گروه معارف-ملیحه پژمان -«أنا مدینه العلم و علیٌ بابها فَمن أَراد الحکمه فلیأتها من بابها» سالها از بیان دلنشین و زیبای حضرت ختمی مرتبت (ص) گذشت و این در حالی بود که هیچ وقت شرایط بهره برداری صحیح از حقیقت علمی مولای متقیان(ع) پیش نیامد.

 «فرهنگ مکتوب» دستاورد مکتب علمی امام باقر(ع) است

 

زمانه بر همین مدار در حرکت بود و معصومین یک به یک می آمدند و در خفقان حکومت آل امیه مظلومانه به شهادت می رسیدند، تا این که سرانجام نهضت علمی اسلام رونق گرفت و مهمترین موقعیت و شرایط یک نهضت و قیام بزرگ علمی در زمان امام باقر(ع) به وقوع پیوست. در آن شرایط شیعه مثل سالهای پیش از آن حضرت در تنگنا نبود. و این موقعیّت باعث شد تا آن امام همام به نشر و اشاعۀ حقایق و معارف الهی پرداخته و مشکلات علمی را تشریح و جنبش علمی دامنه‌داری را به وجود آورند و مقدمات تأسیس یک دانشگاه بزرگ اسلامی را که در دوران امامت فرزند گرامی ایشان امام صادق (ع) به اوج رسید، پی‌ ریزی شود. پنجمین پیشوای شیعه در علم، زهد، عظمت و فضیلت سر آمد همۀ بزرگان بنی‌هاشم عصر خویش بودند و مقام بزرگ علمی و اخلاقی ایشان مورد تصدیق دوست و دشمن بود. لقب آن حضرت «باقرالعلوم» است که حضرت رسول اکرم (ص) به ایشان عطا فرمودند. اما یکی از وجوه برجسته شخصیت امام باقر(ع) سبک زندگی ایشان در احیاء علوم مختلف براساس منطق دین محوری است، همزمان با فرا رسیدن شهادت امام باقر(ع) فرصتی دست داد تا زندگی و سیره علمی ایشان را در گفت وگو با حجت الاسلام دکتر سید مهدی میرباقری استاد معارف اسلامی به بحث بنشینیم که در ادامه می خوانید.
***
پنجمین پیشوای شیعه در احیاء علوم مختلف صاحب سبک منحصر به فردی بودند که بعدها با تاسیس دانشگاه فقه جعفری بنیان علوم اسلامی قوت و غنای بیشتری پیدا کرد، مهمترین دیدگاه ایشان برای توسعه دانش چه بود؟
- همانطور که می دانید، با اینکه آغاز امامت آن حضرت با خلافت ولید بن عبدالملک همراه بود و در شرایط نامساعد اجتماعی قرار داشتند، اما توانستند نهضتی علمی را پایه گذاری کنند که تا آن زمان در اسلام بی سابقه بود. در آن دورانی که معارف پر ارج اسلام به دلیل ممنوعیت نشر احادیث می رفت که کم کم به دست فراموشی سپرده شود، امام باقر(ع) با دوراندیشی و تحمل مشکلات بسیار و با جنبش علمی دامنه دار، مقدمات تأسیس یک دانشگاه بزرگ اسلامی را پی ریزی کردند و توانستند معارف والای اسلام را به سراسر جامعه اسلامی برساند. دیدگاه امام باقر(ع) برای تاسیس دانشگاه، احیاء نوعی خیزش علمی و فرهنگی در جهان اسلام بود که بستر یک نهضت فرهنگی بنیادین را برای آینده ا ی نه چندان دور آماده کند.
این جنبش بزرگ علمی تا کجا پیش رفت؟
- تا آنجا که پس از شهادت امام باقر(ع) فرزند برومند ایشان امام صادق(ع) پایه‌های محکم دانش را با تاسیس دانشگاه فقه شیعی تحکیم و اندیشمندان بزرگی را در مکتب اسلام پرورش دادند و در حقیقت در عصر امام باقر (ع)، به اندازه ای روایات، احادیث و آثار علمی در زمینه مسائل احکام، تفسیر و تاریخ اسلام و انواع علوم از ایشان به یادگار مانده که از هیچ یک از ائمه (ع) به جز فرزند بزرگوارشان دیده نشده است. نکته دیگر این که تبیین