قدس آنلاین- گروه استانها- علی اکبر بسکابادی: آب و هوای خشک و گرم بیشتر در دشت ها، مناطق هموار مرکز، غرب و جنوب غرب و آب و هوای خشک و ملایم در بخش های مرتفع شمالی، شمال غربی استان و اطراف بیرجند مشاهده می شود.
از آنجا که استان خراسان جنوبی در ناحیه آب و هوای بیابانی قرار گرفته است، رودخانه های موجود در این منطقه از نوع فصلی بوده و رودخانه دائمی وجود ندارد.
این استان سال هاست با خشکسالی، قهر طبیعت و خست آسمان روبه‌رو است، به طوری که سال جاری کاهش شدید بارندگی‌ها خراسان جنوبی را صدر نشین جدول خشکسالی کرد. در حال حاضر ۹۵ درصد سدهای استان خشک و خالی است به گونه ای که حجم کل سیلاب از اول سال آبی(مهرماه تا اسفندماه ۹۳)در استان ۵۷۵/۰ هزارم میلیون متر مکعب بوده است.
خشکسالی آن‌چنان در ریشه و جان استان نفوذ کرده که درختان، باغ‌ها، چشمه‌ها، قنات‌ها، چاه‌های استان، دام هاو... هم از آسیب آن در امان نمانده و امروزشاهد روی آوردن کشاورزان به مشاغل کاذب، مهاجرت از روستاها و... هستیم.
عمق فاجعه و خشکسالی‌های پیاپی در استان در این دو دهه این سوال را مطرح می‌کند که با وجود خشکسالی‌ها و کمبود منابع آبی، کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی، مصرف بالای آب برای برخی از مشترکین چه توجیهی دارد؟
بر اساس آمارها، ۹۲ درصد آب استان در بخش کشاورزی استفاده می‌شود، به گونه ای که تا سال ۹۰ حدود یک میلیاردو ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب در استان مصرف می‌شد که به علت کاهش آبدهی قنوات وکم شدن آب چاه‌ها این رقم به ۹۲۰ میلیون متر مکعب آب در سال رسیده است.
در بحث شرب هر چه آب مصرف شود بخش عمده آن به صورت پساب به سفره‌ها برمی گرددومصرف آب در صنعت هم ناچیز و حدود ۲ درصد است. در خوش‌بینانه ترین حالت راندمان آبیاری در استان ۳۰ تا ۳۵ درصد است و این رقم نشان از هدر رفت یک سوم آب مصرفی به صورت تبخیر و تعرق دارد البته باید به این نکته هم توجه داشت که نمی‌توان هدر رفت آب را تا ۱۰۰ درصد کاهش داد اما می‌توان راندمان آبیاری را تا ۷۰ درصد افزایش داد.
و اما خشکسالی ها اثراتی را نیز بر روستاهای این استان گذاشته است به گونه ای که در حال حاضر بیش از ۴۰۰ روستای خراسان جنوبی با تانکر آبرسانی می شوند.
با توجه به این مهم که کشاورزی پر مصرف‌ترین بخش در استان است می‌توان با مدیریت صحیح، استفاده از آبیاری‌های نوین بدون کاهش سطح زیر کشت و آسیب رساندن به بخش کشاورزی راندمان آبیاری را افزایش داد. همچنین ایجاد تشکل‌های آب بران در استان، نقش به سزایی در مدیریت مصرف آب توسط کشاورزان و ذی نفعان از منابع آب خواهد داشت.
لزوم تغییر الگوی کشت
در همه جای دنیا کشاورزی بزرگترین مصرف‌کننده آب است و در بخش کشاورزی به طور معمول آبی مورد استفاده قرار می‌گیرد که قابلیت مصارف شرب را ندارد البته به این نکته هم اذعان دارد که می‌توان این آب را تصفیه و مورد استفاده قرارداد. با همین منابع و نزولات آسمانی و بدون کاهش تولیدات و آسیب رسیدن به کشاورزان و افت سفره‌های آب زیرزمینی می‌توان مشکل آب بخش کشاورزی استان را حل کرد و نباید تسلیم شرایط شد
باید با تغییر الگوی کشت به سمت کشت محصولات‌کم آب برمانند زرشک و زعفران و... پیش رفت و از کشت محصولاتی مانند دانه‌های روغنی، علوفه‌ای و... خودداری کرد.
بدون شک رفع مشکلات آب نمی تواند با تلاش های یک دستگاه حل شود بلکه باید تمامی دستگاه ها و مردم دست به دست هم داده و استان را از عطش رهایی ببخشند. بر کسی هم پوشیده نیست که رفع مشکلی ریشه ای و چند ساله با یک یا دو روز رفع نمی شود و نیازمند اجرای پروژه های بلند مدت است بنابراین باید همگی برای حل این مشکل به سهم خودمان قدم برداریم، باشد تا به کمک هزاران دستان توانمند بتوانیم استان را از وضعیت بحرانی کنونی نجات دهیم.
مطابق آمار بیش از ۹۰۷ آبادی با جمعیت بیش از ۲۰ خانوار در سطح استان خراسان جنوبی گزارش شده که تا بحال بیش از ۹۲ درصد روستاها آبرسانی شده است.
انتقال آب بهترین راهکار
با توجه به پدیده خشکسالی تنها ۷۰ درصد آبادی های آبرسانی شده با تنش آبی مواجه نبوده و ۲۰ درصد آبادی های کشور با پدیده تنش آبی مواجه هستند بطوریکه اینگونه آبادی ها در زمستان مشکل کمبود آب نداشته ولی در تابستان با کمبود و حتی گاها با جیره بندی آب مواجه هستند که برای برون رفت از این معضل راهکارهای ذیل پیشنهاد می گردد.
اولین کار این است که برای شبکه روستایی ۶۴ مجتمع آبرسانی با اعتبار ۳۲۰ میلیارد تومان اتمام یابد. دومین راهکار کاهش هدر رفت آب در شبکه های آب از ۲۸ درصد به کمتر از ۱۵ درصد با ۲۸۰ میلیارد تومان اعتبار است. سومین راهکار انتقال آب از سایر حوزه ها به استان از جمله دریای عمان و یا دستیابی به منابع آب ژرف است. همچنین انتقال آب به استان را بهترین راهکار بوده که باید مورد توجه ویژه مسئولان قرار گیرد.
استان خراسان جنوبی از لحاظ ناهمواری ها، به دو قسمت «کوهستانی و مرتفع» در شمال و شمال غرب و قسمت «پست و هموار» در دشت های مرکز و جنوب استان تقسیم می شود. بلندترین قله های استان به نام های «کمر سرخ» با ارتفاع ۲,۸۴۲ متر در شمال و «شاه کوه» با ارتفاع ۲,۷۳۷ متر در جنوب قرار گرفته است.
کوه های خراسان دنباله ارتفاعات البرز به سمت شرق است که به صورت قوس های موازی از «شاه کوه» آغاز شده و در جهت شمال غربی به سمت جنوب شرقی تا ارتفاعات «هندوکش افغانستان» امتداد می یابد.
حاصلخیزترین بخش این استان در قسمت شمال و شمال غرب واقع شده است؛ ولی دشت های جنوبی و جنوب غربی به دلیل مجاورت با حاشیه شمال لوت، دارای آب و هوایی خشک و خشن بوده و در معرض جریان شن های روان هستند.
