اردوغان در حالی که اقدامات اسرائیل در غزه را «نسل‌کشی» و «غیر انسانی» دانسته و محکوم می‌کند که در پنهان تمام کالاهای مورد نیاز رژیم صهیونیستی و نیروهای نظامی‌اش را برای ادامه فعالیت‌ها فراهم می‌کند.

کشورهای دارای اکثریت مسلمان در محکومیت جهانی علیه اسرائیل به دلیل نسل کشی این رژیم در غزه، پیشگام بوده‌اند چراکه به دلایل واضح، رهبران مسلمان با فشار فزاینده‌ای از سوی جمعیت خود برای اتخاذ مواضع قاطعانه تر در مورد آرمان فلسطین مواجه هستند. این فشار درحالی تشدید شده است که جنگ اکنون در ششمین ماه خود با ماه مبارک رمضان مصادف شده است. از جمله این رهبران رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه است که در ابتدا موضع نسبتاً بی طرفی در قبال جنگ تل آویو اتخاذ کرد تا خود را به عنوان میانجی در تبادل اسرا بین حماس و اسرائیل قرار دهد.

 با این حال، تلفات بزرگ غیرنظامیان فلسطینی که اکنون شمار آن به بیش از 32 هزار نفر در غزه نزدیک شده است  و محکومیت فزاینده بین المللی اقدامات اسرائیل، جاه طلبی‌های میانجیگری آنکارا را پیچیده کرده است.

 لفاظی اردوغان در واکنش به خشم جهانی، از 20 اکتبر یعنی زمانی که اقدامات نظامی اسرائیل را معادل نسل کشی دانست، آغاز و به سرعت رو به افزایش گذاشت؛ او یک هفته بعد، با حضور در یک راهپیمایی حامی فلسطین، اسرائیل را جنایتکار جنگی خواند که منجر به فراخواندن سفرای دو طرف شد.

تجارت ترکیه با اسرائیل جنایتکار جنگی

با توجه به موضع انتقادی و تند اردوغان و فراخواندن سفیر آنکارا از تل آویو و ادامه کشتار مداوم هزاران زن و کودک در غزه، انتظار می‌رفت که ترکیه، تحت حاکمیت حزب عدالت و توسعه (AKP) که ریشه های سیاسی در ایدئولوژی اسلام گرایانه دارد، روابط تجاری خود با اشغالگران را مورد ارزیابی مجدد قرار دهد.

ترکیه، تنها کشور مسلمان عضو ناتو، می‌توانست تحریم‌های اقتصادی را برای تحت فشار قرار دادن اسرائیل برای وقوع آتش‌بس در غزه اعمال کند ولی آن اتفاق نیفتاد. در عوض، نه تنها تجارت بین ترکیه و اسرائیل به شدت افزایش یافته است، بلکه اکثر عملیات بازرگانی و کشتیرانی توسط شرکت‌های وابسته به گروهی تحت حمایت اردوغان، انجمن صنعتگران و بازرگانان مستقل (MUSIAD)  انجام می شود!

در حالی که علناً، جناح‌های طرفدار دولت در ترکیه، افرادی را به دلیل حمایت از استارباکس و سایر شرکت‌های بین‌المللی که حمایت خود را از اسرائیل نشان داده‌اند مورد سرزنش قرار می‌دهند، در پنهان، سود حاصل از جنگ اسرائیل با غزه را به حساب خودشان واریز می‌کنند.

 لفاظی‌ها و تنش‌های کلامی و محکوم کردن‌های اردوغان در سخنرانی‌ها با توجه به گسترش مخفیانه فعالیت‌های تجاری دولت او با اشغالگران هیچ معنایی ندارد.

در سال 1996، ترکیه و اسرائیل توافقنامه تجارت آزاد (FTA) را امضا کردند که به طور متقابل هر دو کشور را از عوارض گمرکی واردات محصولات صنعتی معاف می کرد؛ توافقی که به طور قابل توجهی روابط اقتصادی اسرائیل و ترکیه را توسعه داد.

 علیرغم بحران‌های سیاسی مختلفی که بین آنکارا و تلاویو رخ داده است مانند حادثه ماوی مرمره، زمانی که کماندوهای اسرائیلی به کشتی کمک‌رسانی غزه با پرچم ترکیه یورش بردند و امدادگران را کشتند، روابط اقتصادی آنها به‌ویژه در پس‌زمینه به رشد بی‌سر و صدای خود ادامه داده است؛ از سال 2002، یعنی زمانی که اردوغان و حزب عدالت و توسعه به قدرت رسیدند، حجم تجارت دوجانبه طی سال‌های بعدی افزایش قابل‌توجهی داشته است: داده‌های مجمع صادرکنندگان ترکیه (TIM)، نشان می‌دهد صادرات ترکیه به اسرائیل از 1.4 میلیارد دلار در اوایل دهه 2000 پنج برابر شده و در سال 2023 به 5.1 میلیارد دلار رسیده است و ترکیه را در رده  چهار کشور برتر صادرکننده به اراضی اشغالی قرار داده است.

سوخت رسانی به ماشین جنگی اسرائیل

ترکیه 65 درصد از واردات فولاد اسرائیل را تامین می‌کند و در این میان نقش شرکت چند بخشی ترکیه ICDAS   وابسته به MUSIAD  به عنوان صادرکننده کلیدی به کشور اشغالگر قابل توجه است.

