محمدحسین مروج کاشانی / یکی از مهم‌ترین تغییرات مربوط به سیاست‌های کلان اقتصادی آستان قدس رضوی در سه سال گذشته، ورود به تأمین زیرساخت‌های فعالیت اقتصادی است که نتایج و مزایای حاصل از این ورود، تقویت بخش خصوصی کارآمد و کسب و کار مردمی است. در همین راستا یکی از کارهای مهم این نهاد مقدس، ورود به حوزه توسعه و مدیریت زنجیره تأمین برای کالاهای راهبردی مورد نیاز مردم است.
زنجیره تأمین عبارت است از تمام فعالیت‌ها و
سازو کارهای نرم‌افزاری مربوط به یک کالا از مرحله ماده خام تا تحویل به مصرف‌کننده نهایی. بدون حضور زنجیره تأمین هر یک از عوامل اقتصادی، مستقل از یکدیگر عمل خواهند کرد و عملاً امکان دارد محصولی با کیفیت لازم و قیمت مناسب در اختیار مصرف‌کننده نهایی قرار نگیرد.
در این راستا اولاً، آستان قدس رضوی در سه سال گذشته تلاش کرده با فعال‌سازی ظرفیت‌های تولید ماده خام بخصوص در استان‌های کم‌برخوردار کشور (سیستان و بلوچستان، بوشهر، هرمزگان، خوزستان و...) از طریق فعال‌سازی مواردی مانند گلخانه‌ها، زمین‌های کشاورزی، باغ‌ها، فعال‌سازی لنج‌های صید ماهی و... که متعلق به بخش خصوصی و عموماً مردمی می‌باشد و نیز فعال‌سازی بخش‌های فراوری، بسته‌بندی و توزیع محصولات حاصل از موارد مزبور و حتی عقد قراردادهای صادراتی برای محصولات تولید شده، زنجیره تولید، توزیع و مصرف این محصولات را به نحو شایسته تأمین و پیاده‌سازی کند.
1000 شغل مستقیم
و افزایش 5 درصدی صادرات به روسیه
ثانیاً، این امر سبب شده است تا بیش از حدود 1000 شغل به طور مستقیم در سه سال گذشته تنها در حوزه کشاورزی و دامپروری در استان‌های کم برخوردار ایجاد شود، علاوه بر این سهم صادرات محصولات کشاورزی ایران به روسیه، عراق و برخی از کشورهای منطقه در نتیجه این فعالیت آستان قدس رضوی افزایش یافته است، به گونه‌ای که آمار و ارقام نشان‌دهنده افزایش پنج درصدی از سهم صادرات محصولات ایرانی به کشور روسیه فقط از طریق همین فعالیت آستان‌قدس رضوی می‌باشد.
همچنین باید اشاره کرد، علاوه بر حوزه‌های صادراتی، در تأمین کالاهای راهبردی مثل گوشت قرمز هم افزون بر فعال‌سازی ظرفیت کشتارگاه‌های مرزی و روش‌های دانش‌بنیان در اصلاح ژنتیک دام و شیوه‌های تولید ارزان قیمت دام، آستان قدس رضوی توانسته است با استفاده از شیوه‌های نوین مدیریت دامپروری با حداقل قیمت تمام شده (یعنی 15 درصد زیر قیمت بازار) در زمینه تولید گوشت و عرضه آن از طریق شبکه بازار رضوی، حدود بیش از «1500 تن گوشت شتر»، «2000 تن گوشت ماهی گیدر» و «2500 تن گوشت شترمرغ» با اولویت و تمرکز جهت مصرف در استان خراسان رضوی را تولید و تأمین کند.
ظرفیت شیعیان جهان اسلام
علاوه بر موارد گفته شده، در حوزه بین‌الملل نیز تلاش شده است از ظرفیت اقتصادی جوامع شیعه‌نشین جهان اسلام مانند اتاق بازرگانی شیعیان هند، پاکستان، لبنان، عراق، تایلند، مالزی، عمان و سوریه هم در زنجیره تأمین کالاهای راهبردی کشور، به نحو شایسته بهره برد.
