اگر چه بسیاری از کارشناسان جنگل‌داری و منابع طبیعی معتقدند این موضوع در اصل یک پویش بود و با بزرگ‌نمایی مسئولان منابع طبیعی به‌عنوان یک طرح ملی در اذهان عموم جانمایی شد؛ اما تحقیقات میدانی و پیگیری خبرنگار ما پس از دو سال حاکی از دست‌خالی مسئولان برای تشریح اقدامات انجام پذیرفته درباره این طرح است چنانچه پیگیری مداوم ما برای طرح موضوع با نقی شعبانیان معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی؛ رضا احمدی مجری طرح ملی و مردمی کاشت یک میلیارد درخت در کشور و حتی روابط‌عمومی این سازمان پس از چهار روز تلاش و هشت بار ارتباط تلفنی با رد تماس و بی‌اعتنایی مسئولان این سازمان روبه‌رو شد!
سنگ بزرگ نشانه نزدن است
پیش از ارزیابی اقتصادی اجرای این طرح، باتوجه‌به برآوردهای انجام شده در خصوص مجموع هزینه عملیات تولید کاشت، نگهداری و مراقبت از نهال‌های کاشته شده، هزینه‌های موردنظر به طور متوسط به‌ازای هر اصله نهال معادل ۷۵ هزار تومان محاسبه و اعلام شد.
دولت؛ پیش‌ازاین در نظر داشت با استفاده از ظرفیت نهالستان‌های دولتی و بهره‌گیری از مشارکت اشخاص حقیقی و حقوقی و گروه‌های مردمی و جهادی هزینه تولید و کاشت یک میلیارد درخت در کشور را به تعداد سالیانه ۲۵۰ میلیون اصله نهال به میزان ۷۵ درصد کاهش دهد! حال با فرض کاهش ۷۵درصدی هزینه‌ها، به طور سالیانه بدون محاسبه نرخ تورم این طرح حداقل نیازمند ۴ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان است که ۲۸ درصد فراتر از کل بودجه سال ۱۴۰۱ سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری بود!
از طرفی بر اساس گفته‌های رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در ۱۰ آذرماه ۱۴۰۲ در بودجه این سازمان در همان سال ردیفی برای طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت در نظر گرفته شد که میزان آن ۲۳۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان بود که البته همین بودجه اندک هم محقق نشد! بنابراین باتوجه به بازه زمانی چهارساله‌ای که برای اجرای طرح ملحوظ شده این موضوع خود گواهی می‌دهد سنگ بزرگ نشانه نزدن است!
 درخت نکاریم بهتر است!
تأمل در سخنان رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی در مرداد امسال نیز در خصوص بی‌توجهی به بودجه تخصیص‌یافته خالی از لطف نیست.
هاشم موسوی نژاد دراین‌رابطه در تابستان امسال اعتراف کرد: برای نگهداری از نهال‌ها پس از کاشت نیاز به بودجه داریم.
وی گفت: بودجه سال اول اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت ۲۳۷.۵ میلیارد تومان بود که محقق نشد و ۵.۷ میلیارد تومان به‌صورت نقدی و ۴۴.۳ میلیارد تومان اسناد خزانه با بازپرداخت ۳۰ساله پرداخت شد و در مجموع ۵۰ میلیارد تومان اعتبار محقق شد که بسیار مبلغ ناچیزی بود.
 موسوی نژاد حتی تأکید کرد: اگر از نهال‌های کاشته شده مراقبت و نگهداری نکنیم دچار افت و موجب واردشدن خسارت به منابع طبیعی می‌شوند در این شرایط بهتر است کاشته نشوند.
کار غیرکارشناسی
دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۲ به وزیر جهاد کشاورزی، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری و سازمان محیط‌زیست دستور داد تا طرح ملی کاشت یک میلیارد نهال در نقاط مختلف ایران را در بازه زمانی چهارساله برنامه که این اقدام از سال گذشته آغازشده است و طبق برنامه زمان‌بندی باید تا پایان سال ۱۴۰۶ یک میلیارد نهال یا به‌طور دقیق‌تر سالی ۲۵۰ میلیون نهال در نقاط مختلف کشور کاشته شود. به‌این‌ترتیب، نخستین گام توسعه جنگل‌ها باهدف پیشگیری از تغییرات اقلیمی و کاهش مخاطرات زیست‌محیطی در کشور برداشته شد.
در همین راستا نایب‌رئیس انجمن جنگلبانی ایران درباره ارزیابی خود از اجری طرح ملی کاشت یک میلیارد درخت طی یک سال گذشته در گفت‌وگو با قدس اظهار کرد: در خصوص اینکه این طرح چگونه اجراشده و به کجا رسیده است باید سازمان متولی پاسخگو باشد، اما از ابتدا کار کارشناسی شده‌ای برای آن انجام‌نشده بود و برنامه‌ای مشخص نداشت، نشان می‌داد «کاشت ملی یک میلیارد نهال در کشور» طرح نیست و نوعی پویش محسوب می‌شود.
هادی کیادلیری ادامه داد: طرح باید از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار گیرد و پس از تدوین برنامه اجرا شود، ضمن آنکه به لحاظ کارشناسی نیز کاشت یک میلیارد نهال در کشور ما آن‌هم طی بازه زمانی چهارساله امکان‌پذیر نیست، زیرا افزون بر اینکه کاشت و نگهداری یک میلیارد نهال نیازمند حداقل هزار میلیارد تومان بودجه است برای کاشت این نهال‌ها نیز نیازمند ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار اراضی هستیم. ازاین‌رو، به نظر می‌رسد کاشت این تعداد نهال در بازه زمانی تعیین‌شده امکان‌پذیر نیست و سنگ بزرگ علامت‌نزدن است و احتمال اجرای موفقیت‌آمیز آن ممکن نیست.
