قدس آنلاین: پس از آنکه دونالد ترامپ سه شنبه گذشته خروج آمریکا از برجام را اعلام و فرمان بازگشت تحریم‌های آمریکا را امضا کرد، نشان داد این توافق آنطور که برخی دولتمردان و دیپلمات‌های مسئول مذاکرات مدعی بودند مستحکم و دارای پشتوانه حقوقی و بین‌المللی نیست که رئیس جمهور آمریکا نتواند به راحتی از ان خارج شود.
دونالد ترامپ اما نشان داد راحت‌تر از آنچه مذاکره‌کنندگان و دیپلمات‌های ارشد ایرانی تصورش را می‌کردند تنها با چرخش یک قلم از این توافق خارج شد و تهران و پایتخت‌های اروپایی را به همراه پکن و مسکو با این توافق فشل تنها گذاشت.
نامه ۴۷ سناتور به رهبران ایران
صحنه که ترامپ در برابر دوربین‌ها فرمان خروج از برجام و بازگشت تحریم‌ها را امضا می‌کرد، یادآور نامه سرگشاده ۴۷ سناتور آمریکایی به رهبران و دولتمردان ایرانی بود که در ان هشدار دادند انچه را که با عنوان برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام با ۶ کشور دیگر امضا می‌کنند، تنها یک توافق اجرایی است و رئیس‌جمهور بعدی می‌تواند با یک حرکت قلم آن را ابطال کند.
در آن نامه سرگشاده که توسط «تام کاتن» سازماندهی شده بود و به امضای رهبر حزب جمهوریخواه سنا و همچنین «مارکو روبیو» از نامزدهای احتمالی انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۶، «تد کروز» و «رند پائول» درآمده بود، تأکید شده بود: جالب توجه است در حالیکه بر مذاکرات شما با دولت خود نظارت داریم می‌بینیم که شما به طور کامل از نظام قانون اساسی ما آگاهی ندارید ...هرچیزی که مورد تأیید کنگره قرار نگیرد، تنها یک توافق اجرایی است و رئیس‌جمهور بعدی می‌تواند با یک حرکت قلم آن را ابطال کند و کنگره آینده می‌تواند در هر برهه از زمان مفاد توافق را اصلاح کند.
طعنه عجیب ظریف به سناتورها
محمد جواد ظریف مسئول ارشد مذاکرات هسته‌ای اما در واکنش به این نامه گفته بود: توافق احتمالی ۱+۵ و ایران در خصوص موضوع هسته‌ای در یک قطعنامه فصل هفتمی منشور سازمان ملل متحد مورد تأیید قرار می‌گیرد و در نتیجه به یک توافق بین‌المللی و الزام آور برای همه دولت‌ها تبدیل می‌شود.
او در مصاحبه دیگری هم درباره نامه ۴۷ سناتور آمریکایی تأکید کرده بود: به اعتقاد ما این نامه هیچ ارزش حقوقی ندارد و صرفاً یک ترفند تبلیغاتی است. جالب‌تر این که در حالی که مذاکرات هنوز به نتیجه نرسیده و توافقی حاصل نشده، گروه‌های فشار در آمریکا آن چنان نگران شده‌اند که با توسل به شیوه‌های غیرمتعارف بیش از هر چیز نشان می‌دهند که همانند نتانیاهو با هر نوع توافقی مخالفند.
او با اظهار تعجب از این که چگونه ممکن است برخی نمایندگان مجلس یک کشور علیه رییس‌جمهور و دولت خود به رهبران کشور دیگری نامه بنویسند، اظهار کرد که نامه سناتورهای مزبور نشان می‌دهد که آنها نه تنها با مقررات حقوق بین‌الملل بیگانه‌اند، بلکه حتی به طور کامل با ریزه‌کاری‌های قانون اساسی خود در مورد اختیارات رییس‌جمهور آمریکا در اجرای سیاست خارجی نیز آشنا نیستند.
