جریان کلی خاستگاه شعر آیینی به بعد از انقلاب باز می‌گردد، اثرات جنگ در ادبیات دهه‌ شصت شکل گرفت و بعد از آن نیز در ادبیات ما نمود داشت. در آن سالها شعر اجتماعی خاستگاههای طبیعی داشت و شعر آیینی در سایه شعر اجتماعی رشد کرد.
امروزه در اشعار آیینی انگیزه‌ های گذشته به چشم نمی خورد و بیشتر انگیزه‌ های این ادبیات، جایزه‌ های سفارشی یا سفارشهای هیاتی است، به هر حال عواملی، سبب شده ادبیات و شعر آیینی قدرت خلاقه خود را از دست بدهد.
در روزگارما نیاز به رویکردی نو از لحاظ فکری و اندیشه ورزی احساس می شود در این نوع ادبیات، باید قالبهای نو ادبی ارائه داد. اما مساله ای که شاید ما را ترغیب به نگارش این گزارش کرد آسیبهای شعر آیینی است که مهمترین آن غلو و افراط گری در شعر آیینی است. این مساله پیشرفت ادبی در این حوزه را کمرنگ و موجبات بدنامی ادبیات آئینی می شود و حتی منابعی معتبر از زبان معصومین وجود دارد که این گونه غلو و بزرگنماییها را در حد شرک دانسته اند.
این آفت بهانه به دست سودجویان می دهد تا برخلاف این فرهنگ والا تبلیغ کنند و شیعه را متهم به عوام فریبی و گمراهی کنند. برخی از شاعران نوپا که بیشتر به نظم نیزعلاقه دارند از قیاس نفس برای تولید خوراک "روضه خوانان" و "زبان حال خوانی" استفاده می کنند.
بدون آگاهی کامل از تاریخ حوادث آیینی، شعر آیینی دچار تحریف می شود، همچنین در شعر آیینی باید از کلمات و اصطلاحات مناسب شأن ائمه اطهار استفاده کرد. البته نکته قابل توجه دیگر حضور جوانان در شعر آیینی است که در دهه اخیر به چشم می خورد که باید حساسیت بیشتری به آن نشان داد چرا که اگر در زمینه آموزش و معرفی منابع به جوانان کوتاهی شود همین مساله پاشنه آشیل شعر آیینی ما خواهد شد.
شعر آیینی بعد از انقلاب اسلامی متحول شد
مصطفی محدثی خراسانی با مقایسه جایگاه شعر آیینی در قبل و بعد از انقلاب اسلامی خاطرنشان می کند:در شعر آیینی پیش از انقلاب، با نوعی نگاه توصیفی روبرو بودیم که صرفاً به بیان چگونگیها می پرداخت اما با انقلاب و تحت تاثیر آموزه های امام خمینی(ره) ما به "چرایی" این مضامین هم می رسیم.
این شاعر و روزنامه نگار با تاکید بر این که نهایت تصویری که ما در شعر آیینی پیش از انقلاب از حضرت زینب(س) داشتیم ایستادگی مقابل یزیدیان بود، می گوید: بعد از انقلاب قادر طهماسبی (فرید) توانست با شعر "سرنی در نینوا می ماند اگر زینب نبود / کربلا در کربلا می ماند اگر زینب نبود" این تصویر را دگرگون کرد.
شاعر "هزار مرتبه خورشید" با بیان اینکه زبان شعر باید زبان مخاطب امروز باشد تا بتواند ارتباط برقرار کند، ادامه می دهد: درباره مضامین دیگری مانند انتظار، مبعث، نبوت، امامت و ولایت نیز تغییراتی از این دست رخ داد زیرا ما به این نکته توجه کرده ایم که نوآوری در زبان شعر آیینی نیز لازم است.
محدثی خراسانی با اشاره به این که در شعر دینی، نوآوری بیشتری در مقایسه با داستان دینی صورت گرفته است، ابراز می دارد: امکان ایجاد خلاقیت در شعر بیشتر است تا داستان چون یکی از عناصر شعر تخیل است که به نوآوری کمک شایانی می کند اما ما در داستان ناگزیر به روایت هستیم و نمی توانیم از الهام و تخیلی که در شعر می توان به کار برد استفاده کنیم.