ورود به هلدینگ اقتصادی نوآور
و دانش بنیان
یکی دیگر از فعالیت‌های اقتصادی در دوره مدیریت فعلی آستان قدس رضوی، ورود این نهاد مقدس در حوزه خلق ثروت و ایجاد تحرک اقتصادی از طریق شرکت‌های نوپای دانش بنیان، شرکت‌های مبتنی بر کارآفرینی‌های خلاقانه، تشکیل نهادهای مالی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه و همچنین ورود پرحجم با تمرکز بالا به محصولات مرتبط با اقتصاد فرهنگ، اقتصاد زائر و اقتصاد مبتنی بر فضای مجازی است.
در این جهت آستان قدس رضوی شرکت «صنایع خلاق رضوی» را با هدف زمینه‌سازی برای تولید انبوه محصولات اقتصادی مبتنی بر سبک زندگی اسلامی- ایرانی تأسیس نمود که به طور متمرکز در زمینه طراحی و تولید انواع وسایل و اسباب‌بازی، محصولات مرتبط با صنعت تفریح، مشارکت در حوزه تولید انیمیشن، فیلم و سریال‌های متناسب با پیوست فرهنگی سبک زندگی اسلامی- ایرانی، محصولات مبتنی بر بازی‌های رایانه‌ای و... فعالیت می‌کند.
طراحی و اجرای زیرساخت‌های نرم‌افزاری مدیریت کلان اقتصادی
به منظور «رصد شاخص‌های کیفی و کمی» مربوط به محصولات تولیدی شرکت‌های تابعه سازمان اقتصادی رضوی، «بهبود فرایندهای مدیریت یک بنگاه اقتصادی»، «ایجاد انضباط مالی و طراحی و تدوین برنامه و بودجه‌های عملیاتی» و نیز «افزایش اعتماد و اطمینان عمومی و مبارزه با فساد از طریق ایجاد سامانه‌های شفافیت»، لازم بود تا طراحی و اجرای تعداد قابل توجهی از زیرساخت‌ها و سامانه‌های نرم‌افزاری مدیریت کلان اقتصادی در دستور کار آستان قدس رضوی قرار گیرد.
بدین منظور در سه سال گذشته، «سامانه جامع رصد و پایش شاخص‌ها»، «سامانه بودجه‌ریزی عملیاتی منابع و مصارف»، «سامانه جامع مدیریت مالی و بودجه کشاورزی»، «سامانه تأمین و گردش منابع مالی»، «سامانه بودجه عملیاتی شرکت‌های اقتصادی تابعه آستان قدس رضوی» و
«سامانه جامع شفافیت رضوی» با همکاری و استفاده از استعداد و ظرفیت نیروی انسانی و شرکت‌های توانمند داخلی استان خراسان رضوی و کشور، طراحی و اجرا شده است.
در این جهت، پس از طراحی و اجرای صحیح این سامانه‌ها، هم اکنون با وجود سیاست‌های ناپایدار اقتصادی در سطح کلان کشور و وضعیت رکود اقتصادی و بیکاری نیروی انسانی و... شرکت‌های تابعه سازمان‌های اقتصادی رضوی توانسته‌اند هم از نظر درآمد و سود خالص سالیانه و هم از نظر نسبت‌های مالی تجمیعی (همچون بهای تمام شده و بازده فروش) و نیز از جهت انضباط مالی (تعداد گزارش‌های مقبول از نظر حسابرس مستقل و خارج از مجموعه آستان قدس رضوی) رشد قابل توجهی در سه سال اخیر داشته باشند. در این ارتباط می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
سود خالص شرکت‌های اقتصادی آستان قدس‌رضوی از میزان حدود 43 میلیارد تومان سال 94 به رقمی حدود 260 میلیارد تومان در پایان سال 97 رسیده است.