پیشگیری از تخریب جنگل‌ها مفیدتر از کاشت نهال
 این پژوهشگر افزود: ابتدای اجرای این به‌اصطلاح طرح اعلام شد که هدف از کاشت یک میلیارد نهال کاهش کربن است، درحالی‌که اگر با همین بودجه‌ها از تخریب جنگل‌ها پیشگیری شود هزار برابر به هدف نزدیک‌تر بود، چراکه سرنوشت کاشت این نهال‌ها و اثربخشی آن‌ها قابل‌پیش‌بینی نیست و نمی‌توان امیدوار بود با کاشت این نهال‌ها هدف موردنظر تحقق یابد.
کیادلیری با اشاره به قانون «حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع» مصوب سال ۱۳۴۶، گفت: بر اساس قانون نیز باید ابتدا از تخریب جنگل‌ها پیشگیری شود، سپس با نگاه کارشناسانه و منطقی و درنظرگرفتن مسائلی همچون تأمین بودجه موردنظر، تأمین آب و چگونگی نگهداری و زنده‌مانی این نهال‌ها برای اجرای آن برنامه‌ریزی می‌شد. بااین‌حال مسئولان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور باید پاسخگوی چگونگی اجرای این برنامه باشند.
این استاد دانشگاه افزود: یکی از مشکلات اساسی و نگران‌کننده اجرای این طرح واگذاری بخشی از کار به بخش خصوصی است و بیم آن می‌رود که به بهانه زراعت چوب و نهال‌کاری‌ها، جنگل‌خواری؛ مشابه جعل اسنادی که برای اراضی ۱۰ هکتاری در یکی از روستاهای بخش مرکزی نوشهر اتفاق افتاد به وقوع بپیوندد.
 تصمیمات اشتباه منابع طبیعی
 وی ادامه داد: در تبصره ۲ ماده ۳۶ برنامه پنج‌ساله هفتم پیشرفت (توسعه) آمده است «سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور مکلف است از طریق فراخوان و تعیین برنده با انعقاد قراردادهای دوره‌ای و مدت‌دار اقتصادی، طرح‌های زراعت چوب را در اراضی مناسب و عرصه‌های جنگلی فاقد پوشش و مخروبه در مقیاس اقتصادی و همچنین بهره‌برداری از درختکاری‌ها و جنگل‌های دست‌کاشت سنواتی باهدف زراعت چوب بر اساس طرح مصوب از طریق سرمایه‌گذاری بخش خصوصی اجرا نماید». درحالی‌که این موضوع به لحاظ فنی کاملاً اشتباه است و به‌هیچ‌عنوان نباید زراعت چوب انجام شود، چون گونه‌های زراعی مناسب کشت در عرصه‌های جنگلی نیست و موجب طغیان آفات گیاهی می‌شود.
کیادلیری با اشاره به اهمیت احیای جنگل‌ها گفت: ضرورت دارد در جاهایی که جنگل بوده و تخریب‌شده است احیا انجام شود؛ اما باید در نظر داشت احیای جنگل‌ها با زراعت چوب انجام نمی‌شود و به لحاظ فنی احیای جنگل‌ها با استفاده از گونه‌های جنگلی امکان‌پذیر است. وی ادامه داد: اکنون عوامل متعدد تخریب در جنگل‌های کشور بسیار نگران‌کننده است و ضرورت دارد به‌جای اجرای این‌گونه طرح‌های نمایشی، با تهیه طرح‌هایی برای مدیریت پایدار جنگل‌ها فکری به حال حفاظت از جنگل‌های ۴۰ میلیون‌ساله هیرکانی و جنگل‌های ارزشمند زاگرس کنیم.
 مصوباتی که خاک می‌خورد
نایب‌رئیس انجمن جنگلبانی ایران با اشاره به مصوبه هیئت‌وزیران در سال ۱۳۹۲ افزود: بر اساس این مصوبه باید سازمان منابع طبیعی طرح‌های مدیریتی بر اساس شاخص‌های مدیریت جنگل‌ها تهیه می‌کرد، اما هنوز این طرح‌ها تهیه نشده و به نظر می‌رسد این‌گونه کم‌کاری‌ها هدفمند است.
به گفته کیادلیری، حفظ جنگل‌ها و اجرای دقیق طرح‌هایی همچون طرح تنفس جنگل باهدف حفاظت از جنگل‌ها به‌مراتب اهمیت بیشتری از کاشت نهال دارد.
 البته این به معنای مخالفت با کاشت نهال و درخت‌کاری نیست؛ اما ضرورت دارد ابتدا اصل سرمایه یعنی جنگل‌ها را حفظ کنیم سپس برای توسعه آن به‌صورت علمی و دقیق برنامه‌ریزی کنیم.
وی با تأکید بر ضرورت حفاظت از جنگل‌ها و حفظ درختان چندصدساله در مناطق مختلف کشور اضافه کرد: برای حفاظت از جنگل‌ها، در گام نخست باید مدیریت کنترل این آشفتگی‌ها (بخشی از این آشفتگی‌ها در جنگل‌های کشور انسان‌ساز و بخشی دیگر طبیعی است) را در اولویت قرار دهیم، سپس در گام دوم برای احیای جنگل‌ها و سپس در گام سوم برای توسعه جنگل‌ها برنامه‌ریزی کنیم؛ بنابراین اجرای طرح ملی کاشت یک میلیارد نهال در کشور یعنی کاشت سالانه ۲۵۰ میلیون نهال نه‌تنها غیرکارشناسی است، بلکه غیرممکن به نظر می‌رسد.