وی افزود: این سناتورها باید بدانند که دنیا معادل آمریکا نیست و روابط بین‌الملل بر اساس موازین حقوق بین‌الملل و تعهدات و تکالیف بین‌المللی دولت‌ها تنظیم می‌شود، نه بر اساس قوانین داخلی ایالات متحده. ممکن است سناتورهای امضا کننده نامه فوق‌الذکر به صورت کامل آگاه نباشند که در حقوق بین‌الملل، دولت‌ها نماینده کل حاکمیت و مسؤول روابط خارجی کشور خود و ملزم به اجرای تعهداتی هستند که در روابط با دیگر دولت‌ها می‌پذیرند و نمی‌توانند به بهانه مقررات داخلی از اجرای تعهدات بین‌المللی خود سرباز زنند.
وی به سناتورهای امضاکننده نامه یادآور شد که بیش‌ترین توافقات بین‌المللی ایالات متحده در دهه‌های اخیر از نوع توافقات اجرایی و نه معاهدات تصویب شده توسط سنا بوده و نامه این سناتورها به معنی بی‌اعتماد کردن دنیا به اعتبار هزاران توافق اجرایی گذشته، حال و آینده ایالات متحده است.
اما نکته‌ای که ظریف فراموش کرد یا با وجود همه تذکرها و یادآوری‌ها نخواست به آن توجه کند این بود که در حقوق اساسی آمریکا معاهدات بین‌المللی هم مرتبه قوانین فدرال بوده و به عبارت دیگر، این معاهدات می‌تواند از طریق تصویب قوانین بعدی، نسخ و نقض گردد و اختیار این امر نیز با کنگره آمریکاست.
حال آنکه برجام به دلیل آنکه در مجلسین آمریکا به تصویب نرسیده است نه فقط در سطح قوانین داخلی آمریکا هم نیست که به عنوان یک توافق اجرایی دولت خروج از آن به راحتی همان چرخش قلم بر روی کاغذ است.
گرای اوباما به دولت روحانی
جالب آنکه در همان مقطع باراک اوباما و دیگر مقامات دولت وقت آمریکا از جمله جان کری و حتی هیلاری کلینتون نامزد حزب دموکرات برای انتخابات بعدی هم که از نامه سناتورها شوکه شده بودند سراسیمه برای جلوگیری از تأثیرگذاری آن بر تصمیم مقامات دولت ایران برای امضای برجام به میدان آدهو شروع بع تقبیح موضع این سناتورها کردند.
جان کری این نامه را زیر سؤال بردن تجربه دو قرن قانونگذاری و دیپلماسی در آمریکا خواند و کلینتون آنرا ضربه‌ای به رئیس جمهور آمریکا دانست.
این در حالی بود که او چند روز بعد از آن در موضعی کاملا منتاقض در جلسه استماع کمیسته روابط خارجی سنا درباره علت نفرستادن برجام به سنا برای بررسی و تصویب آن گفت: «ما از ابتدا به‌صراحت بیان کرده‌ایم که در مورد برنامه‌ای که به لحاظ حقوقی برای آمریکا الزام‌آور باشد، مذاکره نمی‌کنیم. ما در مورد برنامه‌ای مذاکره می‌کنیم که قابلیت اجرایی شدن (توسط ایران) را داشته باشد».
در پاسخ به نامه ۴۷ سناتور، جو بایدن معاون رئیس‌جمهوری آمریکا نیز بیانه‌ای صادر کرده و نوشت:از آغاز جمهوری، رؤسای جمهور به موضوعات حساس و مهمی در مذاکرات پرداخته‌اند که هم به تعهدات الزام‌آور و هم غیر الزام‌آور منجر شده‌اند که توسط کنگره تصویب نشده‌اند. به عنوان مثال ذیل اختیارات رؤسای جمهوری از هر دو حزب، تغییر مسیرهای اساسی در سیاست خارجی آمریکا مانند به رسمیت شناختن جمهوری خلق چین، حل بحران گروگان‌گیری ایران و خاتمه جنگ ویتنام همگی بدون تأیید کنگره انجام شدند.
