قرب الهی تنها در روان‌شناسی جامع اسلامی وجود دارد.

جریان‌های انحرافی از اثر دنیوی و طبیعی خوش‌رویی و گشاده‌رخساری برای جذب افراد و گمراه سازی آنان بهره می‌برند. نجات افرادی که با برخورد گرم و صمیمی و نرم و خوش‌رویی منحرفان جذب آنان شده‌اند، کار آسانی نیست چون جداسازی محب از محبوب سخت است. بنا بر این، اهل ایمان و جهاد باید با مهارت خوش‌رویی جوانان را جذب فرهنگ متعالی اسلامی کنند. با چهره خرّم و شاداب و برخورد گرم و صمیمی و خوش‌رویی، می‌توان جوانان را در راه خودسازی انقلابی و تربیت دینی یاری نمود و بستر رویش‌های بزرگ را فراهم ساخت.

اثر دنیوی و اخروی ترش‌رویی و چهره عبوس

عبوسالوجه و سوءالبشر در برابر طلاقهالوجه و بُشرحسن قرار دارد و ضد آن است. عبوسالوجه و سوءالبشر چهره درهم کشیدن و سخت و خشن و زشت‌رویی و بد برخوردی و چهره تلخ و بی‌لبخند و تبسّم و بدرویی است.

در این تحلیل، روان‌شناسی خردمندانه‌ای که در حدیث امام محمد باقر(ع) وجود دارد نتایج بدرویی و چهره گرفته و عبوس نشان داده شده است.

جمله «مکسبه للمقت» قانون طبیعی روان‌شناسانه‌ پایدار و ابدی را یادآوری می‌کند. روی ترش کردن و ابرو درهم کشیدن و برخورد سخت و تند و زشت و بد با انسان‌ها، عامل ایجاد دشمنی و نفرت و بغض و کینه است. روشن است که در فضای ایجاد دشمنی و نفرت، راه جذب بسته می‌شود. بی‌تردید اثر تولید دشمنی و بغض نیز رویگردانی و گریز است و موجب نافرمانی خواهد شد. باید با مهارت خوش‌رویی، راه گفتوگوی زیبای چهره به چهره را گشود و با چهره زیبا و شاد و خندان در دل و عقل و قلب مخاطب نفوذ کرد و او را در صراط مستقیم الهی حرکت و سازندگی قرار داد.

دقت و درنگ در پیامد عبوسالوجه بودن، انسان‌ها را به طلاقهالوجه می‌رساند و فهم اثر سوءالبشر نیز آنان را به البشرالحسن وادار می‌نماید.

عبوس الوجه در جهت دوری از خداوند گام بر می‌دارد و از راه خدای سبحان جدا می‌شود. عبوس بودن و روی ترش کردن و ابرو درهم کشیدن، مانع از تقرّب به سوی خداوند می‌باشد. بنابراین اثر منفی معنوی و اخروی عبوس شدن، دوری و جدایی از خداوند متعال است.

انتهای پیام/

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.