این گفتوگو در شرایطی صورت میگیرد که توافق برجام عملاً در آستانه فروپاشی کامل قرار دارد و تحولات منطقهای، معادلات امنیتی را دگرگون کرده است. تحلیل این ملاقات نیازمند واکاوی لایههای پنهان مواضع دو طرف است.
الف: بازگشت به قطعنامههای تحریمی: پروژهای تحت فشار آمریکا و اسرائیل
ایران به طور سیستماتیک در حال تغییر چارچوب از یک «اختلاف فنی-حقوقی» به یک «تقابل سیاسی- امنیتی» است. ایران
سه هدف را دنبال میکند:
- مشروعیتزدایی از مواضع اروپا: ارائه تصویری از اروپا به عنوان بازیگری فاقد استقلال عمل که تصمیماتش نه بر اساس منافع خود، بلکه توسط بازیگران ثالث (آمریکا و اسرائیل) دیکته میشود.
- شکاف موجود میان اروپا و آمریکا با نشان دادن اینکه اروپا در دام «سیاستهای تندروانه» اسرائیل و جمهوریخواهان افتاده است.
- هر گونه اقدام تقابلی ایران در آینده در چارچوب «مقابله با پروژه تحریمسازی» توجیه میشود.
ب: وضعیت بیسابقه برنامه هستهای ایران و درخواست
مدالیته جدید از آژانس
ایران هوشمندانه از حملات به تأسیساتش به عنوان یک «نقطه عطف» استفاده میکند. با مطرح کردن «ایمنی و امنیت» به عنوان یک اولویت و «مدالیته جدید» همکاری، در پی اینهاست؛
- تغییر موضوع گفتوگو: انتقال تمرکز از «اسنپبک» به «تهدیدها علیه ایران» و تبدیل ایران از طرف متهم به طرف قربانی.
- بیاعتبار کردن اروپا: با اصرار بر اینکه آغازگر این همکاری باید آژانس باشد، ایران عملاً نقش سه کشور اروپایی را در این پرونده کمرنگ میکند و آژانس را به عنوان تنها مرجع قانونی و فنی به رسمیت میشناسد. این حرکت، اروپا را در موقعیت حاشیه قرار میدهد.
پ: ضربالاجلهای سیاسی؛ تلهای خودساخته برای اروپا
ایران با توصیف ضربالاجلهای اروپایی با عنوان «غیرمنطقی و بهانهجویانه»، بر این نکته تأکید دارد زمان، عامل فشار بر تهران نیست. این موضع نشان میدهد که ایران:
- احساس اضطرار نمیکند: تهران بر این باور است که هزینههای ادامه وضعیت موجود برای اروپا (به ویژه خطر تشدید بحران مهاجرت، بیثباتی منطقه و افزایش قیمت نفت) به مراتب بیشتر از هزینههای آن برای ایران است.
- ایران با رد عجله اروپا، تلاش میکند خود را در موضعی قویتر برای چانهزنی بر سر امتیازات آینده قرار دهد.
ت: شرط مذاکره با کشور متجاوز و موضع نسبت به آمریکا
این دو نقطه، هسته مرکزی اختلاف راهبردی را نشان میدهند. ایران به وضوح میان «مذاکره بر سر برجام» (که یک توافق چندجانبه است) و «مذاکره دوجانبه با آمریکا» (که آن را به رسمیت شناختن یک کشور متجاوز میداند) تمایز قائل میشود. این موضع نشاندهنده آن است که:
- اولویت ایران، رفع تحریمها در ازای محدودسازی هستهای است، نه عادیسازی روابط با آمریکا.
- تهران هر گونه گشایش در روابط با واشنگتن را منوط به تغییر رفتار آن کشور (مانند لغو تحریمها) میداند، نه برعکس.
ث: تحلیل مواضع سه کشور اروپایی با خوانش بین خطوط
۱- فشار برای بازگشت تحریمها و فعالسازی مکانیسم ماشه سرانجام اجرا خواهد شد
حرکت E۳ به سمت فعالسازی مکانیسم ماشه، بیشتر از آنکه یک تهدید راهبردی باشد، نشانهای از ناامیدی و ضعف است. این اقدام عمدتاً به دلایل زیر صورت میگیرد:
- فشار داخلی: دولتهای اروپایی تحت فشار شدید پارلمانها و افکار عمومی هستند تا در قبال همکاری ایران با روسیه در جنگ اوکراین واکنش قاطعانهای نشان دهند.
- انفعال در برابر آمریکا: ناتوانی اروپا در ایجاد مکانیسم مالی مستقل (INSTEX) برای دور زدن تحریمهای آمریکا، آنها را در موضعی ضعیف قرار داده است. تهدید به فعالسازی ماشه، آخرین اهرم قابل استفاده برای نشان دادن «اقدام عملی» به واشنگتن است.
- تلاش برای احیای اهرم فشار: سه کشور اروپایی امیدوار است با این تهدید، ایران را به تسلیم شدن در برابر خواستههای خود که فراتر از موضوع هستهای رفته است، وادار کند.
۲- تأکید بر «غنیسازی صفر»
اصرار E۳ بر غنیسازی صفر، با وجود حملات به تأسیسات هستهای، نشان میدهد که آنها:
- به دنبال حفظ روایت اصلی هستند: تمرکز خود را بر «تهدید هستهای ایران» نگه میدارند و نمیخواهند اجازه دهند موضوع به سمت «قربانی بودن ایران» تغییر کند. آنها با همسویی با آمریکا با وجود همه اختلافهایی که بر سر سایر موضوعها دارند، میکوشند ایران را به پذیرش غنیسازی صفر و محدود سازی قدرت موشکی و مهار حضور منطقهای وادار کنند.
- نگران قابلیت بازیابی ایران هستند: حتی با وجود آسیبهای موقت، زیرساختهای دانش و فناوری ایران باقی است و سه کشور اروپایی نگران هستند که ایران بتواند به سرعت برنامه خود را از سر گیرد.
۳- شرط مذاکره ایران با آمریکا
این شرط نشان میدهد سه کشور اروپایی عملاً به این درک رسیده که بدون مشارکت مستقیم آمریکا، هیچ توافق پایداری ممکن نیست. آنها میدانند که واشنگتن کلید رفع تحریمهای اصلی است. بنابراین، هدف نهایی سه کشور اروپایی نه نجات برجام به تنهایی، بلکه ایجاد بستری برای شروع گفتوگوی مستقیم میان ایران و آمریکاست.
نظر شما