تعداد شرکت‌های زیانده اقتصادی در آستان‌قدس رضوی از 14 عدد در سال 94 به عدد صفر در پایان سال 97 رسیده است.
انجام تعهدات بودجه‌ای سازمان اقتصادی‌رضوی به آستان قدس رضوی از رقم 73 درصد در سال 94 به رقم 100 درصد رسیده است، به عبارت دیگر سازمان اقتصادی رضوی به همه تعهدات بودجه‌ای خود عمل کرده است.
سهم گزارش‌های مطلوب و قابل قبول حسابرس مستقل و خارج از مجموعه آستان قدس‌رضوی از 15 درصد در سال 94 به حدود 80 درصد در پایان سال 97 رسیده است (20 درصد باقیمانده هم به طور مشروط تأیید شده است).
تعداد شرکت‌های اقتصادی آستان قدس‌رضوی که موفق به دریافت جوایز در حوزه کیفیت و تعالی سازمانی شده‌اند از عدد صفر به عدد 17 در پایان سال 97 افزایش یافته است، یعنی اینکه یک شرکت ممکن است فعالیت خوب و مناسبی داشته باشد، اما به لحاظ کیفی، تاکنون موفق به دریافت جایزه کیفیت و تعالی سازمانی نگردیده باشد که این موفقیت در شرکت‌های تابعه سازمان اقتصادی رضوی، هم اکنون به 17 شرکت افزایش یافته است.
ورود به حوزه طراحی
و تأمین زیرساخت‌های توسعه منطقه‌ای
با توجه به محدوده پراکندگی جغرافیایی موقوفات متعلق به آستان قدس رضوی در برخی از نقاط کشور مانند شهرستان‌های سرخس، چناران، اسفراین و... آستان قدس رضوی در سه سال گذشته از رویکرد مبتنی بر حفظ املاک و اراضی متعلق به موقوفات، به سوی بهره‌وری مناسب‌تر از موقوفات در جهت توسعه منطقه‌ای و محلی موقوفات رضوی روی آورده است.
بدین منظور، آستان قدس رضوی به صورت مستقیم به عنوان معین اقتصادی در فرایند توسعه اقتصادی شهرستان‌هایی مانند سرخس، چناران و کلات با جدیت ورود پیدا کرده، به گونه‌ای که از «جذب سرمایه‌گذار خارجی» تا «آماده نمودن زیرساخت‌های حمل و نقل» و «طراحی و اجرای برنامه‌های راهبردی شهری» و «نظارت بر اجرای پروژه‌های زیرساختی» را در این شهرستان‌ها به عهده گرفته است. در این موارد پروژه‌هایی همچون «اجرای ساخت آزادراه مرزی در شهرستان سرخس»، «بهسازی محور ترانزیتی شهرستان آزادشهر به شاهرود»، «ساخت آزادراه مشهد به چناران»، «ساخت قطعات 3 و 4 بزرگراه قوچان- شیروان- بجنورد» و «ساخت چند سد مخزنی در خراسان شمالی» را می‌توان به عنوان نمونه نام برد.
مجموع موارد گفته شده که فقط بخشی از فعالیت‌های اقتصادی آستان قدس رضوی در سه سال گذشته بوده و ذکر بیشتر آن نیاز به گزارش‌های جداگانه‌ای دارد، اشاره بر این دارد که آستان قدس رضوی هرچند دارای ظرفیت و استعدادهای قابل توجهی در حوزه‌های مختلف است، اما به هیچ عنوان بنا ندارد رقیب بخش خصوصی توانمند در کشور شود و در این راستا وظیفه و تلاش خود را تأمین زیرساخت‌های فعالیت اقتصادی و توانمندسازی زنجیره‌های راهبردی اقتصاد کشور (بویژه در منطقه شرق کشور) قرار داده است تا از این رهاورد، بخش خصوصی و کسب و کار مردمی نیز تقویت شود تا علاوه بر اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم، به تقویت بخش اقتصادی غیردولتی و مردمی در کشور هم منجر گردد.