 تنها از زمان شروع جنگ غزه در 7 اکتبر، ICDAS  بیش از 50 هزار تن فولاد به اسرائیل ارسال کرده است؛ بخشی از این فولاد از صنایع نظامی اسراییل در تولید مهمات پشتیبانی می‌کند که در حال حاضر برای نابود کردن غزه پرجمعیت و حمله به لبنان و سوریه استفاده می‌شود.

قابل ذکر است، ICDAS صادرات فولاد به بندر حیفا را با 64 محموله در سال 2023 و 9 محموله دیگر پس از 7 اکتبر تسهیل کرده است. مشارکت ICDAS فراتر از تجارت است.در مراسمی به مناسبت شصت و نهمین سالگرد تاسیس رژیم صهیونیستی، از ICDAS  به عنوان برترین صادرکننده ترکیه به اسرائیل تجلیل شد. علاوه بر این، اسرائیل 95 درصد سیمان خود را از ترکیه تامین می‌کند که مشتریان قابل توجهی از جمله وزارت دفاع رژیم صهیونیستی دارند. بر اساس گزارش موسسه آماری ترکیه (TUIK)، صادرات سیمان به اسرائیل در سال 2023 بالغ بر 174 میلیون دلار بوده که 6.39 میلیون دلار از این رقم از 7 اکتبر تا کنون ثبت شده است.

صادرکنندگان سیمان ترکیه به اسرائیل عبارتند از  Akcansa، Limak، Oyak، Nuh Cement و Eren Holding. در این بین دومین شرکت یعنی لیماک، یکی از اعضای انجمن مستقل صنعتگران و بازرگانان ، از 7 اکتبر تا کنون بیش از 200 هزار تن مواد را به اسرائیل رسانده است. آنکارا در مواجهه با خشم عمومی ترکیه در مورد صادرات به اراضی اشغالی، در 10 فوریه بیانیه ای را برای رسیدگی به تجارت شرکت های عضو خود با اسرائیل صادر کرد اما بر اساس داده‌های  مجمع صادرکنندگان ترکیه ، ICDAS  دو محموله بزرگ فولاد به ارزش 35 میلیون دلار در ژانویه 2024 و 38.5 میلیون دلار در فوریه 2024 به سرزمین‌های اشغالی صادر کرده است.

 دور زدن محاصره دریایی 

یکی از شاخص‌های مهم تعامل اقتصادی پایدار بین ترکیه و اسرائیل، علیرغم ادامه جنایات جنگی تل آویو در غزه  ترافیک دریایی فعال است که بنادر دو طرف را به هم متصل می‌کند. این در حالی است که محاصره کشتی‌های دریایی در دریای سرخ به مقصد بنادر اراضی اشغالی توسط نیروهای مسلح انصارالله یمن به شدت مورد حمایت عرب‌ها و مسلمانان در سراسر جهان است.

 عبدالقادر اورال اوغلو، وزیر حمل و نقل ترکیه، در گفتگو با کمال اوزتورک، روزنامه نگار فاش کرد که بین 7 اکتبر تا 31 دسامبر 2023، 701 کشتی از بنادر ترکیه به سمت بنادر اسرائیل حرکت کردند که به طور متوسط روزانه 8 سفر را انجام می‌دادند؛ این آمار مشتمل بر 480 کشتی است که مستقیماً از بنادر ترکیه به سمت اسرائیل حرکت می‌کنند و 221 کشتی اضافی از بنادر کشورهای ثالث که در مسیر اسرائیل در ترکیه پهلو می‌گیرند.

 آنچه بدیهی است رهبران حزب عدالت و توسعه و شرکت‌های عضو انجمن صنعتگران و بازرگانان مستقل ترکیه لفاظی‌های منفی خود را علیه اسرائیل افزایش داده‌اند، روابط اقتصادی ترکیه-اسرائیل به شکل بی‌سابقه‌ای رو به افزایش داشته است. ترکیه به تامین نیازهای حیاتی اسرائیل به فولاد، سیمان، سبزیجات، میوه جات، خودرو و لوازم برقی ادامه می‌دهد، چنانکه هلدینگ زورلو فعال در زمینه انرژی ترکیه به لطف سرمایه گذاری‌های خود در سرزمین‌های اشغالی 7 درصد نیاز برق اسرائیل را تامین می‌کند. به نظر می‌رسد تنش‌های سیاسی آشکار بین آنکارا و تل آویو تأثیری بر جبهه تجاری نداشته است. تشخیص محاسبات اردوغان کار سختی نیست: ترکیه در حال حاضر با یک بحران اقتصادی دست و پنجه نرم می کند و سرمایه گذاری زیادی برای تقویت روابط با واشنگتن و اتحادیه اروپا حامی تلاویو انجام می‌دهد تا بتواند اقتصاد وخیم خود را بهبود دهد.

ادامه تجارت شرم آور

به نظر می‌رسدآنکارا تلاش می‌کند از احیای دوباره بحران سیاسی با تلاویو دوری کند، و از همین رو اردوغان بیشتر انتقادات عمومی خود را به طور خاص متوجه شخص بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، می‌کند که به نظر او به پایان کار سیاسی خود نزدیک شده است. برای آنکارا، اهداف سیاسی و اقتصادی بر نگرانی‌های بشردوستانه ارجحیت دارند و اجازه می‌دهند تجارت بین اسرائیل و ترکیه با وجود خشم عمومی و گسترده نسبت به نسل‌کشی در غزه و خواستار قطع کامل روابط دوجانبه ادامه یابد. در تظاهرات حامیان اردوغان در استان ساکاریا غربی در 5 اسفند، بنری که خواستار «پایان دادن به تجارت شرم آور با اسرائیل» بود بلافاصله توسط افسران پلیس ضبط و جمع آوری شد.