سردبیر فصلنامه "شعر" تصریح می کند: بیشترین جلوه های پیوند ادبیات با آموزه های دینی و اسلامی را می توان در شعرهای عرفانی فارسی سراغ گرفت به گونه ای که تفکیک شعر فارسی از عرفان غیر قابل تصور است.
محدثی در پایان با تاکید بر حساسیت نوآوری در شعر آیینی اظهار می دارد: نوآوری کار هر کسی نیست و باید مبتنی بر پشتوانه علمی باشد به ویژه در شعر آیینی که به دلیل حساسیتهای خاصش ممکن است نوآوری به آسیب منجر شود.
ادبیات آیینی با زندگی مردم گره خورده است
نویسنده و پژوهشگر ادبیات با تاکید بر این که ادبیات آئینی عموما در متنهای روایی اعم از شعر و داستان دیده می شود، ابراز می دارد: چون این نوع ادبی در بافت زندگی مردم تنییده است و با زندگی آنها گره خورده، روایتها هم بازتابی از زندگی آنهاست.
حسن ذوالفقاری ادامه می دهد: انعکاس ادبیات آئینی در داستانهای کهن ما بیش از دوران معاصر است، در شعر تغزلی و حتی شعرهایی که جنبه های غیر روایی دارند، باز هم جای پای ادب آئینی دیده می شود.
وی با اشاره به میزان سهم مسائل دینی و ملی در ادبیات خاطرنشان می کند: نمی توان با یک ارزیابی آنها را از هم تفکیک کرد اما به نظر می رسد شاعران ما در بررسی و مطالعه بازخورد آئینهای دینی و ملی، سهمی مساوی برای هر دو در نظر گرفته اند و عموما در فرهنگ ما هم این گونه نبوده که سهم دین بر آرمانهای ملی فزونی یابد یا برعکس.
این نویسنده و پژوهشگر عرصه ادبیات همچنین با بیان تاثیر عاشورا بر فرهنگ ما خاطرنشان می کند: اساسا واقعه عاشورا بر فرهنگ ما تاثیر زیادی گذاشته و تعداد زیادی ضرب المثل به وجود آورده است، "شمر هم جلودارش نمی شود" و "کربلا که گفتی مصیبتش معلوم است" دو نوع ضرب المثلی است که به زبان روزمره راه یافته است.
فقدان منابع از مهمترین کمبودهای شعر آیینی است
مصطفی جمشیدی با مثبت ارزیابی کردن موفقیت شعر آیینی تصریح می کند: در حوزه شعر آئینی موفقتر از داستان بوده ایم و در حال حاضر با توجه به اهمیت شعر در تشیع و اسلام، پایگاه شعر آیینی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
وی با بیان این که در طول تاریخ اسلام، روند تحولات ادبی همواره رو به گسترش بوده است، ابراز می دارد: از زمانی که یهودیان مکه و مدینه پیامبر اسلام را آزار می دادند و شاعرانی مانند حسان بن ثابت در دفاع از ایشان به سرودن شعر می پرداختند شعر آئینی وجود داشته است.
این شاعر با تاکید بر این که با وقوع انقلاب اسلامی ادبیات آئینی سمت و سوی جدی تری سوق پیدا کرد، اظهار می دارد: شعرهایی که درباره ابا عبدالله الحسین(ع) سروده شده با ماهیت حماسی آن همپا بوده اما ما در زمینه داستان ضعف داشته ایم در داستان با نوعی الگوبرداری از نهضت حسینی مواجه بودیم که در ادبیات دفاع مقدس ما تبلور یافته است.
جمشیدی فقدان منابع را از مهمترین کمبودهای شعرآیینی عنوان کرده و می گوید: در ادبیات ما کارهای سترگی انجام شده اما چیزی که همه ما از آن رنج می بریم، فقدان منابع و امکانات و تربیت نیروست.
وی تاکید می کند: علی معلم، موسوی گرمارودی، طاهره صفارزاده، سیدحسن حسینی، قیصرامین پور و احمد عزیزی از جمله شاعرانی اند که ادبیات آئینی و انتظار را تعالی داده اند.
