پس از انتخابات عراق و اعلام نتایج اولیه که پیروزی نسبی ائتلاف سائرون را به دنبال داشت، این دیدگاه مطرح شد که چرخش سیاسی بسیار بزرگی در عراق روی داده است و مقتدی صدر به مهم ترین عنصر در انتخاب نخست وزیر آینده تبدیل شده است. گرچه سید مقتدی صدر همواره در صحنه سیاسی عراق شخصیت مطرحی بوده و ائتلاف او با کمونیست ها سهم او را از دیگران بالاتر نشان می دهد، اما با توجه به تنوع سیاسی در عراق و سهم کوچک همه ائتلاف ها در بافت نهایی، این دیدگاه ممکن است قطعیت نداشته باشد و در نهایت شکل های دیگری هم برای خروجی نهایی انتخابات عراق مطرح است. برای بررسی این دیدگاه ابتدا ترکیب ائتلاف ها را مد نظر قرار می دهیم.
ائتلاف سائرون به رهبری مقتدی صدر
ائتلاف فتح به رهبری هادی عامری
ائتلاف نصر به رهبری حیدر العبادی
ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی
جریان حکمت ملی به رهبری سید عمار حکیم
یادآوری این نکته نیز ضروری است که در عراق ابتدا باید رئیس پارلمان و سپس رئیس جمهور تعیین شود و نهایتا نخست وزیر انتخاب خواهد شد. انتخاب رئیس جمهور نیازمند ائتلاف حداکثری در پارلمان است. همین ائتلاف تعیین کننده ترین محور در انتخاب نخست وزیر هم خواهد بود.
همچنین باید خاطرنشان ساخت که داشتن یک ائتلاف بزرگ دلیلی برای انتخاب قطعی نخست وزیر در عراق نمی شود. همه به یاد دارند که در انتخابات گذشته عراق مالکی حدود ۹۰ کرسی را در اختیار داشت، اما نتوانست نخست وزیر شود چون از تشکیل ائتلاف بزرگتر ناتوان ماند. با توجه به نتایج اعلام شده در انتخابات فعلی عراق، در این انتخابات تشکیل ائتلاف حداکثری بسیار دشوارتر از انتخابات ۲۰۱۴ خواهد بود. تعداد کرسی های جریان سائرون (مقتدی صدر) به عنوان بزرگترین ائتلاف پیروز در انتخابات حدود ۵۵ کرسی است که در قیاس با تعداد کرسی های آقای مالکی در انتخابات قبل عدد بزرگی را نشان نمی دهد. جریان صدر را نباید کوچک و نباید بیش از اندازه بزرگ شمرد. باید آن را در اندازه خود دید. عملکرد جریان صدر و پشتیبانی های مردمی از آن به عنوان یک موفقیت و پدیده در انتخابات فعلی عراق باید به رسمیت شناخته شود اما ائتلافی که در نهایت موفق خواهد شد، به لوازمی بیش از تعداد کرسی های خود نیازمند است. قابل درک است که عوامل بین حزبی، و البته برون حزبی فراوانی در این مهم سهیم هستند. باید دید مقتدی صدر چگونه عمل خواهد کرد و آیا شکاف های خود با احزاب و ائتلاف های دیگر را ترمیم خواهد کرد یا به تشدید فاصله با ائتلاف های شیعی و نزدیک شدن به ائتلاف های دیگری که برای شیعیان مرسوم نیست، خواهد پرداخت.
با توجه به وضعیت کرسی های کسب‌شده از سوی ائتلاف های مختلف، رای تشکیل دولت آینده در عراق نیازمند ائتلافی حداقل سه گانه یا بیشتر از بزرگترین جریانات فعلی در عراق است. تاکنون مالکی حدود ۲۵ کرسی، عامری حدود ۴۷ کرسی، عبادی ۴۳ کرسی و صدر حدود ۵۵ کرسی کسب کرده اند، در این میان از ائتلاف های فتح و دولت قانون به عنوان جریان های نزدیک به ایران و پس از این دو از ائتلاف نصر به عنوان جریان نزدیک به ایران یاد می شود. صدر نیز همواره به عنوان جریانی دور از تهران شناخته می شود.
چنان که آرایش آراء نشان می دهد نه تنها سید مقتدی صدر به تنهایی نمی تواند دولت تشکیل دهد بلکه صدر و عبادی با یکدیگر هم نمی توانند به نصاب لازم برای تشکیل دولت برسند. همین وضعیت برای مالکی و عامری نیز مشهود است. آنها نیز به صرف توافق با یکدیگر نمی توانند آرای لازم را برای تعیین نخست وزیر کسب کنند و نیازمند ائتلاف با جریان سوم برای شکل دادن ائتلافی تعیین کننده هستند. احتمال توافق مالکی و عامری و عبادی نیز مطرح است. البته اخیرا زمزمه هایی از شکاف جدی بین مالکی و عبادی در حزب الدعوه به گوش می رسد و باید منتظر ماند و دید آیا آنان برای منافع حزب خود با هم ائتلاف خواهند کرد یا به تصمیم دیگری خواهند رسید. ائتلاف با احتمال پایین تر بعدی ائتلاف مالکی و عامری و صدر است.
در این میان جریان حکمت ملی به رهبری سید عمار حکیم که حدود یک سال پیش از مجلس اعلاء اعلام انفکاک کرد، به دلیل استقلال و مشی اعتدالی و اخلاق سیاسی اش در میانه هر دو جریان بزرگ دیگر قرار می گیرد و با حدود ۱۹ کرسی که مستقلا و به شکلی موفقیت آمیز به دست آورده، امکان آن را یافته است با طرف های مختلف وارد گفت و گو شود و از این رو مورد اقبال هم جریان مالکی و عامری و هم جریان صدر و عبادی باشد.