در واقع او تأکید می‌کند که توافق اوباما با ایران و عدم ارجاع آن به کنگره؛ خلاف قانون و عرف حقوقی ایالات‌متحده نیست. اما رویه و روایت و بستر تاریخی مثال‌های او با برجام متفاوت بودند.
از سوی دیگر در مورد ویتنام پس از توافق اولیه، ۳۵ سال طول کشید تا کنگره تحریم‌های این کشور را آن هم با منطق مخالفت با چین، لغو کند. در مورد عراق و لیبی، علیرغم تسلیم مطلق این دولت‌ها بسیاری از تحریم‌ها حتی پس از سرنگونی صدام و قذافی حذف نشد و در مورد برجام هم کنگره آمریکا هیچ گاه در مسیر تصویب این توافق قرار نگرفت.
باراک اوباما اما در مصاحبه‌ای با بیان اینکه من به جای سناتورها از نامه آنها به رهبران ایران خجالت کشیدم، اظهار داشت: اینکه سناتورها به رهبران کشور دیگری می‌گویدن به رئیس جمهور ما اعتماد نکنید اتفاق بی‌سابقه ایست.
جالب آنکه اوباما سوار بر موجی که دولت یازدهم در ایران برای فشار بر منتقدان مذاکرات برجام و محتوای این توافق ایجاد کرده بود، اقدام سناتورهای مذکور را «ائتلافی نامتعارف» میان جمهوریخواهان و «تندروهای ایران» یعنی منتقدان مذاکرات و برجام توصیف کرد تا به دولت روحانی هم برای فرار به جلو در برابر این حرکت سنا گرا بدهد.
مذاکرات بین ایران و ۶ قدرت جهانی برای امضای برجام تا ۴ ماه پس از این نامه و ۲۳ تیرماه که توافق هسته‌ای به امضا رسید هم ادامه پیدا کرد و نامه ۴۷ سناتور امریکایی به فراموشی سپرده شد. اما زمان نشان داد ان سناتورها به جزئیات قانون اساسی کشور خود اشناترند یا محمد جواد ظریف!.
به تعبیر جان کری تجربه دو قرن دیپلماسی و توافقات اجرایی دولت آمریکا هم تضمینی برای آن نبود که توافقات اجرایی دولت آمریکا، اگر باب میل رئیس جمهور این کشور نباشد ادامه پیدا کند.
چه کسی بهتر قوانین آمریکا را می‌شناخت!
پیش‌بینی سناتورهای جمهوریخواه درست از آب درآمد و برجام با چرخش قلم ترامپ از ذیل تعهدات دولت آمریکا خارج شد و تمامی تحریم‌های یکجابه آمریکا یک شبه در مسیر بازگشت قرار گرفت، بی آنکه برجام استحکام و قدرت خود را نمایان کند.
این دو اتفاق(پیش‌بینی و هشدار سناتورهای آمریکایی و خروج ترامپ از برجام) د ر کنار یکدیگر گمانه‌های جدی را درباره یک پروژه از پیش طراحی شده ایجاد می‌کند. نخست آنکه جمهوریخواهان که در همان مقطع هم اکثریت سنا و کنگره را در دست داشتند خروج از برجام را به عنوان یک اولویت کاری در آینده ترسیم کرده بودند و دوم اینکه ترامپ انگونه که مشهور شده فردی غیر قابل پیش‌بینی نیست و اتفاقاً در یک مدل تحلیلی از رفتارهای پوپولیستی می‌توان اقدامات او را پیش‌بینی کرد. او نشان داده به هر وعده‌ای که در زمان تبلیغات انتخاباتی مطرح کرده بود عمل کرده است.