مسائل کلامی و معارف دینی در زمان آن حضرت محقق شد، در آن دوره که بحثهای کلامی خوارج، رواج یافته بود، امام (ع) با شرح بسیاری از خطبه‌های حضرت علی(ع) در زمینه‌های توحید و صفات الهی، به بسط معارف اسلامی می پرداختند. علاوه بر آن، ایشان با جمع آوری احادیث ثقه، به دنبال آن بودند که روش فهم احادیث را در متن، به صحابه و دیگر دانشمندان عصر بیاموزند؛بدین معنا که ایشان خود را در بستر و متن تحولات زمانه خویش قرار می دادند و تلاش فراوانی مبذول می داشتند تا حقیقت را به دیگران بیاموزند.
یکی از مهمترین دستاوردهای علمی امام باقر(ع) رسانه ای کردن علوم مختلف است، در این زمینه چه نکاتی را قابل طرح می دانید؟
- به نکته قابل تاملی اشاره کردید، زیرا پایه گذاری فرهنگ مکتوب که جلوه‌های آن در دانشگاه امام صادق (ع) و آثار علمی متعدد قرن‌های بعد، نمودار شد، مرهون انقلاب علمی امام باقر(ع) است. این تعبیر که رسانه ای شدن مفاهیم به مهاجرت آن منجر می شود، می تواند در توضیح حرکت امام باقر (ع) و تلاش ایشان برای ایجاد فرهنگ مکتوب و استفاده از کتاب که امروزه به عنوان یک رسانه نیز تلقی می شود، معنا پیدا کند. ضمن این که تا قبل از امام باقر (ع) حوزه علم، در نظام خلفای بنی امیه، تا اندازه زیادی وابسته به دربار بود. نباید فراموش کرد که خلفای بنی امیه سعی داشتند نهضت علم گرایی را در قالب علوم حکومتی بدون پرداختن به مسائل مردم، توجه کرده و نخبگان عصر را در آن چارچوب هدایت کنند. اما شیوه علمی امام باقر (ع) که بر خلاف این جریان در حرکت بود، به تقویت بنیه‌های علمیِ تمام امت اسلامی تاکید داشت.
با توجه به این که بنیان‌های علم در زمان امام باقر(ع) پایه ریزی شدند و تا امروز به دست ما رسیدند، چرا تدریس در دانشگاه‌های کشور منطبق بر کتابهای غربی است؟
- یکی از مهمترین ضعفهای ما همین است، زیرا مسلمانان اولین پایه گذاران علوم در عرصه‌های مختلف بودند. از طب گرفته تا نجوم، ریاضی، هندسه، روان‌شناسی، فلسفه و ... و این در حالی است که دروس دانشگاه‌های ما مبتنی بر کتب ترجمه شده غربی ارائه می شوند. این دروس سنخیتی با سبک زندگی دینی ما ندارند و حال آنکه بنیان علم در غرب مبتنی بر 800سال شکل گرفته و بنیان علم در اسلام بیش از 1400سال قدمت دارد. این مساله نشانه عدم بهره برداری صحیح ما از علوم اسلامی است و غرب از این فرصتها به خوبی بهره برداری کرده و علوم اسلامی را به صورت بازنویسی و ترجمه به خورد مسلمانان داده و به نوعی آنها را از آن خود می کند.
اگر مهمترین اکتشافات و کتابهای علمی را در نظر بگیریم، رد پای اندیشمندان مسلمان در این آثار به روشنی مشهود است. باعث تاسف و نگرانی است که تربیت در اسلام جایگاه ویژه دارد و تمامی متون تربیتی از ابتدای شکل گیری نطفه تا تولد و رشد سالهای زندگی انسان مطرح شده و ما بر مبنای نظریه‌های فروید درس علوم تربیتی را تدریس می کنیم! به عقیده من دروس دانشگاهی ما نیازمند بازنگری است و باید به اصل خود رجوع کنیم، زیرا غفلت از بازنگری در علوم دانشگاه امام باقر(ع) جز خسران و حسرت رهآورد دیگری را نصیب ما نخواهد کرد.

پخش زنده

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.