شعر آیینی قم در صدر قرار دارد
سید محمد بابامیری با تاکید بر جایگاه شعر آیینی قم خاطرنشان می کند: به باور اکثریت جامعه شعری کشور شعر آیینی عموما و شعر عاشورایی خصوصا در قم در صدر قرار دارد و با توجه به جایگاه علمی و مذهبی این شهر جز این هم انتظار نمی رود.
وی می افزاید: با توجه به حضور شاعر پیشکسوت و محکمی چون استاد محمد علی مجاهدی این مهم بیشتر نمود پیدا کرده و می کند.
این شاعر جوان قمی در ادامه با بیان اینکه حضور جوانان در عرصه شعر آیینیمی تواند فرصت و به طور طبیعی آسیب هم باشد، تصریح می کند: اینکه می گویم به طور طبیعی منظور این است که در هر کاری ممکن است آسیبهایی موجود باشد وگرنه هر جا جوانان ورود پیدا کرده اند ما شاهد پیشرفتهای شگرفی بوده ایم.
بابامیری تاکید می کند: اگر جوان با مطالعه و پشتوانه علمی مذهبی کافی وارد گود شعرآیینی شود قطعا فرصتی را برای خود و این موضوع مهم شعری پدید آورده است اما اگر با احساسات بعضا کاذب بخواهد عمل کند موجب آسیب خواهد شد.
وی با مثبت ارزیابی کردن آموزش شاعران جوان قمی خاطرنشان می کند: بحمدالله جلسات خوبی در این زمینه در قالب محافل شعری و هیئتهای مذهبی وجود دارد مثلا جلسات هفتگی منزل استاد مجاهدی که جلسه نقد محوری است که شاعران جوان می توانند در آنجا به معلومات مذهبی موضوعی کلاسیک و در یک کلام به گسترش فضای آیینی در اشعار خود بیفزایند.
شاعر "بیرقی بر شانه های باد" در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به آسیبهای شعر آیینی ابراز می دارد: متاسفانه با توجه به گسترش مطالبات اجتماعی و افزایش تقاضای توده مردم پیرامون گسترش کمی جلسات آیینی به همان نسبت آسیبها هم بیشتر شده است.
این شاعر جوان قمی ادامه می دهد: مثلا ممکن است شاعری به سفارش پذیری مبتلا شود یا مجبور شود برای ساپورت جلسات متعدد هیئتی روی اشعارش وقت کمتری بگذارد یا برای خوش آمد فلان مداح یا فلان جمع هیاتی، مسیر محتوایی اشعار را به سمت و سوی دلخواه آنها تغییر دهد.
آموزش شاعران جوان شعر آیینی جدی گرفته شود
نجمه خوشدل با مثبت ارزیابی کردن رشد حضور جوانان در عرصه شعر آیینی تصریح می کند: در این چند سال اخیر رشد چشمگیری در زمینه شعر آیینی داشتیم و این رشد و آگاهی دین و مذهب مان را می رساند.
وی می افزاید: این مسئولیت افراد مجرب و اساتید عرصه شعر آیینی را زیادتر می کند تا در این زمینه اطلاعات کافی و صحیح را در اختیار جوانان بگذارند.
این شاعر جوان قمی تاکید می کند: نداشتن یا نقص اطلاعات یکی از آسیبها در عرصه شعر آیینی است.
خوشدل ادامه می دهد: باید منابع و کتابهای دقیق به شاعران جوان و فعال در عرصه شعر آیینی معرفی کرد.
وی با بیان ضرورت آموزش به شاعران جوان خاطرنشان می کند: اگر مساله آموزش به شاعران جوان جدی گرفته نشود همین مساله حضور جوانان که فرصتی برای شعر آیینی است به آسیب تبدیل خواهد شد.
نقش انقلاب اسلامی در طلوع ادبیات آیینی
البته پیدایش انقلاب اسلامی در کشور ما ایران، طلیعه ای شگفت در حوزه ادبیات آیینی به حساب می آید. اگرچه تاکنون پژوهشی جدی در این خصوص انجام نشده است، اما انقلاب با به میدان آوردن شاعران جوان و ایجاد پیوند بین آنها و شعر آیینی همگی را دستخوش تحولات شگرف کرد که پیش از آن در هیچ یک از ادوار تاریخ ادبیات فارسی سابقه نداشته است.
انتهای پیام/