وضعیت کرسی های کسب شده نیز چنان که بیان شد نشان می دهد اگر جریان حکمت ملی با صدر و عبادی ائتلاف کند به نصابی می رسند که می توانند به تعیین نخست وزیر امیدوار باشند و همین طور اگر حکمت با عامری و مالکی ائتلاف کند آنگاه امکان تشکیل دولت برای عامری و مالکی فزونی خواهد یافت. شاید وضعیت ممتاز حکمت از این منظر با هیچ گروه دیگری قابل مقایسه نباشد. اخباری نیز به دست می رسد که همه این جریانات به جریان حکمت ملی برای ائتلاف پیام مثبت فرستاده اند.
البته ضرورتاً ائتلاف‌های آینده شیعیان در موارد پیش گفته خلاصه نمی‌شود و ائتلاف محتمل دیگر شیعی ائتلاف عامری، عبادی و حکمت است که مجموعاً ائتلافی ملایم‌تر و جامع‌تر تلقی می‌شود. هم نفی علنی مرجعیت عالی را ندارد و هم امکان جلب رضایت تهران به دلیل عامری و هم امکان توافق برخی دیگر از طرف های منطقه ای و فرامنطقه ای بدلیل عبادی را دارد. فراموش نکنیم که مالکی در انتخابات قبلی به شدت مورد نفی مرجعیت عالی بوده و بعید است این نفی منتفی شده باشد. منتقدان جریان سید مقتدی صدر نیز اظهار می دارند، اگرچه مقتدی صدر حمایت های مردمی خوبی دارد و نباید او را نادیده گرفت، اما او به دلیل ائتلاف با کمونیست ها و چرخش های سیاسی مستمر چندان مورد وثوق سایر جریانات برای آن که سکان هدایت دولت به آن سپرده شود نیست. ضمن آن که تعداد کرسی های متعلق به شخص مقتدی صدر نسبت به انتخابات قبلی افزایش قابل توجهی را نشان نمی دهد. لذا چه بسا هم مالکی و هم صدر در سایه قرار بگیرند و از عنصر تعیین کننده به عنصر سهم برنده ی همراه، یا حتی سایه تبدیل شوند و شانس بیشتر به عبادی و البته کمتر به عامری برسد.
نگاهی به وضعیت کرسی های اهل تسنن احتمال تشکیل دولت از سوی آن را کم می کند و صرفا در صورت ائتلاف یک جریان شیعی قوی با آنان احتمال تشکل دولت را پیدا خواهند کرد. با توجه به شرایط فعلی ائتلاف صدر با اهل تسنن و کردها و ایاد علاوی تنها ائتلافی است که اگر وقوع پیدا کند محتمل است شیعه را از اکثریت خارج می کند که البته کمترین احتمال وقوع را دارد و برای صدر بسیار گران تمام خواهد شد و اگر آنها به این سمت بروند بلافاصله همه جریان های دیگر شیعی اختلاف ها را کنار گذاشته و با یکدیگر ائتلاف کرده و فراکسیونی بزرگتر را شکل خواهند داد.
فرایند ائتلاف چندگانه معمولا طولانی و مشکل است. در انتخابات پارلمانی قبلی در آخرین ساعات مهلت ۹۰ روزه روی عبادی ائتلاف شد. باید دید این بار در پروسه انتخاب نخست وزیر که احتمال طولانی شدن دارد، نهایتا روی چه کسی ائتلاف خواهد شد. وضعیت عراق و آرایش کرسی ها به گونه است که شاید بتوان همه گروهها را تشویق کرد روی یک شخصیت ملی که مورد توافق حداقل سه یا چهار ائتلاف بوده اما ضرورتا از درون و یا وابسته به یک جریان خاص نباشد اجماع صورت پذیرد. این شیوه امکان ائتلافی قدرتمند تر و بزرگتر را فراهم می کند که برای موفقیت دولت آینده و همین طور صیانت از آینده شیعیان مطلوب تر است. مرجعیت عالی گرچه اظهاری نمی کند اما بعید نیست به یک شخصیت ملی تمایل بیشتری داشته باشد. همین گونه از شیوه جریاناتی مثل حکمت ملی گرایش به یک شخصیت مستقل ملی استنباط می شود. جریانات کوچک پارلمان هم بی تمایل به شخصیت مستقل و خروج دولت از حاکمیت حزب الدعوه نیستند.
در صورتی که به شخصیتی مستقل توافق نشود و حزب الدعوه اصرار بر ادامه حضور خود در راس حاکمیت داشته باشد، ممکن است پای شخصیتی غیر از عبادی نیز به میان بیاید. این روزها زمزمه شخصیت هایی چون طارق النجم از نزدیکان حزب الدعوه شنیده می شود که ظاهرا از شخصیت های خوشنام نزدیک به این حزب است. اما اگر نهایتا در ماراتن و وزن کشی های سیاسی انتخاب نهایی به یک شخصیت حزبی از میان رهبران ائتلاف های فعلی برسد در این صورت بخت فردی از حزب الدعوه نظیر حیدر العبادی بیشتر به نظر می‌رسد. باید منتظر ماند و دید ائتلاف‌ها نهایتاً به کجا خواهد انجامید.
عمار عامری
