بحث جایگاه علمی و اجتماعی بانوان دانش‌آموخته حوزه‌های علمیه، مدتی است در مجامع و محافل مرتبط با موضوع مطرح است تا جایی که در دیدار رمضانی طلاب و روحانیون با رهبر معظم انقلاب، توسط یکی از خواهران حاضر در جلسه مطرح شد و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای این گونه واکنش نشان دادند: «سؤال یکی از این خانم‌های فاضل بود که جایگاه اجتماعی طلابِ خواهر کجاست؟ بله، واقعاً سؤال بجایی است؛ البته به‌طور اجمال می‌دانیم این خانم‌های طلبه وقتی درس طلبگی می‌خوانند و ما این همه فاضل زن داریم، حضور این‌ها در بین خانواده‌ها، در اجتماعات زنان خیلی مغتنم است. یک روز یک بانوی اصفهانی بود، ملّای خوبی بود و در علوم عقلی و مانند این‌ها بیشتر تخصص داشتند، خانم محترمی بود؛ مرحوم آقای طباطبایی دیدن ایشان رفته بودند، با ایشان ملاقات کرده بودند، مباحثه کرده بودند و مانند این‌ها؛ و خب افتخار می‌کردیم که یک بانوی فاضله عالمه‌ای داریم؛ حالا چند ‌ده‌هزار طلبه فاضل [داریم] که بینشان تعداد زیادی فضلای برجسته هستند... [این] خیلی چیز مهمی است؛ [باید] جایگاه این‌ها معلوم بشود».

سالروز درگذشت بانو مجتهده امین، بهانه‌ای شد تا این موضوع بویژه اجتهاد بانوان را در گفت‌وگو با خانم صدیقه رضایی، مدرس مدرسه علمیه اسلام‌شناسی حضرت زهرا(س) و دانش‌آموخته سطح چهار حوزه به بحث بگذاریم.

علم‌آموزی جنسیت‌بردار نیست

خانم رضایی درباره ورود خانم‌ها به عرصه اجتهاد، با اشاره به سخن پیامبر اسلام(ص) که می‌فرمایند: «طَلَبُ اَلْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ»، توضیح می‌دهد: در آموزه‌های دین، علم مصداق نور است و دستیابی به این امر بنا بر گفته رسول‌الله بر هر مسلمانی واجب است. در تاریخ هم می‌بینید که پیامبر(ص) از خانه خود مبارزه با جهل و بی‌سوادی را آغاز کرد و به دستور ایشان، یکی از زنان قریشی که خواندن و نوشتن می‌دانست، مأمور شد به یکی از زنان پیامبر کتابت بیاموزد. خود پیامبر(ص) نیز بخشی از وقت خود را صرف آموزش و ارشاد زنان قرار داده بود؛ بنابراین علم‌آموزی جنسیت‌بردار نیست.

او در پاسخ به این پرسش که چه عوامل و دلایلی سبب شده تا بانوان کمتر به درجه اجتهاد برسند، می‌گوید: اجتهاد حصول توانایی استنباط احکام از منابع و مصادر اصلی اسلام است و بدست آوردن این توانایی نیازمند فراگیری علومی است که تحصیل آن‌ها حداقل 10 سال طول می‌کشد و نیاز به تلاش و کوشش بی‌وقفه دارد. علاوه بر آن مقام علمی او باید توسط مجتهدان تأیید و اجتهادش در جوامع علمی اعلام شود.  بنابراین افرادی ممکن است به این درجه نائل ولی شناخته شده نباشند؛ همان طور که در بین آقایان هم معمولاً مجتهدینی شناخته شده‌اند که مرجع تقلید باشند.

زیرساخت تحصیل در سطوح عالی برای خواهران فراهم نیست

این مدرس حوزه و دانشگاه اضافه می‌کند: مورد دیگر اینکه پس از پیروزی انقلاب، توجه ویژه‌ای به حوزه علمیه خواهران شد ولی این توجهات معطوف به سطوح یک و دو و بیشتر در عرصه تبلیغ بود و متأسفانه در حوزه علمیه خراسان هنوز هم درس خارج برای خواهران به صورت رسمی نداریم و زیرساخت ادامه تحصیل در سطوح عالی برای خواهران فراهم نیست. در سال‌های اخیر ورود به سطح سه برای خواهران امکان‌پذیر بود ولی در سطح چهار هنوز رسماً از طرف حوزه علمیه خراسان کلاس درس نداریم و اگر کسی بخواهد در این عرصه و سطوح خارج حوزه وارد شود مستلزم کوشش چند برابری خودش و دنبال کردن دروس ارائه شده در سایت‌های رسمی مراجع است.

رضایی در ادامه به نقش مادری و همسری زنان نیز اشاره و بیان می‌کند: با توجه به نقش‌های متعدد زنان در عرصه‌های زندگی و اینکه برای یک زن فاضله مسلماً نقش همسری و مادری در اولویت قرار دارد، برای همه افرادی که به این عرصه وارد می‌شوند شاید توانایی مدیریت چند نقش مشکل باشد. ضمن اینکه مسلماً نقش‌های متفاوت هر کدام اقتضائاتی دارد و شرایط و الزامات خود را می‌طلبد ولی اگر برای سازگاری این نقش‌ها تدابیر و تمهیداتی بسته به توانایی و ظرفیت افراد اندیشیده شود، می‌شود آن‌ها را مدیریت کرد.

باید تصور عدم دستیابی به اجتهاد از بین برود

کارشناس حلقه‌های معرفت حرم مطهر تصریح می‌کند: جنسیت همواره خارج از ذات و ماهیت انسانی است و علم و علم‌آموزی از آنجا که در شمار ارزش‌های انسانی به‌ شمار می‌آید از نظر اسلام تفاوت صنفی در آن وجود ندارد؛ بنابراین با حفظ نقش‌های اصلی زن در زمینه رسیدن به مرتبه اجتهاد نیز فرقی بین زن و مرد وجود ندارد و ما مصداقاً بسیاری از خانم‌ها را می‌بینیم که با تدابیر و مدیریت تمام نقش‌های خود را به نحو احسن انجام داده‌اند. همچنین به نظر من نه تنها تأهل مانع رسیدن به مدارج بالاتر نیست بلکه شاید در بسیاری موارد یک خانم متأهل بهتر از فرد مجرد برنامه‌های خود را مدیریت کند. عضو شورای تحقیقات پایانی حوزه علمیه در پایان می‌گوید: امیدواریم حوزه علمیه خراسان با فراهم آوردن زیرساخت‌های ورود زنان به سطوح عالی حوزه، راه را برای آن‌ها هموارتر کند و یا حداقل با معرفی افرادی که در این عرصه وارد شده‌اند تصور عدم دستیابی به مسئله اجتهاد را از بین ببرد.

انتهاییام/